مقالات برگزیده همایش ادب مقاومت | مطالعات زبان شناسی

مجموعه مقالات برگزیده برای چاپ و ارائه همایش ملی ادب مقاومت و هنر (رده بندی: زبان شناسی، موسیقی مقاومت، زن و مقاومت) به کوشش دکتر سید محمد رضی مصطفوی نیا و نظارت علمی: دکتر احمد محمدی نژاد پاشاکی (قم- تابستان 1394) به همت کمیته علمی بنیان پویا پژوه اندیشه و دانشگاه آزاد اسلامی قم در 719 صفحه تنظیم شده است که برخی از آنها برای چاپ در مجله اسکاپوس در روند داوری و انتشار است. در ذیل چکیده ها تقدیم می گردد؛ هرگونه بهره برداری از این آثار با ذکر منبع مجاز است.

هنرپردازی‌های شاعران در فراخوانی چهره‌های قهرمانی در شعر پایداری عراق

ولی امیدی‌پور
سارا منصوری

چكيده

پيوند ميان شعر و به‌طور کلی ادبیات و تجاوز در عراق درخور عنايت و بررسي است؛ چرا كه جبهه‌ي شعر پهناور‌ترين جبهه‌ي ادبي است كه پايداري عراق نوين آن را به خود ديده است. پايداري ميهني در اين سرزمين بر پايه‌ي جهاد و انديشه‌ي آزادي كشور از اشغال شكل گرفته است. لذا مقاومت‌سرايان عراقی با اهداف و انگيزه‌هاي انقلابي خود از اموري مانند: زمين، تاريخ، عراق، توده‌ی مردم، رزمندگان و… قهرماناني مي‌سازند، تا ملت خويش را نسبت به اوضاع سرزمينشان آگاه كنند و با بيدار كردن عاطفه‌ي سركوب شده‌ي آن‌ها به جهاد و انتفاضه دعوتشان نمايند. سرزمين به‌عنوان یکی از عناصر و چهره‌های شعر هنر پايداري به معني ميهني آن است كه گاهي ابعاد انساني کامل به خود مي‌گيرد و آشكارا روي خطوط اجتماعي متمركز مي‌شود. و هميشه پيامبر دفاع از زمين و مردم آن است. گاهي نيز چهره‌ي قهرماني در شعر پايداري نزديك به زندگي‌نامه‌ي شخصي سخنرايان اين سرزمين است، كه در ژرف‌ترين ويژگي‌هاي شاعر و فراگير‌ترين گوهر‌هاي ميهن مجسم مي‌شود. نگارندگان نوشتار پیش‌رو درصددند به بررسی چهره‌های قهرمانی در شعر شاعران پایداری عراق بپردازند و موضوعاتی از قبیل: قهرمانی زمین و موهبت‌های خدادادی، قهرمانی شخصیت‌ها، قهرمانی آرمان‌ها و خرافات، قهرمانی سرزمین و مواردی از این دست با استفاده از روش كتابخانه اي و به صورت توصيفي ـ تحليلي بررسی نمایند.

واژگان کلیدی : قهرمانی، عراق، شعر مقاومت، چهره‌ها، سرزمین. 

جایگاه زن در ایران باستان (بررسی موردی جایگاه زن در داستان سیاوش)

آناهیتا امیرشجاعی

چکیده

نابرابری میان زنان به عنوان جنس دوم و مردان به عنوان جنس اول، از آغاز عصر تمدن تا قرن بیستم و به تعبیر برخی تا امروز وجود داشته و دارد. با اینحال نگاهی به حضور زنان در عصر ساسانی نشان می‌دهد که سیر نزولی جایگاه زن در تمدن ایرانی، در دوره ساسانی سیر صعودی یافت است. حضور زنان در شواهد برجای مانده ازین دوران شاهدی بر این حقیقت است. در یک پژوهش، در ۸۰ نمونه بررسی شده قطعات گچبری، موزاییک، ظروف زرین و سیمین، نقش برجسته‌ها، مهرها و نگین‌ها در ۱۹ مورد زنان ظاهر شده‌اند. در ۱۱ مورد در کنار مردان و تنها در ۸ مورد به تنهایی و مستقل نمایش داده شده‌اند. این در حالی است که پیش از این دوره، هرگز همین حضور پررنگ را نیز در آثار هنری ایران نداریم. اگرچه در ۵ مورد از نقش برجسته ساسانی زنان (آنهم در کنار مردان) به تصویر کشیده شده‌اند.. ولی همین حضور هم در دوره‌های پیش از ساسانی، وجود ندارد. مراسم اعطای قردت و دیهیم بخشی به ملکه‌ها در هنر ساسانی پدیده‌ای ناشناخته است. ولی باید توجه داشت که این پدیده در کل تاریخ ایران تا عصر حاضر، غایب است. سایر پدیده‌های مربوط به زنان، کاملاً یکسان با دیگر سرزمین‌ها در همان عصر است؛ که همیشه و همه جا، زن جنس دوم در نظر گرفته شده است.  در مقاله حاضر، نگارنده برآنست تا به نگاهی اجمالی به جایگاه زن در ایران باستان داشته، و در این راستا به بررسی موردی جایگاه زن در داستان سیاوش(شاهنامه فردوسی) بپردازد.

واژگان کلیدی :  ایران باستان، زن، داستان سیاوش، شاهنامه.

سایکولوجیة المقاومة في آثار «سمیح القاسم»

سید أیاد موسوي
صادق البوغبیش 
جاسم نگارش 

الملخص

أنشد «سمیح القاسم»، شاعر المقاومة الفلسطینیة، أعذب قصائده لقضایا وطنه وجرح شعبه، ففي قصائده تاریخ لمعاناة المسلمین في فلسطین وأعظم قصائده کُتِبَت خارج البلاد في المنفی. نتمکّن بالدراسة الأسلوبیة لاشعار «سمیح القاسم» في المستویات الثلاثة، «التراب»، و«الأرض» و«الأُم» من العثور علی بنیة النص السایکولوجي. کانت أشعار «سمیح القاسم» تتحلی بأسلوب سهل القراءة، وفي الثمانینیات والتسعینیات باتت تتعقّد، وهذا دلیل لتعقید أفکار شاعرنا الذي بات في المنفی ومُلئت بالاساطیر والرموز اللغویة. ونظراً  لمکانة الدراسات النفسیة کمنهج لتحلیل النص الأدبي من جهة وأهمیة النصوص السایکولوجیة یستهدف المقال إستخدام «التراب»، و«الأرض»، و«الأُم»، کعنصرٍ أساسي لکشف القضایا النفسیة في جوف الشاعر.

في بدایة الدراسة نأتي بدور أدب المقاومة في فلسطین ونُحلّي المفرداة بأداة «سمیح القاسم» ومن ثم نأتي بدور کل من «الأرض» و«التراب» و«الأُم» في شعر شاعرنا المناضل ثم ندرس تلک المفردات في شعر «سمیح القاسم» ونبسطها باسلوبٍ سایکولوجي للشاعر.

الکلمات الرئیسیة: سمیح القاسم، التراب، الارض، الأُم، شعر المقاومة.

إسقاط الملامح التاريخيّة لشخصيّات الأنبياء على القضيّة الفلسطينيّة في شعر المقاومة

محمد جواد پورعابد

الملخص

قد وجد شعراء المقاومة في الرموز الدينية، من ضمنها شخصيّات الأنبياء، مصدرا ثرّاً يمكّنهم من إغناء آثارهم بدلالات مختلفة وحديثة، حال استحضارهم تلك الشخصيّات وإسقاط تجاربهم علی ملامحها التاريخيّة. فإنّهم قاموا باستحضارها لما وجدوا فيها من دلالات كامنة تطابق تجاربهم وأفكارهم وانتزعوا منها ملامحها وقاموا بتعديلها ثمّ أسقطوها علی أفكارهم بعد أن خلقوا لها مناخا مناسبا في أشعارهم. وبما أنّ هذه الدوال تنفجر طاقاتها في النصّ تجدها ذات دلالات تتغيّر من نصّ إلی نصّ ومن شاعر إلی شاعر آخر وتزيد في القيمة الفنّية للنصّ. فهذا المقال يحاول أن يدرس هذه الدلالات وبعض القيم الفنّية التي تضفيها إلی النصّ. وذلك بعد دراسة الأبعاد التاريخيّة لشخصيّات الأنبياء والكشف عن طاقاتها في انتقال فكرة المقاومة بحضورها الرمزي في أدب المقاومة ضمن الدلالات التالية أهمّ هذه الدلالات: الاغتراب والمحنة، والصبر والإيمان، والانتظار والخلاص، والعقم والتجديد في الحياة، والقيام، والفداء والمساومة.

الكلمات الرئيسيّة: الشعر المعاصر،فلسطين، شعر المقاومة، ملامح الأنبياء، التوظيف الرمزي، الدلالة.

دراسة الملامح الفنّية للضمیر المتكلّم في شعر محمود درويش

محمد جواد پورعابد

الملخص

شهد الشعر العربي المعاصر بلا شكّ حضوراً واسعاً للضمير بأنواعه المختلفة لما فيه من بلاغة في التعبير، تردف الشاعر في البوح عن مشاعره وأحاسيسه وانتقال تجربته إلى الآخرين، تفاوت الشعراء في درجة الانتهال من هذا المصدر الثرّ، إلّا أنّ هذا الحضور في شعر المقاومة أشدّ منه في الشعر العربي المعاصر، خاصّة بالنسبة إلى الضمير المتكّلم؛ حيث يمكن القول أنّ السمة الغالبة في شعر المقاومة هو استخدام الضمير المتكلّم، وذلك بأشكاله المختلفة؛ بشكله المفرد أو الجمع وأحيانا يتمّ ذلك بشكله المنفصل والمتّصل. ونحن نجد هذا شائعا بكثرة لافته عند محمود درويش. وذلك لدلائل عديدة منها؛ اعتباره كأسلوب من أساليب التعبير عن المقاومة وآلة من آليات انتقال فكرة المقاومة إلى المخاطب ليثبت بقدر المستطاع وجوده كفلسطيني في العالم نزوعاً نحو إثبات الهويّة.

وبعد هذا الضمير الذي استخدمه الشاعر في أشعاره يعدّ أداة من أدوات رفضه ومقاومته، فتناولتة بدراسة أسلوبية للكشف عن دور هذه الوسيلة المعبّرة وتبيين الأغراض الكامنة في هذه الوسيلة.

الكلمات الرئیسة : الشعر المعاصر، محمود درويش، الضمير المتكلّم، المقاومة، أغراض.

ظواهر اسلوبيّة في شعر المقاومة: قصيدة الانتفاضة لسميح القاسم نموذجاً

محمدجواد پورعابد 
زهرة بهروزي

الملخص

يعدّ سمیح القاسم من أشهر الشعراء الفلسطینين المعاصرين. تتمحور آثاره و أشعاره حول الثورة و المقاومة ولذلک حصل علی العدید من الجوائز. قصیدة الانتفاضة هي أشهر أشعاره من دیوانه «لا استأذن أحداً» في سنة 1988م. هذه القصیدة من القصائد التي نشدت للمقاتلین والمحاربین الفلسطینيین ویخاطب فیها المحتلّین الذین غصبوا واحتلّوا أرض فلسطین.

إنّ القصيدة ككلّ قصائد الشاعر تحفّ بها سمات أسلوبية  تتحفها جمالاً و‌فنّاً، لا يمكن إنكاره ، وتسعف الشاعر على انتقال عواطفه إلى المخاطب. فمن هذا المنطلق يحاول الباحث، التعرّف علی أسلوبیّة قصیدة الانتفاضة في المستوی الصوتي والترکیبي والبلاغي. من أهمّ السمات البارزة في القصیدة هی: التکرار في استخدام الکلمات والجملات أکثر من ثلاث مرّات وهذا التکرار یعبّر عن تأکید الشاعر علی المعنی المراد وصدق عواطفه وشعوره الجیّاشة في إلحاح الفلسطینیّین و‌عدم انسحابهم عن مواقفهم أمام المحتلّین، و کثرة استخدام الکلمات المتضادة تُصوِّر لنا شدّة التوتر و‌الخلاف بین العرب والیهود وفرقهم، کما أنّ ترکت أثراً واضحاً في جمالیّة القصیدة.

الکلمات الرئیسة: الأدب المعاصر، شعر المقاومة، الأسلوبیّة، سمیح القاسم، قصیدة الانتفاضة.

کمدی و طنز تصویری (با نگاهی به آثار صحرایی و امیریان)

سید ناصر جابری اردکانی
اسما حسینی

چکیده

طنز یکی از ابزارهای بیان مقاصد است. نویسندگان بسیاری کوشیده‌اند تا با بهره گرفتن از این شیوه به بیان حقایق و واقعیت‌ها بپردازند. نویسندگان دفاع مقدس نیز با استفاده از زبان طنز به بیان و شرح وقایع جنگ پرداخته‌اند. از این میان اکبر صحرایی و داوود امیریان توانسته‌اند با استقبال عمومی مواجهه شوند و جوایز متعدد کسب نمایند. به طوری که آثار ایشان چندین بار تجدید چاپ شده‌است. شناخت طنز جنگ و چگونگی طنزآفرینی در این حوزه ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین، در این تحقیق ضمن معرفی مختصر دو نویسنده به بررسی رابطه‌ی طنز تصویری و کمدی در دو کتاب خمپاره‌ی خواب‌آلود نوشته‌ی اکبرصحرایی و رفاقت به سبک تانک نوشته‌ی داوود امیریان پرداخته می‌شود. یافته‌ها نشان داد که هر دو نویسنده از کمدی موقعیت برای خلق داستان‌های خود بهره گرفته‌اند.

واژگان کلیدی: طنز، کمدی، داستان‌های طنز، اکبر صحرایی، داوود امیریان

تحليل صنايع ادبي در شعر مقاومت معين بسيسو وقيصر امين پور

علیرضا جمالی
جمشیدباقرزاده

چکیده

شعر مقاومت كه در ادبيات ملت ها از اهميت بسزايي برخوردار بوده است در پيوند با اختلاف ونزاع ودرگيري بين دو طرف بوجود آمده است.پيشينه اين وقوع و درگيري به ابتداي پديد آمدن انسان بر مي‌گردد و چون ادبيات نهادي اجتماعي است و از زبان كه نهاد ديگري است، به عنوان ابزار استفاده مي كند، با پايداري فردي و اجتماعي گره مي خورد .ناقدان معاصر بر اين باورند كه مهمترين بازده ادبي جنگ اعراب با اسراييل و ايران باعراق، پيدايش ادبيات مقاومت فلسطين و ايران است، قيصر امين پور و معين بسيسو از شاعران نامدار اين دو سرزمين هستند که تصویرگر چهره خونین و ویران شهرهای عصر خویش باشند.  نگارندگان بر آنند تا با بکارگیری روش توصیفی و تطبیقی به بررسی و واکاوی اشعار پایداری این دو شاعر در قالب صنایع ادبی بپردازند. در ای اشعار شاعران به اوضاع نابسامان سرزمین و کشور خود که مورد تهاجم کشور قرار گرفته پرداخته تا روایتگر مردمی باشند که طمعم تلخ ویرانی و آوارگی و محیط توأم با اضطراب و دلهره را چشیده اند در این جستار تلاش شده است تا مشابهت های اشعار دو شاعر را به لحاظ صنایع ادبی و پیام های نهفته در آنها مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد.

 واژگان کلیدی : صنايع ادبي .فلسطين .ايران.معین بسیسو، قیصر امین‌پور.

دور المرأة والطفل في المقاومة علي حجازي في قصص «القبضة والأرض وشجرة الزيتون والنعاس وأمير العواصف»

ليلا جمشيدي
زينب انصاري

الملخص

رغم الاعتراف بأهمية المشارکة النضالية للمرأة إلا أن فعالية هذه المشارکة بقيت ضبابية؛ لأن المرأة اللبنانية المناضلة بقيت في الظل ولم تکن في الصفوف المتقدمة لقيادة منظمة التحرير أو في القيادة المؤثرة علی ساحة النضال وبقي المشهد الذکوري هو الطاغي علی مسرح التاريخ. فمن البديهي أن إلقاء الضوء علی مشارکة المرأة في الحرکة الوطنية المعاصرة يعني وضعها في إطار حرکة التحرر، رؤيتها، استراتيجيتها، برامجها وممارستها علی الأرض. وهذه الظروف التي عاشها الشعب اللبناني أوجدت ضرورة مشارکة ومساهمة کل الفئات اللبنانية من النساء والأطفال في مواجهة العدو الغاصب، لأن تحرير الأرض والوطن لا يتم إلا عبر حرب التحرير الشعبية الطويلة الأمد التي تشارک فيها کل الجماهير اللبنانية العربية. ويعدّ الکاتب اللبناني، « علي حجازي » من أبرز الکّتاب اللبنانيين، الذي اهتم بفئات مختلفة من المناضلين في قصصه من النساء والأطفال، لهذا ستتطرق هذه المقالة إلی أهم المحطات التي ساهمت وشارکت فيها المرأة اللبنانية وأطفالها واشتراکهما في العمل النضالي والثوري  معتمدة علی المنهج المتکامل في ثلاث مجموعاته القصصية.

وفي نهاية المطاف وصلت إلی أن جماهير النساء اللبنانيات کان لها دور أساسي في تأمين الصمود والمکافحة، وهذا دليل علی تطور وعي المرأة اللبنانية فکرياً ثقافياً وسياسياً؛ کما أنّ لها دورا كبيرا في مسار المقاومة باعتبارها المربية التي تزرع في أذهان أبنائها حب الوطن، من خلال ترسيم لوحة الطبيعة الخلابة للوطن للأطفال. فالأطفال هم اللبنة القوية في قصص علي حجازي، فهم عماد الوطن في مستقبله وقوته وقد حاول الکاتب من خلال مشارکتهم في مناضلة الاستعمار أن ينير لهم طريق الصواب التي لابد أن تحملهم إلی تحقيق طموحاتهم بأصلح السبل.

الکلمات الرئسیة : المقاومة، المرأة،  الطفل، القبضة والأرض، وفاء الزيتون، النعاس وأمير العواصف.

سبک شناسی “قصیدة بعد النکبة ” عمرابوریشه

حسین چراغی وش
صغری درویشی

چکیده

  این نوشتار، جستاری است در بررسی«قصیدة بعد النکبه » عمر ابوریشه شاعر و ادیب سیاسی معاصر که قلبش سرشار از مهر نسبت به وطن بود. وی قصاید زیادی در برانگیختن احساسات مخاطبان خود بر ضد استعمار دارد، از این قصاید می‌توان به قصیدة بعد النکبه او اشاره کرد.این پژوهش در پی آن است که شاعر از قابلیت‌های موجود در زبان به چه سان برای بیان فکر خویش استفاده کرده است؟  آیا سطوح سه‌گانه سبک‌شناسی توانسته فکر شاعر را به مخاطب انتقال دهد؟ به نظر می‌رسد ابوریشه تلاش کرده برای اثرگذاری بر مخاطب، و زدودن خشونت کلامی که سراسر تحریک و گاهی تحقیر است، عنصرتصویرگری، موسیقی، کلمات و حروف را به خدمت گیرد، از این رو همه اجزای این قصیده در راستای هدف شاعر که تحریک مخاطب برای انقلاب است، می‌باشد.در اين مقاله پس از مقدمه به روش تحلیلی- توصیفی به بررسي جنبه‌هاي مختلف سبك‌شناختي اين قصیده در سه سطح ذيل می‌پردازيم:الف) بررسي سطح زباني كه به تحلیل سطح آوايي(موسيقايي) آن می‌پردازد.ب) بررسي سطح ادبي كه شامل تحلیل تشبیه واستعاره است.ج) بررسي سطح فكري كه به بيان مهم‌ترين افکار شاعر در قصیده می‌پردازد.

  واژگان کلیدی: سبک‌شناسی، عمر ابوریشه، ” قصیدة بعد النکبه” .

فراخونی شخصیت های دینی در شعر شاعر مقاومت ممدوح عدوان

حسین چراغی وش
بهبود حسینی

چکیده

هنر فراخوانی شخصیت های گذشته از جمله مسائل مهمی است که مورد توجه شاعران معاصر عرب بوده وبازتاب بسیاری درآثارشان داشته است. این هنر، در غنای زبان شعری وشکوفایی و باروری آن ونیز بیان اهداف مورد نظر به بهترین نحو جلوه گر شده شاعر از طریق آن از حالت گزارش وخطاب گری شعری کاسته وبا به کارگیری شخصیتهای بنام گذشته جلوه های تازه ای به آن می افزاید. شاعر معاصردر پی آن است تا از رهگذر فراخوانی، میراث گذشته خود را زنده وپویا نگه داشته وعلاوه برآن با الهام گیری از آن در شعر خود، اهداف وتجربه های نوین شعری اش را به تصویر بکشد. مهم ترین انگیزه شاعر معاصر از فراخوانی شخصیت های گذشته، بیان اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی حاکم بر جوامع می باشد. به دیگر بیان، شاعرمعاصر از خلال شخصیت های دینی، تاریخی، ادبی وبا زبانی نمادین و رمزگونه آراء وآلام خود وملتش را بیان می دارد.ممدوح عدوان از جمله شاعران معاصر سوریه  می باشد که  شخصیت های گذشته را در شعر خود   فراخوانده واز رهگذر آن به بیان اندیشه های خود در خصوص سرزمین های عربی وبه ویژه فلسطین وسوریه پرداخته است. در این میان شخصیت های دینی چون حضرت محمد(ص)، امام حسین(ع)، حضرت عیسی(ع)، حضرت نوح(ع) و… که هرکدام به نوبه خود بیانگر نوعی از جلوه های متفاوت دوره های گذشته اسلام وعرب هستند، سهم بیشتری را در مقایسه با دیگران به خود اختصاص می دهند. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی در پی بررسی کیفیت به کارگیری این شخصیت های دینی در آثار ممدوح عدوان می باشد.

واژگان  کلیدی : فراخونی، شخصیت های دینی ، شعر ممدوح عدوان .

بررسی مفاهیم نوستالوژی در ادب مقاومت  ( با مطالعه ی موردی بر شعر شاعران نازک الملائکه ، عبدالوهاب البیاتی و احمد عبدالمعطی الحجازی )

حمیده هادی پناه
رحیم قربانی

چکیده

یکی از رفتار های ناخودآگاه که برای شاعر یا نویسنده رخ می دهد ، نوستالژی یا دلتنگی برای گذشته است .  این رفتار تحت تاثیر عوامل  فردی و اجتماعی مختلفی همچون ؛ از دست دادن اعضای خانواده ، حبس و تبعید ، حسرت بر گذشته ، مهاجرت از کاشانه ، یادآوری خاطرات کودکی و جوانی ، غم و درد پیری  و اندیشیدن به مرگ شکل می گیرد .  در عرصه ی ادبیات پایداری ، بسترگاه این فرایند روانی به خوبی دیده می شود .  و قابل انکار نیست. زیرا در ادبیات پایداری محتوا و مضمون پایداری ، شاعر را ناخودآگاه به سمت و سوی غربت زدگی و حسرت و دلتنگی شوق می دهد و ناگزیر است که از این اندیشه ی شعری پیروی نماید.با توجه به  گسترش مفهوم ادبیت مقاومت در ادبیات معاصر جهان، به ویژه در ادبیات معاصر عرب و با توجه به ویژگی خاصی که این نوع و گونه ی ادبی در جهان معاصر در میان انواع ادبی گوناگون پیدا کرده است، در این گفتار سعی می شود با اتفاده از روش مطالعه موردی و توصیفی  مضامین و مفاهیم نوستالژی در سروده های سه تن از شاعران معاصر عرب، ” احمد عبدالمعطی الحجازی” ،  ” نازک صادق  الملائکه ”  و ” عبدالوهاب البیاتی ” مورد بررسی واقع شود . تحقیق نشان از آن دارد که شاعران مذکور با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی زمانه خود و با محوریت مفهوم مقاومت  و با گریز از آن  زمان ، بخش عمده ی شعر شان را آمیخته با غصه ، حسرت و دلتنگی برای گذشته نموده اند . مهمترین دستاورد پژوهش آن است که ، دوری از وطن ، یاد یاران و دوستان از دست رفته  و هم چنین آرمان شهر  بن مایه های نوستالژیک در ادب مقاومت  هستند. هدف از انتخاب این  موضوع ، سفر به یکی از ابعاد گسترده ادبیات  مقاومت  در مفهوم نوستالژیک است . که با بررسی آن ، نه تنها عوالم وسیع شاعر واکاوی می شود بلکه تصویری روشن از شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه وی هم بدست می آید .

واژگان کلیدی :  ” ادبیات مقاومت ” ، ” نوستالوژیک” ، ” نازک الملائکه ” ، ”  عبدالوهاب البیاتی” ،  ” احمدعبد المعطی” .

برجسته سازی در اشعار دفاع مقدس سلمان هراتی

سمیه خورشیدی

چکیده

برجسته سازی یا foregranding از مفاهیمی است که پیش از جنگ جهانی دوم در مکتب پراگ و تحت تاثیر آراء صورت گرایان روس ساخته و پرداخته شد؛صورت گرایان عامل شکل گیری زبان ادبی را برجسته سازی می دانند که نشان دهندۀ کاربرد نامتعارف زبان خودکار و تخطی شاعر از قواعد و قرار دادهای هنجار است. برجسته سازی در زبان ادبی به دو گونۀ انحراف از قواعد حاکم برزبان (قاعده کاهی) و افزودنقواعديبرقواعدحاكمبر زبان (قاعدهافزايي) امكانپذير است. این پژوهش با بررسی فرایند قاعده افزایی و قاعده کاهی(هنجارگریزی) در اشعار دفاع مقدس هراتی درصدد نشان دادن این برجستگی هاست.بهره گیری از قالب آزاد یکی از ویژگی های این شاعر انقلابی است که توانسته با زبان عامیانه و ساده، صمیمیت و صداقت و احساسات خویش را به راحتی در این قالب بیان کند. نقد جامعه و توصیف جنگ بیشتر از موضوعات دیگر در اشعارش نمود می یابد. همچنین وی با تأثّر از نیما، فروغ و سپهری، طبیعت کلامش را با طبیعت زادگاهش آمیخته و با عینی کردن ذهنیات خویش، تقلید گر موفق سپهری و فروغ است.همچنین گونه های برجسته سازی توازن نحوی و قاعده کاهی نوشتاری برجسته بود. و همخوان های انفجاری عاطفۀ شاعر را بیشتر به مخاطب القا می نمایند.

واژگان کلیدی : هراتی،برجسته سازی، قاعده افزایی، قاعده کاهی.

سایکولوجیة اللون في روایة «رجل تکتبه الشمس» ودلالتهُ بأدب المقاومة

پگاه دالوند

الملخّص

يرسم العقل الجمعي العام للألوان دلالات خاصة . فمنها ما توحي بالتشاؤم و منها ما توحي بالتفاؤل ومنها ما تُوحي بالمقاومة الأدبیة وتلوین دم الثُوّار أو طردهم من قاعةٍ أو وطنٍ أو طرد الاستعمار . لا ننسی أن تيمات الألوان تختلف من ثقافة إلی ثقافة؛ عندما نأخذ بعين الإعتبار دلالات العقل الجمعي في العالم . فاللون الأسود هو لون الحزن و التشاؤم و اللون الأحمر هو لون القتل و الجريمة؛ و اللون الابيض لون التفاؤل و العلو .

أما الأدیب فلا يختزل تجربته الشعرية بتجربة العقل الجمعي العام ؛ فيحاول أن يغيّر التيمات ليخلقَ لنفسه القاموس اللوني الخاص . عندئذٍ نری اللون الأبيض يدخل في الغياب ليعبّر عن لحظة نفسية ترکنُ في عالم الضباب. فضلاً عن ذلک يطمئن من اللون الأسود لأنه استقرار و هدوء يتجاوز به البياض الماتريالي. خوله القزوینی من تلک الأدیبات التي تکلمت مع القاریء من خلال الألوان في روایاتها.

الکلمات الرئسیة : ادب الکویت، ادب المقاومة، خولة القزویني، اللون في الأدب.

بررسی زیبایی‌شناختی عنصر مکان در رمان شرق‌المتوسط

اختر ذوالفقاري

چکیده

مکان، بستری برای شکل‌گیری حوادث و حرکت شخصیت‌های داستان است. عنصر مکان، شخصیت‌ها و نگرش آن‌ها و حوادث داستان، در تعامل با یکدیگر هستند. این تعامل عناصر داستان و اهمیت نقش مکان در داستان، ممکن است تا جایی پیش رود که مکان به موضوع اصلی داستان و علت پیدایش آن تبدیل شود. در رمان شرق‌المتوسط از عبدالرحمان منیف، مکان، جایگاه ویژه‌ای دارد؛ چنان‌که عنوان این رمان را نیز به خود اختصاص داده‌است. نویسنده در طول داستان، از توصیف مستقیم و غیرمستقیم، واقعی و نمادین مکان‌های مختلف، برای رساندن پیام خود بهره برده‌است.رمان شرق المتوسط سعی دارد وضعیت دردناک زندان‌های سیاسی ساحل شرقی دریای مدیترانه تا صحرای دور را به‌تصویر بکشد. آنچه در این نوشته می‌خوانید، حاصل بررسی عنصر مکان در این رمان است.

واژگان کلیدی : شرق‌المتوسط، منیف، مکان.

تحليل ساختاري و محتوايي تركيب بند عاشورايي سيد علي موسوي گرمارودي

امين رحيمي

چكيده

سيد علي موسوي گرمارودي از شاعران پرآوازه معاصر است كه در اكثر قالبهاي شعري نو و سنتي سخن گفته است. او در تركيب بند عاشورايي خود، به گونه اي ظاهر شده كه مورد توجه بسياري از سخن شناسان قرار گرفته است.

در اين اثر جاودان تلفيق اشك و آه با حماسه تجلي والايي يافته و حركت آفريني همراه با شور حسيني نقطه عطف آن است. لذا در اين گفتار بر آن شديم تا مختصراً 15 بند را از لحاظ ادبي – بلاغي و انسجام لفظ و معنا مورد مداقه قرار دهيم.

واژگان كليدي: موسوي گرمارودي، مرثيه، تركيب بند عاشورايي، امام حسين (ع)، لفظ و معنا .

موسیقی مقاومت و نقش آن در دفاع مقدس

خداداد رضایی

چکیده

در طول هشت سال دفاع مقدس، موسیقی مقاومت به عنوان سلاحي پنهان در دست رزمندگان اسلام عليه دشمن بعثي کاربردی شگرف داشت؛ سلاحي كه قدرتی مضاعف به نيروي روحي و معنوي رزمندگان مي بخشيد. اين سلاح  مؤثر باعث مي شد تا رزم آوران جبهه حق چهره زشت جنگ را كه بر ملّت مسلمان ايران تحميل شده بود، با نگاهي قدسي و در دفاع از ارزش ها  نظاره كنند و نتایج آن فتوحات بی شمار رزمندگان در هشت سال دفاع مقدس بود.  اندازه‌گيري تأثيرسروده ها، نوحه‌ها و اشعار در روحيه ی رزمندگان ايراني، با عشق و شور و شعوري كه در شب‌هاي عمليات و قبل و بعد آن از خود نشان مي‌دادند، امكان پذير است، پس در مقاطع مختلف زماني و مكاني و شعارهاي طرح شده در آن موقعيت، مي‌توان به تأثير بسيار و انكارناپذير آن در روحيه ی رزمندگان پي برد. هم چنين بعضي از اين شعارها را در بازوبندها و پيشاني بندهاي رزمندگان نيز مشاهده می شد كه موجب تشويق و تهيج آنان مي‌شد.موسیقی یک نیروی اثر گذار است که با استفاده از آن در پشتيباني هاي ايدئولوژيک و استفاده از تعاليم مکاتب ملّي و مذهبي برای کلام و آموزه هاي تثبيت شده محور اصلي و اساسي تحريک نيروهاي مهاجم يا مدافع قرار گیرد. براي انتقال بهتر و پرنفوذتر کلام، موسيقي بسیار تأثیر گذار خواهد بود، ولو اين که هيچ نوع آلت و ابزار موسيقايي در ميان نباشد، اما کار را بايد به وزن، نغمه و ملودي سپرد، بايد آهنگ ساز، نوازنده و خواننده اي باشد، ريتم و ملودي و ذوقي که از آن ميان موسيقي کلام بجوشد و غيرت و مردانگي بخروشد.

هدف از این پژوهش بررسی تاثیرات موسیقی در روحیات رزمندگان و پیروزی های هشت سال دفاع مقدس است که در این مقاله به پنج نوع موسیقی جنگ ( مارش، سرود،سمفونی، نوحه و چاووشی) اشاره شده است و به روش تاریخی و تحلیل محتوایی بررسی شده است

واژگان کلیدی:  موسیقی، جنگ، دفاع، مقدس، مقاومت.

نقش محوری زنان در مقاومت و مبارزه با استعمار و اشغالگری در رمان اصل و فصل سحر خليفه

زهره رنجبرپور
علی بیانلو

چکيده

ادبيات مقاومت، ادبياتی است که به مبارزه و مقاومت مردم در برابر ظلم حاکمان داخلی و يا تجاوزات بيگانگان توجه دارد. بعد از اشغال کشور فلسطين، ادب مقاومت در اين کشور، شکل تازه‌ای به خود گرفت و نويسندگان و شاعران تمام سعی خود را در رسوا کردن جنايت‌های رژيم اشغالگر قدس به‌کار بردند. سحر خليفه (1941م- …) يکی از نويسندگان مشهور فلسطينی است که در تمامی داستان‌های خود، به ترسيم چهره‌ی استعمار و اشغال در کشور خود و نقش زن در مبارزه با اشغالگری، می‌پردازد.

      روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است وهدف آن بيان جلوه‌هایمقاومت و مبارزه در رمان «اصل و فصل» سحر خليفه و ارائه‌ی نمونه‌هايی از زنان مقاوم در برابر اشغال کشوراست. می‌توان چنين دريافت که جان‌مايه‌ی اين اثر موضوع مقاومت مردم و به-ويژه زنان در برابر اشغالگران و استعمارگران است. به‌تصوير کشيدن زنان مبارز و زنانی که از آگاهی سياسی و اجتماعی برخوردارند و در راه آزادی کشورشان تمام توان خود را به‌کار می‌برند، از ويژگی بارز اين رمان است.

واژگان کليدی: سحر خليفه،اصل و فصل، فلسطين، مقاومت، زن.

“سیمیائیة المقاومة عند الشاعرین سمیح القاسم وفرخي یزدي، دراسة مقارنة”

کبری روشنفکر
خلیل پروینی
حامد پورحشمتی

الملخّص

إن دراسة محتوی النص کانت وماتزال نقطة حسّاسة في الدراسات الأدبیة لکون النص حجر زاویة یتحدّد عن طریقه موقف صاحب النص الفکري ورسالته وفي غایة الأهمیة حینما تتجمّل بأدب المقاومة الذي یدوي حقائق مجتمع مفعم بالأحداث المباغتة ولاسیما بالشعرالذي یعتبر مجرّد سلاح لشعراء مثل فرخي یزدي وسمیح القاسم اللذین بذلا جهدا ریادیا في الأدبین الایرانيّ والفلسطینيّ. وتدلّ حصیلة البحث علی أنّهما یشترکان في الهدف العامّ غیرأنّهما یختلفان في المنهجیة؛ فینصرف فرخي في مقاومته إلی طریقة العتاب ویفضّل تعنیف شعبه وایقافهم علی سیطرة الغفلة علیهم بدلا من التصدّي للعدو مباشرة وعکس هذا،  یؤثر سمیح القاسم الإعتزار بشعبه حتی یزید هکذا من روح المقاومة بینهم.

من هذا المنطلق تحاول هذه الدراسة بطریقة وصفیة- تحلیلیة، مقارنة بین فرخی یزدی وسمیح القاسم معتمدة علی المذهب الأمریکي والسلافي للأدب المقارن ونقد السیمیائیة کمنهج علی تلخیص النص وتحلیله علی نطاق نظام الإشارات والدلالات.

الکلمات الرئیسة :  السیمیائیة، المقاومة الفلسطینیة والإیرانیّة، فرخی یزدی، سمیح القاسم، المقارنة.

بررسي فرآيندهاي زباني شعر دفاع مقدس (با نگاهي به اشعار عبدالجبار كاكايي)

نیلوفر رهرو اصفهانی
زهرا موجودی

چكيده

يكي از اصلي‌ترين جريان‌هاي ادبي روزگار ما، جريان شعر دفاع مقدس مي‌باشد كه اكنون پس از گذشت نزديك به دو دهه از اين جريان و تثبيت معيارهاي ادبي آن، مي‌توان مولفه‌هاي اصلي اين جريان را مورد بحث و بررسي قرار داد. شاعران جریان شعر دفاع مقدس در آفرینش‌های ادبی خود از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های اثبات شده‌ی شعر کلاسیک استفاده نموده‌اند اما علاوه بر اين بهره‌مندي، تلاش خود را در ابراز خلاقيت و كشف ظرفيت‌هاي زباني استفاده نشده و نيز بازتواني مولفه‌هاي زباني قديم متمركز نموده‌اند كه در نوع خود باعث اعتلای زبان اين جريان و شاخص نمودن آن گرديده است. جريان شعر دفاع مقدس به عنوان يكي از جريان‌هاي شعر معاصر فارسي با توجه به تازگي و تنوع شاخصه‌هاي ادبي آن از جمله مهم‌ترين مصاديق بحث و بررسي منتقدان و مخاطبان شعر امروز بوده است. شناخت ويژگي‌هاي زباني اصلي اين جريان و چگونگي به كارگيري آن در شعر شاعران اين جريان و معرفي مهارت‌هاي زباني اين شاعران به طور عمومي و خاص از الويت‌هاي اين تحقيق مي‌باشد. در اين خصوص تلاش خود را بر معرفي اين جريان با تكيه بر بررسي شعر عبدالجبار كاكايي متمركز خواهيم نمود.

واژگان  كليدي: جريان شعر دفاع مقدس، ويژگي‌هاي زباني، عبدالجبار كاكايي.

بررسی موسیقی پایداری در شعر بیداری اسلامی بحرین

صدیقه زودرنج
زهرا کوچکی نیت

چکیده

ادبیات مقاومت در دوره‌ی معاصر، تصویرگر بیداری و پایداری ملت‌ها در مقابله با استبداد و استکبار است. درواقع، مقاومت، هسته‌ی اصلی بیداری اسلامی را تشکیل می‌دهد و با آن پیوند عمیق و ناگسستنی  دارد. مسلّم است که ادبیات مقاومت و بیداری در جوامع عدالت خواه شیعه از اهمیّت خاصی برخوردار است. با شروع خیزش‌های گسترده‌ی جهان معاصر عرب، مردم عدالتخواه بحرین به شورش علیه ظلم و جور حاکم برخاستند. در این میان، مسئولیت شاعران و نویسندگان، در مسیر انقلاب، بیش از دیگران و از اهمیت بسیاری برخوردار بود. بنابراین، بسیاری از شاعران متعهد و انقلابی بحرین در اولین صفوف مبارزان قرار گرفتند و با سروده‌های مقاومتی و دینی خویش بر جنبش انقلابیان قدرت بخشیدند. تحقیق حاضر در پی آن است تا چگونگی ظهور انواع موسیقی در شعر این شاعران و تاثیر آن در ایجاد انگیزه های مردمی را بررسی نماید. ‌ شاعران مبارز، از«موسیقی» به عنوان یکی از عناصر سازنده‌ی شعر برای برجسته کردن معنای نهفته‌ی شعر خویش استفاده کردند. در این راستا، آن‌ها از انواع متفاوت موسیقی؛ یعنی موسیقی بیرونی(وزن)، موسیقی کناری(قافیه و روی)، موسیقی درونی( جناس و تکرار و چیدمان مناسب حروف)، موسیقی معنوی (طباق، مراعات النظیر و ترادف)، موسیقی دیداری و همچنین استفاده از علایم نگارشی بهره جسته و با لحنی حماسی و اوزانی تند و ضربی، مبارزان انقلابی را به خشم و خروش در برابر ظلم و استبداد حاکمه فرا‌‌خوانده‌اند. از این‌رو، تناسب در اشعار شاعران بحرینی بین موسیقی و محتوی و درونمایه در اوج است.

واژگان کلیدی: پایداری، بیداری اسلامی، موسیقی، شاعران مقاومت بحرین.

بررسی حوزه‌های معنایی حیرت در اشعار پایداری ایلیاابوماضی

زینب سپه وند

چکیده

نوشتار حاضر جستاری کوتاه در بررسی حوزه‌های معناشناسی حیرت در دیوان ایلیا ابوماضی است که در آن مرحله شعری شاعر و دیگر عناصری که باید در حوزه‌های معناشناسی به آن توجه کرد ازجمله روابط دلالی حوزه‌های معنایی حیرت، تضاد مانند: حق، حقیقت و یقین و ترادف مانند: باهت، وهم، خیال، قلق، الحمی، جهل، موحش، ظلالة و….. مورد بررسی قرار می‌گیرد. ایلیاابوماضی شاعری است که در لبنان چشم به جهان گشود، سپس به سبب فقر و تنگدستی خانواده به مصر و بعد هم به خاطر عدم موفقیت در عرصۀ شعر و ادب و زبان تلخ نقاد آن به نیویورک سفر کرد. از مهم‌ترین عناصری که وی در سروده‌هایش به آن پرداخته است مسئلۀ حیرت و سرگردانی است که تقریبا در تمام دیوانش با وی همراه بوده، به گونه‌ایی که با اندک تاملی می‌توان حیرت و سرگردانی وی را در اشعارش درک کرد.

هدف از نگارش این مقاله بررسی حوزه‌های معناشناسی حیرت از دید ایلیاابوماضی است که با استفاده از ترفندهای شایسته‌ی ادبی در کنار بیان معانی و افکار در قالب الفاظ خاص که باعث به جلوه در آمدن زیبایی قصیده‌های وی شده به شیوه‌ایی که تحلیل الفاظ حوزه‌های معنایی حیرت بازتابی از افکار متحیرانۀ شاعر را به تصویر می کشد.

واژگان کلیدی : ایلیاابوماضی، دیوان، حوزه‌های معنایی، حیرت.

بررسی حوزه‌های معنایی مرگ در اشعار پایداری ایلیاابوماضی

زینب سپه وند

چکیده

این مقاله در نظر دارد به بررسی حوزه‌ی مفهومی مرگ به عنوان یکی از مفاهیم مهم و اساسی در اشعار ایلیاابوماضی بپردازد و ارتباط آن را با دیگر مفاهیم مشابه همچون الردی، الفنا، هلک و … مشخص کند. با بررسی اشعار ابوماضی، این نتیجه به دست آمده که مرگ یک واقعیت کاملا طبیعی است که همه را در بر خواهد گرفت، چنانکه شاعر نامبرده ما به استناد بر قرآن کریم بارها با تعابیر گوناگون گویای انا لله و انا الیه راجعون بوده است. اگر چه افراد با دلایل مختلف به کام مرگ می روند اما این دلایل شاخصه‌های مشترک هستند که واقعیت مرگ را می رسانند. می‌توان بیان داشت که در اشعار شاعر حوزه‌ی معنایی مرگ از حوزه‌های مشابه و متمایز بیان شده‌اند که دیگر حوزه‌های مذکور را به بحث برمی‌انگیزد.

واژگان کلیدی :  حوزه‌ی‌معنایی،مرگ،ایلیاابوماضی

«بررسی موسیقی بیرونی شعر پایداری سپیده‌کاشانی»

علی اصغر سلطانپور
سمیه کونانی

چکیده

 از جمله جلوه‌های مختلف موسیقی شعر می‌توان به موسیقی بیرونی (وزن عروضی) آن اشاره کرد که بخشی از زیبایی شعر است. از دیرباز موسیقی شعر تأثیر فراوانی در رساندن هرچه بهتر مفهوم مورد نظر شاعر و برانگیختن عواطف و احساساتش داشته است. سپیده کاشانی ازجمله شاعران معاصر انقلاب اسلامی و دفاع مقدّس است،که برای القا و تفهیم هر چه بهتر افکار و اندیشه های انقلابی و اسلامی خود به انواع موسیقی شعر توجه داشته است. بررسی موسیقی بیرونی اشعار سپیده کاشانی، علاوه بر معرفی و شناخت ادب انقلاب و دفاع مقدّس، یکی از شاخصه‌های سبکی این شاعر انقلاب را جلوه‌گر می‌سازد. اوزان و بحور عروضی مجموعه آثار سپیده کاشانی نشان می‌دهد که از انواع وزن‌ها با مضمون جویباری، آرام، خیزابی و تند استفاده نموده که شعر او را آهنگین و تأثیرگذار کرده است؛ بطوری که او برای سرودن مرثیه از وزن تند استفاده نموده است نه وزن شاد و ضربی. او پیوندی را که میان موسیقی بیرونی با موضوع و مضمون شعر وجود دارد، حفظ کرده است.    هدف اصلی این تحقیق، بررسی و تحليل موسيقي بيروني يا وزن و بحور عروضی شعر پایداری سپیده کاشانی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این شاعر در حوزه‌ی موسیقی بیرونی (وزن عروضی) از اوزان پر کاربرد بحور رمل، رجز، هزج‌، مضارع، مجتث، سریع، خفیف و … بهره برده‌ است.

 واژگان کلیدی : اوزان عروضی، بحر، موسیقی شعر، شعر معاصر، سپیده کاشانی

«بررسی موسیقی درونی شعر سپیده کاشانی»

علی اصغر سلطانپور

چکیده                

 از جلوه هاي مختلف موسیقایی اشعار سپیده کاشانی، مي توان به موسيقي دروني شعر او اشاره كرد. موسيقي دروني حاصل هماهنگي و تركيب واژه‌ها وآهنگ خاص هر حرف، در همنشینی با واج‌های ديگر است.  باید به ترنم موسیقی میانیِ واژه‌های شعر سپیده، که همراه با رایحه معنوی اعتقادات شیعی است،مانند؛ انواع واج آرایی، ردیف وگونه های آن ، قافیه‌های بدیعی، جناس، ترصیع، تلمیح، تضاد، شبکه‌های معنایی(مراعات‌ نظیر)، حسّامیزی، ایهام، پارادوکس و… اشاره کرد.  تکرار در اشعاراو، بسیار محسوس است، و توازن حاصل از آن به وضوح قابل دریافت است. تکراردراشعارسپیده به شکل گیری صنایع مختلف لفظی منجر می شود. تأثیر واج آرایی، علاوه بر موسیقی کلام، د‌ست یابی خواننده را به اندیشه‌های شاعر، آسان تر می‌کند.     از پربسامدترین تکرارهای شعراین شاعر دفاع مقدس ،می‌توان به کاربرد انواع واج آرایی و تکرار مرئی واژه ها، در طول یک مصراع یا بیت اشاره کرد. ، در مجموع از انواع تکرار، آهنگ و انسجام واژه‌ها با بار معنایی دینی و مذهبی بهره برده است، تا مقصود خودرا به مخاطبان القا نماید.  هدف اصلی این پژوهش آن است،تا توانایی‌های شاعر را در استفاده از موسیقی درونی شعر برای بیان مفاهیم و محتوا، به دوستداران ادب پایداری معرفی کند.

واژگان کلیدی: سپیده کاشانی، ادب پایداری ، موسیقی شعر،قافیه و ردیف.

الشعر النسوی المقاوم ومناصرة الامام علی علیه السلام

صابره سیاوشی
مینا السادات امیرآفتابی
سمیه اکبری فر

الملخص

إن المراءة ساهمت فی جمیع احداث عصرها واثبتت تواجدها فی شتی المجالات الإجتماعیة والثقافیة والإقتصادیة، وبالنسبة الی القضایا السیاسیة واحداث عصرها فهی لم تکن منعزلة بل اعلنت  تواجدها عن طرق مختلفة ومنها کمانری فی العصر الاموی الصمود والمقاومة تجاه اضطهاد بنی امیة واستنکارهم واعلان جدارة الامام علی علیه السلام بالخلافة وعدم الصمت اتجاه الظلم المفروض علی الشیعة آنذاک.فهذا هو موضوع دراستنا الذی حاولنا فیه نکشف عن المواقف الثورویة والمقاومة النسویة للحزب الشیعی  فی العصر الاموی اتجاه اضطهاد الجهاز الحاکم والدفاع عن ولایة الامام علی علیه السلام ورفض مشروعیة معاویة فذلک من خلال شعرها فحسب.ففی هذا البحث قمنا بتحلیل تلک المواقف عن طریق المنهج الوصفی – تحلیلی لتبیین الجهود النسویة فی الدفاع عن الولایة وظهر لنا من خلال دراستنا ان مواقف الصمود والثورة فی الدفاع عن الامام علیه السلام  تنجز فی اغراض مختلفة من الشعر النسوی الشیعی ومنها مدح و رثاء الامام علی علیه السلام، وذم معاویة بصورة معلنة والفصح عن جدارة الامام علی علیه السلام بالنسبة الی الخلافة وایضا استنتجنا ان المراءة  کانت ذات وعیاَ سیاسیاَ تاماَ  آنذاک وایضا کشفنا عن نوعیة مشارکتها فی الدفاع عن احقیة الامام علی علیه السلام.

الکلمات  الرئیسیة: المراءة،الخلافة، الشعر النسوی المقاوم، مناصرة الامام علی علیه السلام.

رئالیسم جادویی؛ بستری برای نمایش پیامدهای جنگ در ادبیات داستانی (بررسی داستان شب ملخ از منظر رئالیسم جادویی)

سمیه شیخ زاده

چکیده

ادبیات داستانی جنگ در ایران، طی سه دهه‌ اخیر، تجربه‌های مختلفی را از سر گذرانده است. از داستان‌های ساده‌ای که بدون توجه به فرم، تنها در پی انتقال پیامی به مخاطب بوده‌اند، تا آثار پیچیده‌ای که غالباً با در اختیار گرفتن زبان و ساختاری استوار، پیامدهای حاصل از جنگ را به تصویر کشیده‌اند. در این میان، شب ملخ به دلیل توجه به پیامدهای اجتماعی و روانی ناشی از جنگ، اثری در خور تأمل است. جواد مجابی در این داستان، با عبور از واقعیت، ابعادی از جهان خیالی را به تسخیر درمی‌آورد. این دنیای خیالی در حقیقت برداشتی نمادین از جهان واقعی است. علاوه بر این، ویژگی‌های دیگری مانند به هم ریختن منطق زمانی، پیرنگ پیچیده، استفاده از عناصر جادویی غیر قابل توجیه و ابهام و رازگونگی، شب ملخ را به آثار رئالیسم جادویی نزدیک نموده است.  این پژوهش بر آن است تا ضمن بررسی رمان مذکور از منظر رئالیسم جادویی، میزان تأثیرپذیری آن را از این شیوه مشخص نماید و به این پرسش پاسخ دهد که آیا رئالیسم جادویی می‌تواند برای آفرینش آثار مرتبط با جنگ، شیوه‌ کارآمد و مناسبی باشد؟

واژگان کلیدی: “ادبیات داستانی”؛ “رئالیسم جادویی”؛ “دفاع مقدس”؛ “شب ملخ”؛ “خیال”؛ “واقعیت”.  

تصویرپردازی های غاده السمان در ادب مقاومت با تکیه بر علم بیان

زینب صابری
فاطمه لطفی

چکیده

محرکه ی اصلی اهل ادب برای نشان دادن اوضاع خفقان آور جامعه خود زندگی در استبداد داخلی و تجاوز است، از این رو به ادبیات مقاومت روی می آورند تا از آن طریق روحيه‌ي مبارزه و پايداري را در مردم زنده کنند. غاده السمان شاعر ونویسنده ی سوری را می توان در کنار محمود درویش از جمله ادبیان مقاومت نامید که همیشه در آثارش، از درد و رنج انسان به ویژه از مصیبت پنهان و آشکار زنان سوریه و لبنان روایت می کند. جلوه های ادب مقاومت را بیشتر در آثار منثور این نویسنده و شاعر سوری می بینیم که به دفاع از مردم مخصوصا زنان می پردازد وهدفش ایجاد انگیزه مبارزه و پایداری در برابر ظلم و خفقان بوده است. همیشه تلاش اهل ادب بر این بوده که ادبیات پایداری را در شعر جستجو کرده و به بررسی موضوعی آن بپردازند؛ حال آنکه آثار منثور نیز جزء آثار ادبی محسوب می شوند و ما در حال حاضر در حد نیاز با موضوعات و مؤلفه های مقاومت آشنایی داریم، بنابراین در این جستار بر آنیم تا در برخی آثار منثور این نویسنده وشاعر بنام عرب نگاهی انداخته و با استفاده از اسلوب علم بیان به نحوه ی بیان نویسنده در تصویرپردازی عقاید و حرف هایش در زمینه ی ادبیات مقاومت بپردازیم. این شاعر پر آوازه در تصویرپردازی های خود بیشتر از هر اسلوب دیگری از فن استعاره مکنیه بهره گرفته است و اصرار دارد که ظرافت زنانه ی بیان خود را حفظ نماید و جلوه های مقاومتی ادبیات او تفاوت های ویژه ای با دیگر شاعران و نویسندگان دارد.

واژگان کلیدی : تصویرپردازی، ادبیات مقاومت، غادة السمان، علم بیان 

کارکرد بینامتنیت در رمان فلسطینی (بررسی موردی رمان‌های سحر خلیفه)

علی باقر طاهری نیا
روح‌اله مهدیان طرقبه

چکیده

امروزه رمان به‌عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین انواع ادبی، نقش بسیار مؤثری در به تصویر کشیدن زندگی انسان معاصر، با تمام زیبایی‌ها، زشتی‌ها، تناقضات و ناهنجاری‌های حاکم بر آن دارد. طبیعت رمان به واقع‌گرایی تمایل دارد، و همین میل به واقع‌نگاری است که رمان‌ها را به اسنادی تاریخی از مراحل گوناگون زندگی ملت‌ها تبدیل می‌کند. رمان عربی، و به‌ویژه رمان فلسطینی نیز در انعکاس حقایق و فجایع جاری در سرزمین‌های اشغالی، و رساندن پیام مردم مقاوم فلسطین به گوش جهانیان، سهم به‌سزایی داشته و دارد. سحر خلیفه یکی از رمان‌نویسان موفق، پرکار و شناخته‌شده‌ی فلسطینی در سطح دنیا است که بیشتر رمان‌های یازده‌گانه‌ی او به زبان‌های مختلف ترجمه شده و توجه بسیاری از مردم دنیا را به قضیه‌ی فلسطین جلب کرده است. شیوه‌ی نویسندگی سحر خلیفه با جذابیت‌های موضوعی و تکنیکی خاصی همراه است، و یکی از عناصر تأثیرگذار در این زمینه، توجه وی به میراث مکتوب گذشته، در قالب برقراری روابط بینامتنی است. این روابط میان متن رمان و متون گذشته، اندیشه‌ای را که نویسنده درپی بیان آن است، به شکلی هنرمندانه تأیید و تأکید می‌کند. در جای‌جای رمان‌های سحر خلیفه می‌توان بهره-گیری متن رمان از قرآن کریم، حدیث شریف، متون تاریخی قدیم و معاصر و اشعار قدما و معاصران را به وضوح دید. این مقاله درپی تبیین روابط بینامتنی و کارکرد آن در بیان مضامین موردنظر این رمان‌نویس متعهد فلسطینی است.

واژگان کلیدی : بینامتنیت، رمان فلسطینی، سحر خلیفه.

بررسی پیوند نوستالوژی مقاومت در اشعار إیاد عاطف حیاتله شاعر مهاجر فلسطینی”

مالک عبدی
پروین خلیلی

چکیده

ادبیات مقاومت از شاخه‌ی ادبیات متعهد و سیاسی است که در جامعه تحت تأثیر وضعیتی نامساعد مانند اختناق جامعه، ظلم و ستم‌های داخلی و خارجی، استعمار و استثمار، تجاوز و اشغال وطن و … به‌وجود می‌آید. این نوع ادبیات در جامعه عرب که زیر فشار انواع ظلم و ستم‌های اسرائیل و صهیونیست هستند، جلوه‌ی خاصی داشته و حتی مقاومت فلسطین در برابر صهیونیست، نمونه‌ی مشهور این نوع ادبیات است. و نویسندگان و شاعران بسیاری از سراسر دنیای مسلمان، حتی شاعران و نویسندگان در تبعیدگاه‌ها و اردوگاه‌ها، با زبان ظلم‌ستیز خود، به مقاومت پرداخته‌اند. نمونه‌ی بارز شاعر تبعید شده در اردوگاه،” إیاد عاطف حیاتله” (1960م.) است. او بهترین مراحل عمر خود را در اردوگاه یرموک گذرانده و در دوری از وطن و یاران با حالتی نوستالوژیک‌گونه، غم و درد خود را بیان کرده و از این طریق ملتش را به پایداری و مقاومت فرا می‌خواند که این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی جلوه‌ی مقاومت و نوستالوژی دوری از وطن را در شعر این شاعر مورد تحلیل قرار می‌دهد.

واژگان کلیدی : ادبیات مقاومت، إیاد عاطف حیاتله، فلسطین، نوستالوژی دوری از وطن، شعر معاصر.

دراسة التصویر الفني في شعر المقاومة

الیاس عسگری

الملخص

تعدَّ الصورة الفنية واحدة من أبرز الأدوات التي يستخدمها الشعراء في بناء قصائدهم وتجسيد أحاسيسهم ومشاعرهم، والتعبير عن أفكارهم وتصوراتهم للإنسان والكون والحياة. وقد حفل الشعراء المحدثون بالصورة الفنية احتفاء كبيراً،واهتموا بطريقة تشكيلها وبنائها،وبطبيعة العلاقات القائمة بين عناصرها المختلفة، حتى غدت ملمحاً بارزاً في نصوصهم الشعرية، وعلامة فارقة تدلّ على تطور الشعر العربي وتقدمه، ومواكبته لتغيرات العصر، ومتطلباته، واحتياجاته؛ وذلك نتيجة لاختلاف طبيعة الخيال، ولاختلاف مفهوم الشعر بشكل عام عند شعرائنا المحدثيين. تحاول هذه الدراسة الوقوف عند الصورة الفنية في أدب المقاومه الفلسطینیه واستهدف البحث توضيح مقومات الصورة الفنية. وجاءت أبرز نتائج البحث أن للصورة دوراً إيجابياً في إثراء التذوق الفني لدى المتلقي وتشكل فكره الفني والجمالي والثقافي وللصورة مقومات يمكن تذوقها من خلالها.

الکلمات الرئسیة :  التصویر الفني، أدب المقاومه، مقومات الصورة الفنية.

تاثیر آشنازدایی در ترنم های مقاومت

علیرضا غلامی بادی

چکیده

یکی از جلوه های ادبیات انقلاب اسلامی ، ادبیات مقاومت یا به عبارتی ادبیات پایداری است ، شاعران قافیه پرداز در گستره ی جبهه فرهنگی که هیچ دست کمی از جبهه ی نظامی نمی باشد با سلاح قلم به خلق آثاری پرداخته اند که بیانگر شکوه ، عظمت ، پایداری ، ایثار و جوانمردی رزمندگان هشت سال دفاع مقدس است برخی از سخن سرایان به سرایش شعر های حماسی روی آورده و با بیان فاخر و آهنگین خود ، عملیات ها ، میادین نبرد و دلاوری های مردان مرد در عرصه ی نظامی به تصویر کشیده و در این رستاخیز شعری که بر پا کرده از صور خیال و آرایه های ادبی به زیبایی هر چه تمام تر بهره برده اند یکی از این آرایه هایی که در شعر آنان نمود خاصی داشته آشنازدایی یا غافل گیریهایی شاعرانه است که در این جستار انواع و نقش آن در تاثیر گذاری و زیبا شناختی شعر جنگ مورد واکاوی قرار گرفته است .

واژگان کلیدی : آشنا زدایی ، شعر جنگ ، ادبیات مقومت ، صور خیال .

خوانش شعر دفاع مقدّس پونه نیکوی براساس رویکرد نقش‌گرایی

سهیلا فرهنگی
شیرین کشاورز

چکیده

رویکرد نقش‌گرایی به زبان، سبب مطالعات نظام‌مند متون شده است. شعر و دیگر متون ادبی، هر چند به دلیل برجسته‌سازیِ زبان با متون علمی و آموزشی متفاوت‌اند، امّا این قابلیت را دارند که با دیدگاه‌های گوناگون خوانده و تحلیل شوند. هدف از این پژوهش خوانش شعری از پونه نیکوی براساس رویکرد نقش‌گرایی به زبان است. پونه نیکوی از شاعران جوانی است که به شعر دفاع مقدّس توجّه نشان داده است. این شعر – که کبوترانه نام دارد و حاوی احساسات پاک یک فرزند شهید است- از کتاب انار سبز زیتون سرخ انتخاب شده و مربوط به حوزه‌ دفاع مقدّس است. یافته‌های تحقیق حاکی از کوتاهی جملات، کثرت فرایندها، غلبه‌ فرایندهای رابطه‌ای و توصیفی بودن این شعر است. همچنین نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که شاعر در این شعر به عناصر پیرامونی توجّه زیادی نشان نداده و به دنبال شاخ و برگ دادن به کلام خود نبوده است.

واژگان کلیدی: شعر، دفاع مقدّس، پونه نیکوی، رویکرد نقش‌گرایی.

ادبیات مقاومت از دیدگاه نشانه معنا-شناختی

( مورد مطالعه : کتاب دا )

روح‌اله قاسمی

چکیده

یکی از عناصر اصلی در رمان دا ترس و تشویشی است که همواره با شخصیتهای شکل دهنده داستان همراه است. در حقیقت ترس و تشویش از عناصر اصلی و از پایه‌های این رمان محسوب می گردند و در هر زمان و مکانی به شکلی بروز می‌کنند. با توجه به اینکه بین ترس و تشویش نوعی تفاوت ماهوی و اساسی وجود دارد، طبیعی است که نحوه بروز آنها و نیز واکنش و موضع گیری شخصیتهای داستان در برابر آنها با یکدیگر متفاوت باشد. هر یک از شخصیتهای داستان هم استراتژی خاص خود را برای کاستن از این احساس دارند. نکته‌ی جالب توجه در این داستان رابطه‌ای است که این دو حس با یکدیگر دارند چرا که گاه یکی مقدمه‌ای است برای ظهور دیگری. در واقع برای بررسی یکی از این عوامل بررسی نحوه شکل‌گیری دیگری نیز ضروری می‌نماید. در این مقاله تلاش می گردد علاوه بر بررسی نشانه-معنا شناختی این رمان نحوه شکل گیری احساسات مختلف در قهرمان داستان و نیز استراتژیهایی را که افراد برای بروز، تغییر و یا پنهان کردن این احساسات استفاده می‌کنند مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.

واژگان  کلیدی: رمان دا، نشانه-معنا شناسی، ترس، تشویش، گفتمان، فونت .

التكرار؛ ملمح أسلوبي في أدب المقاومة

سمية کاظمي نجف‌آبادي

الملخص

يعتبر التكرار من الأنساق التعبيرية التي أخذت جانبا من الاهتمام في الأدب العربي عامة وفي أدب المقاومة علی وجه الخصوص، فهذا الملمح الأسلوبي قد برز في أدب المقاومة كعنصر رئيسي يؤدي المعاني الدلالية الكامنة الخفية وراء النص الأدبي؛ معانٍ ازدادت شحناتها الأدبية في سبيل الكشف عن واقع نفسي مؤلم خيّم بظلاله علی الأدب الذي يحمل رسالة فكرية عن شعب وقع في شباك الظلم والاحتلال والاضطهاد.   

ولا غرو أن التكرار يحمل في طياته أهمية تتمثل في الجانب اللفظي الذي يؤدي إلی تحقيق إيقاعية النص الأدبي وإثرائه باجتماع حروف وأصوات متناغمة متناسقة تنسجم مع الرسالة التي يوجهها الأديب إلی عالم الواقع والحقيقة، والجانب الدلالي الذي يلمح إلی التأكيد علی الغاية التي يمشي الأديب نحو تحقيقها.

 يزخر أدب المقاومة الفلسطينية بظاهرة التكرار لقوة شحناتها الدلالية والتعبيرية وهذا ما دفع البحث إلی دراسة هذه الظاهرة التي تحولت إلی أبرز العناصر الأسلوبية التي تؤثر في تنمية الطاقات التعبيرية للنص الأدبي في أدب المقاومة وتعكس الانفعالات النفسية للمبدع.

الكلمات الرئسیة: أدب المقاومة، الشعر الفلسطيني، منهج الأسلوبية، ظاهرة التكرار.

زن و مقاومت در شعر عربی و فارسی معاصر

غلامرضا کریمی فرد
عفیفه موحدیان عطار

چکیده

زن گویی از منظر تاريخي، پیشینه چنداني در ادب فارسي و عربي ندارد و پیشینه آن شاید به نيم قرن مي‌رسد. هرچند ريشه‌هاي آن را بايد در تحولات و دگرگوني‌هاي ادبي بعد از مشروطه در ايران و بعد از نهضت اجتماعي، فرهنگي و ادبي در سرزمين‌هاي عربي جست‌وجو كرد. در تعريف ادبيات زنانه بايد گفت ادبياتي است كه زبان، نگاه، جهان‌بيني و هويتي زنانه داشته باشد و مهم‌ترين ويژگي آن، تمايز، برجستگي و تأكيد بر هويت و روح زنانه در آن آثار مي‌باشد. از اين رو نام و آثار بسياري از شاعران زن كه در طول تاريخ از خود آثاري به جاي نهاده‌اند را نمي‌توان در گستره اين ادبيات گنجاند. اما آنچه بسیار درخور توجه است، تأثیر جنگ و استقامت در شعر عربی و فارسی می‌باشد. به‌عنوان نمونه در عربی، شعرهای محمود درویش و فدوی طوقان و در فارسی، اشعار سلمان هراتی، از آن دسته اشعاری است که برای وطن سروده شده و از وطن کمتر به عنوان معشوقه نام برده شده است. بیشتر آن‌ها خطاب به وطن، در قالب اوصاف زنانه و مادرانه است یعنی وطن را همچون مادر عزیز دانسته و از تصویر زن و مادر به عنوان سمبل و نماد استقامت و پایداری استفاده شده است.

واژگان کلیدی: زن، مقاومت، شعر عربی و شعر فارسی معاصر  .

بررسی نوستالژی در سروده‌های محمود درویش (شاعر مقاومت فلسطین)

مصطفی کمالجو 
حمیده فقیه عبداللهی

چکیده

نوستالژی یا غم غربت حالتی است که در ابتدا از علم روانشناسی برخاسته سپس در گذر زمان وارد ادبیات گردید. در جهان ادبیات این احساس زمانی برای شاعر و نویسنده رخ می‌دهد که بنا بر اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی از زمان حال بریده و وارد زمان گذشته با همه‌ی خاطرات خوشی که در آن داشته، می‌شود. سپس به طور ناخودآگاه آن‌را در شعر و نوشته‌ی خود وارد می‌کند. محمود دوریش به عنوان شاعر مقاومت فلسطین در پی عواملی چون: تأثیرپذیری از مکتب رمانتیسم، مسأله‌ی فلسطین و مهاجرت از سرزمین مادری‌اش برای فراموشی اوضاع نامناسب زمان حاضر خود به گذشته و خاطرات آن پناه برد، که این امر سبب پیدایش احساس نوستالژیکی در اشعارش گردید.

نگارندگان این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی در ابتدا به بررسی مفهوم نوستالژی پرداخته، سپس نوستالژی را در ادبیات پایداری مورد بررسی قرار داده و در نهایت جلوه‌های نوستالژی را در شعر درویش که هدف اصلی این پژوهش است تحلیل نموده‌اند. برخی از نتایج بدست آمده از این پژوهش بیانگر این است که نوستالژی در شعر درویش با مضامینی چون؛ بازگشت به دوران کودکی و گذشته، دوری از معشوق، دوری از سرزمین مادری و غم غربت، گذشته اساطیری و از دست دادن هم‌وطنان بروز یافته است.

واژگان کلیدی: نوستالژی، غم غربت، محمود درویش، ادبیات پایداری، شعر معاصر عربی.

تحلیل ابعاد فنّی و هنری جلوه‌های شهادت در شعر معاصر فلسطین

احمد لامعی گیو
مریم تاجی
طاهره لامعی گیو
مریم اشتری

چکیده

شعر شهادت به مثابه سند تاریخی است که تمام حوادث و وقایع فلسطین را ضبط و ثبت کرده است؛ هموم و مصائبی که این ملت مظلوم بدان مبتلا گردیده، قتل‌های وحشیانه‌ای که دشمن در حقّ آن مرتکب شده و موضعگیری دوست و دشمن در مقابل همه این امور را شاعران فلسطینی در اشعارشان به شیوه نغز به رشته نظم کشیده‌اند. شعر شهادت بیانگر آنست که فلسطینیان شایسته تقدیر و تجلیل‌اند؛ چرا که علی‌رغم توطئه‌های که شب و روز، پیدا و پنهان، دشمن غدّار علیه آنان طراحی می‌کند، بجای تسلیم و خضوع، طریق صمود و مقاومت را برگزیده است. شعرشهادت، بازتاب فریاد ستمدیدگانی است که به وسیله شاعران دردآشنا به تصویر کشیده می‌شود تا از این طریق ظلم و ستم دشمنان را به جهانیان اعلام کنند. شاعران این عرصه با هنرآفرینی و نقش سازنده خویش در برافروختن شعله‌های نضال با دشمن مبادرت نموده و از این‌رو، اندیشه مقاومت، پایبندی به حقّ بازگشت، دفاع از سرزمین، قیام در مقابل ظلم و بیداد، وحدت صفوف، احقاق حقوق و آزادی وطن، را ندا می‌دهند. شاعران افزون بر مضمون، در اسلوب و لفظ نیز به هنرپردازی پرداخته‌اند. ترسیم و تصویر شهید به صُوَر مختلف، تکرار نام شهدا و اماکن، تأکید بر معانی ألم، ظلم و قهر، ترکیز بر مفاهیم بطولت، ایثار، بکارگیری نماد و واژه‌هایی که بر شهادت دلالت می‌کند، اقتباس از قرآن کریم، استعمال حکمت‌ها، از پرپسامدترین و از جمله نوآوری‌ها و ویژگی‌های بارز فنّی شعر مقاومت فلسطین در دوره معاصر می‌باشد. اما در خصوص موسیقی، اصوات شعری بر حسب مناطق جغرافیایی و فرهنگ‌ها متفاوت است؛ برخی از شاعران، از شکل کلاسیک قصیده محافظت کردندو عده‌ایی دیگر، از تفعیله، که مهم‌ترین وزن ابیات شعر شهادت فلسطین است، در اوزان شعر بهره گرفتند و برای قافیه اهمیتی قائل نشدند. در این پژوهش سعی بر آن است که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ابعاد فنّی و هنری جلوه‌های شهادت در شعر معاصر فلسطین، مورد مطالعه و مداقه قرار گیرد.

واژگان کلیدی: شعر شهادت، فلسطین، اسلوب، موسیقی. 

بررسی کاریکاتورهای روزنامه های «هاآرتص» و «السفیر» در نبرد اسرائیل و غزه در جام جهانی 2014

سعیده سادات مسلمی عقیلی
سوسن خطایی

چکیده

   در جامعه امروز با‌توجه به گسترش ابزارهای اطلاع‌رسانی عمومی، امکان نادیده گرفتن اتفاقات مهم انسانی وجود ندارد. اگر رسانه‌ها بر اساس رویکرد بی‌طرفانه نسبت به ارائه واقعیات به مردم تلاش نکنند، انگیزه‌ها و جهت‌گیری‌های فکری، تحت نفوذ سیاست‌های خاص آنها، در جامعه شکل می‌گیرد. روزنامه‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین رسانه‌های سنتی، نقش قابل توجهی در هدایت افکار عمومی دارند. کاریکاتور یکی از شاخه‌های هنرهای تصویری است که کاربرد بسیار زیادی در ارائه پیام‌های سیاسی و اجتماعی دارد. و کاریکاتوریست‌ها که عکس‌العمل نسبتا سریع به اتفاقات روز دارند، صفحاتی از روزنامه‌ها را به کاریکاتورهای سیاسی و اجتماعی اختصاص می‌دهند و به وسیله آن، ایده‌های خود را در راستای اهداف آن رسانه ارائه می‌دهند. جنگ بین فلسطین و اسرائیل، موضوعی است که در چند دهه اخیر از اهمیت خاصی در میان رسانه‌های سراسر جهان برخوردار است. و مطبوعات مختلف با‌توجه به مواضع سیاسی خود، بخش‌های خاصی از این جنگ را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهند که برخی از آنها در راستای اهداف مقاومت فلسطین و برخی از آنها در جهت مخالف آن فعالیت می‌کنند. در این پژوهش کاریکاتور‌های دو روزنامه مطرح هاآرتص(اسرائیل) و السفیر(لبنان) که از میزان اثرگذاری قابل توجهی برخوردارند و دو رویکرد متفاوت دارند، تحلیل شده است. این پژوهش کیفی است و با مقایسه تطبیقی کاریکاتورهای این دو روزنامه در جریان حمله اسرائیل به غزه در جام‌جهانی 2014، میزان موفقیت این رسانه‌ها در رساندن مفهوم مورد‌نظر، طبق سیاست‌های مورد توجه خود، بررسی شده است.

واژگان کلیدی: حمله اسرائیل به غزه، هنر مقاومت، کاریکاتور، روزنامه هاآرتص، روزنامه السفیر.

کارکرد جریان سیال ذهن در ادبیات مقاومت فلسطین، مطالعه موردی: داستان کوتاه “إلی أن نعود” اثر غسان کنفانی

فرهنگ مفاخری
زهره ناعمی
بهمن جهانگیری

چکیده

در آغاز قرن بیستم همراه با نظریات فروید و یونگ  در مورد انسان و همچنین جنگ جهانی، رویکرد جدیدی نسبت به انسان و ذهن وی شکل گرفت که تأثیر آن را در ادبیات، می توان پیدایش جریان سیال ذهن دانست. در این سبک – به عنوان شورشی در داستان نویسی-  نویسنده بر خلاف داستان های کلاسیک به جای پرداختن به ظاهر شخصیت ها سعی می کند در اعماق ذهن آن ها نفوذ کرده و از دریچه ی ذهن شخصیت ها، داستان را روایت کند. غسان کنفانی یکی از نخستین پیشگامان این سبک در ادبیات عربی به شمار می رود. غسان داستان “إلی أن نعود” را در سال 1957 به رشته ی تحریر در آورد که در آن روح زخمی و رنج دیده ی یک فدایی فلسطینی  بعد از اشغال فلسطین در سال  1948 را به تصویر می کشد که با نفوذ در اعماق ناخودآگاه خویش در طول داستان سیر خودآگاهی را می پیماید تا به خود آگاهی می رسد و تصمیم می گیرد مخازن آب صهیونیست ها در زمین های اشغالی را منفجر سازد. کل این داستان در ذهن شخصیت و در سطح ما قبل کلام در جریان است و ذهن شخصیت در میان خاطرات خوشایند و ناخوشایند گذشته در سیلان است. این مقاله سعی دارد تا با روشی توصیفی- تحلیلی به بررسی جریان سیال ذهن در این داستان بپردازد و نشان دهد که غسان مولفه های این سبک از داستان نوبسی، از جمله گفت و گوی درونی، زمان ذهنی، تداعي آزاد ، تکنیک های سینمایی و زبان شعری و… را برای انعکاس زخم های روحی انسان فلسطینی برگزیده است.

واژگان کلیدی :   جریان سیال ذهن، ادبیات مقاومت فلسطین، غسان کنفانی، إلی أن نعود.

درآمدی بر موسیقی شعر راشد حسین

عزت ملا ابراهیمی
امیر گوهر رستمی

چکیده

موسیقی یکی از هنرهای زیبایست که از ابتدای خلقت در نهاد طبیعت مستور بود. آهنگ مرغان خوش‌آواز، وزش بادها، حرکت برگ درختان، لغزش آب جویباران و ریزش آبشارها، موسیقی ابتدایی بشر و اولین آموزگار انسان در آموختن این هنر بوده است. موسیقی به علت زیبایی و دلربایی به طور طبیعی احساس خوشایندی در انسان بوجود می آورد و انسان آنرا برای نیازهای مختلف مثل مراسم دینی، شادیها، سوگواریها، سفرها و جنگها به کار می برد. شعر مقاومت فلسطین به‌رغم مواجهه با رنجِ اشغال و تبعید، در فضایی آکنده از غنا و موسیقی رشد یافت و به نهایت کمال و پختگی رسید. در این میان سروده‌های راشد حسین، شاعر برجستۀ مقاومت نیز از موسیقی فاخر و هارمونی خاصی برخوردار است. از این رو نگارندگان در این پژوهش که به روشی توصیفی و تحلیلی تدوین شده، نخست به بررسی موسیقی بیرونی شعر او پرداخته‌اند که در قافیه و وزن عروضی نمود پیدا می کند. سپس نمونه‌ای از موسیقی درونی شعر راشد حسین را مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده‌اند.

واژگان کلیدی: مقاومت، راشد حسین، موسیقی درونی، موسیقی بیرونی، وزن، قافیه.

اسلوب شناسی شعر پایداری” احمد دحبور ” با تکیه بر قصیده قمر الظهیرة

آزاده منتظری

   چکیده

جایگاه منحصر به فرد ادبیات پايداری فلسطين، امری است انکار ناپذیر و قابل تأمل؛ چرا که اين شاخه از ادبیات معاصر در تنویر افکار عمومی به خصوص در جهان عرب با هدف بسيج همگانی عليه رژیم غاصب صهیونیسم و جنايات دَدمنشانه او دراين سرزمين مقدس، رسالت عظيمی را برعهده دارد؛ لذا پژوهشگران را بر آن داشته تا در این مجال قلم فرسایی کنند و جوانب مختلف اين ادبيات را مورد بررسی و کنکاش قرار دهند .در این راستا پژوهش حاضر قصیده «قمر الظهیرة» اثر شاعر بلند آوازه فلسطینی احمد دحبور را – که از قصاید معروف او به شمار می آید- مورد بررسی و تحلیل قرار داده و با توجه به مقتضیات شعری قصیده، به بررسی برخی از ویژگیهای سبکی آن پرداخته است. ابهام ، اطناب و تکرار از مهم ترین بن مایه های  شعر پایداری احمد دحبور بوده که در این قصیده کاملا مشهود است.

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری، شعر فلسطین، احمد دحبور، اسلوب، قمر الظهیرة.

بازتاب جلوه های مقاومت در تصویرسازی طراحی جلد کتابهای کودکان و نوجوانان  (با نگاهی به 68 اثر منتشر شده در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان)

سعیده منصوری
سوسن خطایی

چکیده

یکی از راههای آشنایی و آموزش مفاهیم مختلف از قبیل محبت، ایثار، پایداری و… به کودکان و نوجوانان ، استفاده از تصویرسازی می باشد. همگام شدن نوشته و تصویر به درک بهتر مطالب ، تشویق به تفکر و تکامل اطلاعات کودک کمک شایان توجهی می کند و این امر خود دلیل روشنی بر گرایش هنرمندان،صاحب نظران و منتقدان به این موضوع می باشد. تصویرگران بسیاری نیز کوشیده اند تا روح مقاومت را در آثاری با همین مضمون منعکس کنند. در این میان سوالهایی مطرح می شود  تا چه حدی میتوان مفهوم مقاومت را از طریق تصویر‌گری برای کودکان قابل لمس کرد؟آیا جلوه های بصری مقاومت ساختاری مشترک دارند؟  مقاله حاضر به چگونگی ارتباط کودکان و نوجوانان با  این تصاویر ، بازتاب جلوه های مقاومت و درک پیام های درون متنی کتاب می پردازد. برای انجام این پژوهش تعداد 68 طرح جلد از کتابهای منتشر شده توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از سال 1359 تا 1393 ، انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق برای انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای انجام شده است.

واژگان کلیدی: تصویرسازی ، کتاب کودک ، مقاومت ، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان .

شكل شناسي شعر دفاع مقدس با تكيه بر آثار قيصر امين‌پور

زهرا موجودی
                                                                           نیلوفر رهرو اصفهانی

چكيده

جريان شعر دفاع مقدس به عنوان يكي از جريان‌هاي شعر معاصر فارسي با توجه به تازگي و تنوع شاخصه‌هاي ادبي آن از جمله مهم‌ترين مصاديق بحث و بررسي منتقدان و مخاطبان شعر امروز بوده است. اين جريان شعري كه نزديك به دو دهه از تعريف، تثبيت و تحكيم معيارهاي ادبي‌اش مي‌گذرد، بايد به عنوان پديده‌اي كه بخش عمده‌اي از شاعران امروز ايران در آن تلاش داشته‌اند به صورت كارشناسانه‌تري مورد تحقيق و كنكاش قرار گيرد تا علاوه بر بازشناسي معيارهاي عمومي، بتوان مولفه‌هاي اختصاصي آن را كه در ديگر جريان‌هاي شعري بسامد كمتري داشته‌انـد، كشف و معرفي نمود. شاعران جریـان شعـر دفاع مقدس در آفرینش‌های ادبی خود از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های اثبات شده‌ی شعر کلاسیک استفاده نموده‌اند اما علاوه بر اين بهره‌مندي، تلاش خود را در ابراز خلاقيت و كشف ظرفيت‌هاي زباني استفاده نشده و نيز بازتواني مولفه‌هاي زباني قديم متمركز نموده‌اند كه در نوع خود باعث اعتلای زبان اين جريان و شاخص نمودن آن گرديده است.از جمله مهمترين موضوعات بررسي جريان‌هاي شعري ميزان تنوع به كارگيري قالب‌هاي شعري در آن جريان مي‌باشد كه حسب زمان و نيز نيازمندي‌هاي شعري اين استفاده از فراواني متفاوتي برخوردار است. در اين تحقيق تلاش خواهد شد تا با بررسي عمومي شكل (قالب) شعري جريان شعري دفاع مقدس، مروري بر آثار قيصر امين‌پور از چهره‌هاي اصلي شعر دفاع مقدس صورت گيرد.

واژگان كليدي : شعر، شعر دفاع مقدس ، شكل ، قالب ، اشعارعرفاني ، قيصر امين‌پور.

ادبیات مقاومت در پیش روی مباحث نقد ادبی با گرایش اجتماعی در جهان عرب

مرضیه مومنی شهرکی

چکیده

با آن‌که ادب متعهد و ادبیات مقاومت به تدریج از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی به صورت یک نظریه‌ ادبی مطرح شد، مطالعات تاریخی و آثار منظوم و منثور جهان نشان می‌دهد که از دیرباز نمونه‌های نسبتاً تکامل‌یافته‌ای از این نوع ادبی در فرهنگ مکتوب ملل مختلف حضور داشته است. در عصر حاضر واژه‌ی مقاومت، واژه‌ای است که بیشتر با ظلم‌ستیزی همراه شده است و در واقع تداعی‌گر ظلم‌ستیزی است و علّت آن به گسترش ظلم و بی‌عدالتی و تقویت انگیزه‌ی دفاع از حق برمی‌گردد. در اصل این نوع ادبی چنان گسترش یافته است، که می‌توان آن را در مباحث پیش روی نقد ادبی مورد بررسی قرار داد. یکی از جوامعی که ادبیات مقاومت ریشه‌ی کهن در تاریخ ادبیاتش دارد، جامعه‌ی عرب است که این موضوع به سبب فضای سیاسی و اجتماعی حاکم بر جهان معاصر عرب بیش از پیش درخشیده است. لذا این پژوهش سعی دارد تا ادبیات مقاومت را به عنوان زیر مجموعه نقد ادبی با گرایش اجتماعی قرار دهد و سپس با این رویکرد به بررسی آن بپردازد و برای نمونه به برخی از ملل پیشگام در این زمینه در جهان عرب اشاره کند تا مشخص شود که آزادی‌خواهی و مقاومت در برابر ظلم نکته‌ای است که شاعران و هنرمندان ملّت‌های مختلف از جمله‌ کشورهای عربی به دلیل اداراکات فرا حسّی به آن پرداخته‌اند.

واژگان کلیدی: ادبیات مقاومت، گرایش‌های نقد ادبی، گرایش اجتماعی، ادبیات مقاومت جهان عرب.

زیبایی شناسی «ثوریات» محمد العید آل خلیفه

محمود میرزائی الحسینی
 محمد فرهادی
یونس ولیئی

چکیده

یکی از کشورهایی که توانست از طریق انقلاب دست استعمارگران را از سرزمین خود کوتاه کند کشور الجزائر بود. در این میان دو شاعر معروف الجزائر به اسم مفدی زکریا و محمد العید آل خلیفه نقش چشمگیری در انقلاب الجزائر داشتند به گونه ای که از محمد العید به عنوان دومین شاعر انقلاب الجزائر نام برده می‌شود.

محمد العید با سبک خاصی به وصف حوادث الجزائر پرداخته است و اشعار وی از زبانی ساده و آمیخته با محسنات بدیعی و اشارات قرآنی برخوردار است. ما در این مقاله قصد داریم ثوریات محمد العید را که شامل دوازده قصیده است از لحاظ زیبایی شناسی مورد بررسی قرار داده و به نکات موجود در آن اشاره کنیم لذا در این راه از روش تحلیلی توصیفی استفاده می‌کنیم. با بررسی ثوریات محمد العید مشخص گردید که زبان ساده و مستحکم در کنار آرایه های بدیعی مثل جناس و مراعات نظیر و  لزوم ما لا یلزم و طباق و غیره و همچنین اقتباس آیات قرآنی  و تشبیهات واقعی و در قالب صفات برجسته حیوانی چه منفی و چه مثبت از ویژگی‌های شعری محمد العید آل خلیفه به شمار می‌رود.

وازگان  کلیدی: محمد العید، زیبایی شناسی، آرایه های بدیعی، اقتباسات قرآنی.

بررسی سطح موسیقایی شعر مقاومت فلسطين با تکیه بر قصيده «فلسطيني کحدّ السيف» از «علی فودة»

وصال ميمندی
فاطمه جمشيدی

چکیده

از آنجا که شعر و موسیقی هر دو برخاسته از خيال، عاطفه و احساس بشر هستند، در نتیجه پيوند تنگاتنگی ميان آن‌ها می‌توان دید و دقّت شاعر در گزينش الفاظی که از قدرت موسیقایی و تاثیرگذاری بالایی برخوردار باشند، به همراه قرار دادن آن‌ها در جایگاه مناسب خود در شعر، به خوبی بیانگر توانمندی شاعر و سبک سخنوری وی است. موسیقی شعر یکی از عناصری است که معنی، تخیّل و عاطفۀ نهفته در شعر را به مخاطب منتقل می‌کند و باعث ایجاد همگونی در شعر می‌شود و خود به سه قسم موسیقی بیرونی، موسیقی کناری و موسیقی درونی تقسیم می‌شود. در این پژوهش که با روش تحلیلی توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته پس از نگاهی به زندگی و شعر «علی فودة» یکی از شاعران برجسته عرصه مقاومت فلسطين و بیان دیدگاه‌های مختلف در باب موسیقی شعر و اقسام آن، به بررسی سطح موسیقایی قصیده «فلسطيني کحدّ السيف» از «علی فودة» که با محوریت مقاومت سروده شده، بپردازد.از مهم‌ترین نتایج حاصل از این پژوهش تناسب کامل موسیقایی قصیده با مضمون و محتوای آن و عواطف شاعرانه حاکم بر آن بوده که خود را در سطوح سه گانه موسیقی بیرونی، کناری و درونی نشان داده است.

واژگان کلیدی: شعر مقاومت فلسطين، موسیقی شعر، علی فودة، «فلسطيني کحدّ السيف».        

بن مایه های ادبیات پایداری در شعر شاعران زن کویتی (مطالعه موردی بازتاب تجاوز عراق به کویت در اشعار سعاد الصباح)

حسین ناظری
الهام قربانی
مریم فرهمند

چکیده

ریشه های مقاومت و پایداری در آثار ادیبان کشورهایی نمود می یابد که با استعمار، جنگ و تجاوز روبرو می شوند. با وجود اینکه کشور کویت در قرن حاضراز موقعیت سیاسی و اقتصادی نسبتا مطلوبی برخوردار است اما در برهه ای از تاریخ تجربه استعمار خارجی و تجاوز گری را شاهد بود که توسط عراق کشور دوست و همسایه آن صورت گرفت، بازتاب این پدیده، آشکارا در آثار فرهیختگان متعهد این سرزمین نشان داده شد. سعاد الصباح شاعر نامدار کویتی یکی از شاعرانی است که تجربه زندگی در هر دو کشور را داشته، او در برابر حمله عراق به خاک وطن به موضع گیری پرداخته و در آثار ادبی خود این موضوع را به صورتی مستقل بررسی نموده است. جستار حاضر در پی بررسی مولفه های پایدرای در آثار ادبی شاعر و طریقه موضع گیری او درباره تجربه دوسویه اش در دو کشور است که نشان میدهد ستایش آزادی و آزادگی، عشق به وطن، به کار گیری زبان نمادین و دعوت به پایداری مهم ترین محور های شعر مقاومت او هستند و شاعر در این موضع گیری به تحلیل علت‌ها پشت پرده پرداخته و با محکوم نمودن تجاوز گری نسبت به خاک سرزمین مادری توسط یک کشور عربی، از پرخاشگری سیاسی رها و به تغزل سیاسی روی می آورد که شعر غنایی او را با هارمونی حکمت آمیز تلطیف نموده است.

واژگان  کلیدی: ادبیات پایداری،تجاوز، عراق،کویت، سعاد الصباح.

لوطن في روايات أحلام مستغانمي..”ذاکرة الجسد” نموذجاً

                زهراناظمي

الملخص

اندلعت الثورة الجزائرية ضد الاستعمار الفرنسي في أول نوفمبر من سنة 1954 تحت قيادة جبهة التحرير الوطني، والتف الشعب الجزائري تحت لوائها ونبض الثورة تحوّلت إلى مادّة سرديّة و تحوّلت الثورة إلى مادّة و حدود التوازي و التقاطع دفع الذاكرة التاريخية إلى فضاء الكتابة، ساهمت في سعة المشهد السردي، و لعلّ سرد أحلام مستغانمي هو تماهي الذات مع أشياء الثورة الجزائرية و تفاصيلها . هذا البحث حول موقع الثورة الجزائرية في النص الروائية ويبحث عن دلالة الثورة بدلالاتها المنفتحة على النص ، و بلاغة الثورة و مساهمتها في تشييد عالم الرواية، ومن هنا كانت رواية ذاكرة الجسد خطاب ثوري بامتياز يعتمد على الذات و الذاكرة و مخزونها التاريخي، ذاكرة الجسد خطاب مركّب يمزج بين حكي الحدث الآني و الحدث المسترجع من الذاكرة في وقت واحد من خلال تكثيف المعنى واقتصاد في القول و الفعل .

الکلمات الرئسیة: الوطن، ذاکرة الجسد، أحلام مستغانمي.

سبک‌ شناسی سروده «جواز السفرِ» محمود درویش

علی نجفی ایوکی
نسرین جعفری

چکیده

محمود درویش شاعر مقاومت فلسطین، با رنج ناشی از آوارگی، تبعید، زندان و دوری از وطن همچون همزادی بزرگ شد و تاثیر این رنج در تمام سطور و واژگان شعری‌اش آشکار است. سرودۀ «جواز السفر»ِ وی، پژواک اندوه، شکنجه، آوارگی و انواع دغدغه‌ها و مصیبت-هایی است که نصیب شاعر و سایر همنسلان وی گشته است. بر این اساس پژوهش حاضر برآنست تا به نقد و بررسی سبکی سرودۀ یادشده بپردازد تا از رهگذر کاوش در سه سطح زبانی، ادبی و فکری این اثر به نقد سبک‌شناسانه آن مبادرت ورزد.

 از جمله شاخصه‌های سبکی این متن می‌توان توجه به دلالت آوایی کلمات، بهره‌گیری از علایم نگارشیِ متناسب با غرض شعری و کاربست تکنیک‌هایی همچون بینامتنی و نمادپردازیرا نام برد. علاوه بر این شکنجه، عذاب، آوارگی و مصیبت‌هایی که نصیب محمود درویش و دیگر هم نسلان او شده، وی را برآن داشته تا در جستجویِ شخصیتی برآید رنجور و مصیبت‌دیده، اما صبور و مقاوم. بدین ترتیب ایوبِ متون دینی که به خاطر همسویی با تجربه شاعر و دیگر فلسطینیان آواره، سر از متن ادبی این شاعر برآورده و با مصیبت‌دیدگان معاصر همگام شده، در پویایی این متن شعری و اصالت‌بخشی به آن نقش مهمی را ایفا نموده است.

واژگان کلیدی : محمود درویش، شعر مقاومت، سبک‌شناسی، حضرت ایوب(ع)

پیوند نوستالوژی و نمادهای مقاومت در شعر پایداری

نسرین نجفی 

      چکیده

   واژه نوستالژی ترجمه عبارت « یا لَیتَنا» و بیانگر خاطرات تلخ و شیرین سختی‌های ماندگار در وجود انسان است که تداعی آن در رویارویی با حوادث متعدد موجبات آرامش او را فراهم نموده، به آن‌ها پناه می‌برد و می‌کوشد در اوج خیال خود آن را، بازنگری، بازپروری و واقع نمایی کند.   از ویژگی‌های بارز نوستالژی دلتنگی به وابستگی‌ها و مقدسات گذشته است که ورود تکنولوژی در زندگی انسان،تلاش خستگی ناپذیر او را محدود نموده و یادآوریش او را مشتاق به تکرار و تحقق مجدد می‌کند.  یکی از نمونه‌های بارز این دلتنگی‌ها که در اشعار و ادبیات معاصر ایران بسیار دیده می‌شود، خاطرات ایستادگی دلاورمردان صحنه‌های شکوهمند دفاع مقدس ایران است که ادبیات مقاومت و پایداری را در رویارویی با دشمنان دین و انسانیت که با فرهنگ دینی و ملی او پیوند مستحکمی دارد، به وجود آورده است، به گونه‌‌ای که هویت ادبیات معاصر محسوب می شود. شاعر ادبیات پایداری، روایتگر مفاهیم ایستادگی، دفاع مقدس حق طلبانه ملت علیه متجاوزان، جانبازی، روحیه شهادت طلبانه و … است که یادمان آن علاوه بر تبیین تلاش خستگی ناپذیر جوانان مخلص ایران زمین، احساس دلتنگی او را به مقاومت و تجلی حق بر باطل را نیز تداعی می کند. 

واژگان کلیدی: ادبیات معاصر، نوستالژی، دفاع مقدس، ادبیات پایداری و هنر مقاومت.

سایکولوجیة المقاومة في شعر «محمود درویش» (الغربة، الأرض، الهجرة  أنموذجاً)

جمال نصاري
صادق البوغبیش

المّلخص

عُرِفت أشعار «محمود درویش»  الشاعر الفلسطيني المعاصر بالبُعد السياسي أثناء مراحل الإنتاج الشعري و هو أحد من أهم شعراء المقاومة الفلسطينية التي تتمحور بین «محمود درویش» و«سمیح القاسم» وغیره من شعراء الشام؛ تألق نجمه الشعري في سماء الأدب العربي لیومنا هذا وتتفوّه بشعره المناضلین والأحرار؛ إلا أنّ المتأمل في تجربة محمود الشعرية يواجه تغييراً ملحوظاً فيما نظمه قبل حرب ۱۹۶۷ م و ما أنتجه بعدها. حيث إن مفهوم الغربة، والأرض، والهجرة عند الشاعر تتحول بتغيير الظروف السياسية التي تسود العالم العربي عامة والفلسطیني خاصة بعد الحرب. و هذا الأمر أدي إلي وجود دراسات مختلفة ومتناقضة إلی حد ما، حول إتجاهه السياسي والفکري والإیدئولوجي.

و نظراً لمکانة الدراسات النفسیة السایکولوجي وتعابیرهُ الاسطوریة- الرمزیة التي تتمحور علی مفاهیم «الغربة» و«الأرض» و«والهجرة»؛ وهذه التعبیرات هي التي تدلُّ الباحث بإتجاه الشاعر وافکاره النضالیه. يستهدف المقال إستخدام تلک المکونات الرمزیة عند «محمود درویش» وتطبیقها بأفکار الشاعر النضالیة في دیوان الشاعر.

الکلمات الرئيسة: محمود درویش، الغربه، الآرض، الهجره، الشعر الفلسطيني المعاصر.

بازتاب نقش زن در مقاومت با تکیه بر داستان ام‌سعد غسان کنفانی

                صفورا نظری

چکیده

   غسان کنفانی یکی از مشهورترین نویسندگان ادبیات عرب و مقاومت است که در شکل گیری ادبیات مقاومت و معرفی آن به جهانیان نفش به سزایی داشت، وی نخستین بار اصطلاح مقاومت را مطرح کرد بررسی آثار او از این جهت گام مهمی در تحلیل و ارائه مبانی نظری ادبیات مقاومت خواهد بود.

   کنفانی این مجموعه داستانی را در سال1969 یعنی دو سال بعد از شکست حزیران نگاشت، و برعکس همه آثار ادبی که در این زمان منتشر می‌شد و حکایت کننده روح ناامیدی و بدبینی حاکم بر اعراب بود آنچه از این داستان منعکس می‌شود روح امیدوارنه‌ایی است که در آن وجود دارد. این داستان به ضرورت ورود زن به میدان مبارزه و توجه به اموری مهمتر از محصور شدن در منزل اشاره می‌کند. ام سعد غسان کنفانی نمایندة تمام مادران فلسطینی است که به جاي پذیرفتن خواري و نومیدي، با اراده خویش راه پایداري را برگزیده و در همین راستا هم با خاك و هم با مردان سلحشور پایداري هم صدا و هم نفس گردیده‌اند.

واژگان کلیدی: غسان کنفانی، مقاومت، ام‌سعد، مادر، فلسطین.

توظيف الفکاهة في شعر المقاومة المعاصر (شعر يحيی السماوي أنموذجاً)

فاروق نعمتی

الملخّص

المقصود بالفکاهة المريرة أو السوداء ذلک اللون من الفکاهة الّتي تحمل في طياتها معاني جدّية هامّة ترتبط بالحياة السياسية والاجتماعية للشاعر. لقد أخذت الفکاهة المريرة حيّزاً کبيراً من الشعر العربي المعاصر. حيث استخدمها الشعراء للتعبير عن آراءهم السياسية والاجتماعية الّتي تمسّ مصير الشعوب. وبأسلوب ساخر يزرع ابتسامة خافتة علی شفاه القارئين ولکنّه في الوقت ذاته يشدّ انتباههم ويثيرشعورهم بالمسؤلية تجاه الأحداث الّتي تجري علی الساحة. من هذا المنطلق استخدم الشاعر العراقي الشهير يحيی السّماوي الفکاهة السوداء کآلية تعبيرية موحية لتحريک العواطف وإيقاظ الضمائر حيال ما خلّف الاستبداد والاحتلال من الدّمار والاضمحلال. هذا وقد عمد الشاعر إلی الارتقاء بمستوی لغته وإفرازاتها الدلالية باستمداده من القرآن الکريم وجمالياته الشکلية والمحتوائية. فأشعاره طافحة بالدلالات القرآنية قلباً وقالباً. وللدّلالات الرمزية في أشعاره مساحة واسعة تمنحها قوة وديناميکية. علی أيّة حال فقد کرّس أشعاره لنشر ثقافة الصّمود والمقاومة وبثّ الصحوة الإسلامية بين الشعوب العربيّة والإسلاميّة. يرمي هذا المقال إلی دراسة وتحليل تقنية الفکاهة السوداء في شعر يحيی السّماوي بالاعتماد علی المنهج الوصفي – التحليلي وفي ضوء تقنية الفکاهة المريرة.

الکلمات الرئيسة: القرآن الکريم، يحيی السّماوي، الفکاهة المريرة، الاحتلال الأميرکي للعراق، الأنظمة الاستبدادية.

جایگاه کاریکاتور در سیر مقاومت ملی ایران

نسیم نعمتی
سوسن خطایی

چکیده

وحدت و مقاومت دو عنصر جدانشدنی از یکدیگر هستند. کاریکاتور در جهان به عنوان هنر بصری و فکاهی برای ارسال پیام هایی از قبیل مقاومت رسانه مناسبی است. این هنر در ارتباط با مخاطبان کثیر خود قادر است آن ها را به خودآگاهی برساند و مفاهیم سیاسی را به شکلی نو و طنزآلود منتقل کند. وحدت مخاطبان در دریافت پیام منجر به هدایت آن ها به نگرش مورد انتظار از موضوع می شود. خودآگاهی مخاطب از دریچه طنز و سواد تصویری موجب ارتقاء سواد سیاسی در آن ها می گردد. با توجه به اینکه اصول کاریکاتور بر پایه تصویر و در نتیجه بر بینایی افراد استوار است، با عموم مردم، خواه باسواد و خواه بی سواد، ارتباط برقرار می سازد و کاربرد و استفاده همگانی آن را نسبت به نوشتار بیشتر می سازد. هدف از این پژوهش بررسی سیر مقاومت ملی ایران از زمان مشروطیت تا دوره معاصر و نقش کاریکاتور در آن می باشد که با روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای انجام شده است. مقاله حاضر نقش کاریکاتور را که در پایداری مقاومت ملی ایران وجود داشته، مورد مطالعه قرار می دهد. این مقاله جایگاه کاریکاتور در مقاومت مردم ایران طی حوادث مهمی چون دوره مشروطه، قیام 30 تیر سال 31، انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، انرژی هسته ای و تحریم و اقتصاد مقاومتی را به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار می دهد. یافته های تحقیق نشان دهنده آن است که بیشترین کاریکاتورهای چاپ شده در ایران، از مسائل سیاسی کشور و منطقه نشأت گرفته اند.

واژگان کلیدی: کاریکاتور، مقاومت، انقلاب اسلامی، استبداد.

تحلیل عنصر الشخصیة فی روایة دم لفطیر صهیون لنجیب الکیلانی

احمد نهيرات

الملخص

صور نجیب الکیلانی هذه الروایة عن اليهود و عقائدهم الخرافية و تصرفاتهم اللاانسانية اللااخلاقية؛ و تعود احداثها الى سنة 1840 م في دمشق حيث كانت فی تلک الحقبة کانت خاضعة لحکم محمد علی باشا حاکم مصر. و قد كان المسلمون و اليهود و النصارى يعيشون فيها سوية؛ و كان هناك قسيس نصراني اسمه الاب توما كانت له مكانة عالية بين الجميع, فحقد عليه اليهود فتآمروا على قتله, بحجة دينية خرافية, هي ان يذبحوا نصرانيا فيصنعوا من دمه فطيرة كقداس ديني. فقتلوا القسيس بدسيسة و لما اكتشف امرهم تدخل الصهاينة الاروبيون لتخليص المتهمين من الجريمة و قد تم لهم ذلك بفعل السياسة و الارتباط بحاكم مصر تقديم بعض المساعدات المالية له.

الرواية تعمل على فضح الفكر اليهودي و خرافاته و ممارسات اليهود البشعة و الفتاكة ضد غيرهم كما تدل على سوء استخدام السياسة كذريعة يحتمي بها اليهود للخلاص مما هم فيه من محنة نتيجة ممارساتهم الظالمة.

و قد اعتنى الكاتب كثيرا بشخصيات الرواية, فاودع كلا منها التزاماته و عقائده الفكرية و السياسية. فالصورة التي يقدمها عن البطل الرئيس و هو الاب توما صورة تدل على القداسة و الاحترام و التبجيل بينما الصورة التي يقدمها عن الشخصيات اليهودية فهي صور تدل على الغموض و القتل و الشعور بالحقارة.

كما ان القصة تصور كيد الصهاينة و اتفاقهم على تدبير المؤامرات و تنسيقاتهم على اعلى المستويات و تدخل بعضهم لصالح بعض و ان لم يكن يعرف بعضهم البعض.

الكلمات الرئيسية: روایة دم لفطیر صهیون, الشخصیات, نجیب الکیلانی, السياسة.

توظیف شخصیّة صلاح الدّین الأیوبي کرمز في شعر المقاومة الفلسطینيّة

بهمن هادیلو
ابراهيم ناطق

الملخّص

فقد کانت المقاومة علی تراب فلسطین من أبرز البواعث التي دفعت إلی الإلحاح علی فکرة الجهاد والثورة والدّعوة إلیهما، و المناداة لإحیائهما، و استدعاء الشخصیات التراثیة في واقع فلسطین علی امتداد تاریخها و علی رأسها صلاح الدین الأیوبي الذي أخذ الشعراء المعاصرون یستدعون شخصیته کرمز فی شعرهم؛ فهو القائد الذي حرر المسجد الأقصی، و طرد الصلیبیین؛ الأمر الذي جعل من صلاح الدین بالنسبة للأمة الإسلامیة، وفلسطین، شخصیّة رمزیة جهادیة. وقد تجلّی استخدام الرّمز في المعالجات الشعريّة المعاصرة التي استدعت صلاح الدین بشکل بارز؛ بوصفه أداة جمالیة تمتلک طاقة هائلة تصب في رصید التجربة و تزید من ثراء العمل الأدبي. فغدا صلاح الدین بحمولاته التاریخیة رمزاً معادلاً للجهاد والمقاومة. فهذه الدراسة التی إعتمدت فی خطتها علی المنهج الوصفی- التحلیلی، تهدف إلی معالجة أهم وأبرز دلالات رمز صلاح الدین الایوبی فی الشعر الفلسطینی، ومن أهمها: رمز الأمل والرجاء، الجهاد والثورة، رمز الصحوة والوعی، رمز لتحریر فلسطین من ید المغتصبین. وظّف الشعراء شخصیّة صلاح الدین کرمز لیعبّروا عن الواقع فی قضیة فلسطین. فالشاعر العربی یستفید من شخصیة هذا القائد والمجاهد لإستنهاض الهمم وإثارة الشعب العربي ضد الصهاینة لإستعادة أرضهم المغتصبة.

الکلمات الرئسیة : شعر فلسطین، شعر المقاومة، الرمز التأریخي، صلاح الدین الأیوبي.

«رهیافتهای معنا شناسی» در ادبیات پایداری معاصر ایران (با تاکید بر اندیشه های شهید مرتضی آوینی)

مهدی همتی 

چکیده

     با نگاهی اجمالی به اوصاف «ادبیات پایداری» در آثار موجود، می یابیم که آن چه وجه نظر غالب پدیدآورنگان آثار بوده است، همانا پرداختن به این سبک ادبی، در گذر عنصر «رزم حماسه و دفاع» – به شکل انحصاری- است و پیرامون مولفه های دیگری همچون فتوریسم و انتظار، کرامت انسانی، خود آگاهی و… که می تواند به عنوان درون مایه های اصیل «ادبیات پایداری» از آن یاد کرد یا التفاتی نشده و یا این التفات در خور و شایسته این حوزه نیست. این گفتار بر آن است تا با ارائه پررنگ تر درون مایه های «آثار مقاومت» و تسرّی آن به بخشهایی که تا کنون مورد غفلت قرار گرفته اند، رهیافتهای موجود در «ادبیات مقاومت» را بازشناسی کرده و محورهای موجود در آثار معاصر را به شیوه ای نوین مورد واکاوی قرار دهد.

واژگان  کلیدی؛ «ادبیات پایداری»، «انتظار»، «حماسه»، «آزادی»، «کرامت انسانی»

بررسی پدیده نوستالژی عاطفی در اشعار عبدالوهاب البیاتی

فرشته یادگاری
هاشم موجرلو
علیرضا محمد رضایی

چکیده

نوستالژی پدیده ای است ادبی- روانشناختی که دلالت بر حسرت از دست دادن گذشتة شیرین و گرفتار شدن در شرایط نامناسب کنونی دارد.این پدیده که صرفا یک نوع بیماری روانشناسی می باشد از گذشته تا کنون به صورت ارادی و غیر ارادی هماره نقش ویژه خود را در ادبیات و حوزه شعر ایفا کرده است. نوستالژی نزد شاعران از زوایای گوناگون مورد توجه قرار گرفته است، همچون:بعد مکانی، عاطفی، اجتماعی، سیاسی و… البته می توان علاوه بر این تقسیم بندی ویژگی های بسیار دیگری را در نظر گرفت که نزد هر شاعری می تواند متفاوت باشد. عبدالوهاب البیاتی یکی از شاعران معاصر قرن اخیر عراق می باشد که سخت تحت تأثیر نوستالژی می باشد و برای کم کردت شدّت نوستاژی عاطفی یا رهایی از آن در اشعارش از راهکارهایی مدد می جوید، از قبیل: پناه بردن به گذشته و دوران کودکی، مدد جستن از خداوند منان، درخواست برای بازگشت به وطن، حرکت و کوچ به سوی معشوقی فنا ناپذیر. این مقاله با روش تحلیلی_ توصیفی ظهور این پدیده‌ی روانشناختی- اجتماعی را در آثار یکی از شاعران نامور دوره معاصر عراق مورد تحلیل و بررسی قرار می دهد.

واژگان کلیدی: نوستالژی، البیاتی، روانشناسی، عاطفه، شعر.

تحلیل گفتمانی شعر در زمینۀ شهید و شهادت

                         سید باقر یحیی زاده 

چکیده

در ادبیات مقاومت ، شهید و شهادت حوزۀ گفتمانی را تشکیل می دهند که در آن شهید مفهومی است که با شهادت ملازمت دارد . همچنان که در گفتمان ، گفتار و کنش دو روی یک سکه هستند و گفتاررا نمی توان از کنش جدا کرد ( یارمحمدی : گفتمان شناسی  1393 ) شهید در گفتار را نیز نمی توان از  کنش آن ( شهادت ) جدا کرد . چارچوب فکری شعرایی که در باب شهید و شهادت اندیشه های خود را عرضه کرده اند ، اگر در تحلیل گفتمانی قرار بگیرد ، سازوکار نهفته در لایه های زیرین گفتمان شهید که ” آرمان خواهی “است ، بار ارزشی بالائی را برای ساخت فرهنگ ایدئولوژیک فراهم می سازد . گفتمان که نوعی رفتار اجتماعی مطلوب را بیان می کند در این تحلیل سروده هائی در زمینۀ شهیدو شهادت را به چالش می کشد که نشان دهد فرهنگ شهادت طلبی همان رفتار مطلوب اجتماعی است.

واژگان کلیدی : ادبیات مقاومت ، تحلیل گقتمان ، شهید ، شهادت ، آرمان خواهی.

الظواهر الأسلوبية في الشعر السوري المقاوم (عمر أبوریشة أنموذجًا)

عباس یداللهي

الملخص

تشکل هذه الدراسة محاولة للوقوف علی أهمّ الظواهر الأسلوبية لدی الشاعر السوري المقاوم- عمر أبوریشة- ومدی فاعلیتها في التشکیل الفني للقصیدة العربية. تعتبر هذه الظواهر الأسلوبية أداة طیعة للتعبیر عن الهواجس والخلجانات والمکنونات النفسية لدی الشاعر وصورّت بشکل عام آماله وطموحاته وما یصورّه للشعوب المسلمة خاصة الشعب السوري المضطهد.

من أکثر الظواهر الأسلوبية دوراناً وشیوعاً في شعره: التکرار، التقابل، الأمر والنهي والنداء، اللهمّ إلاّ خرجت هذه الظواهر الأسلوبية عن معناها الحقیقي لتحمل معاني ثانویة تنسجم مع طبیعة شعر المقاومة، فمن هذه الأغراض الثانوية؛ التحریض علی القتال والصمود، الکشف عن وعود الأعداء الزائفة، الذبّ عن الوطن وسیادة الأراضي ورفع المعنویات.

أخیراً خلص البحث إلی أنّ هذه الظواهر هي التي تضفي علی شعر المقاومة نمطاً من البهاء والرونق والطلاوة مما یجعله یتمیز عن المضامین الشعرية الأخری وتنمّ عن رؤية الشاعر تجاه الأحداث التي أحاطت به.

الکلمات الرئسیة : الظواهر الأسلوبية، الشعر السوري المقاوم، أدب المقاومة، الکیان الصهیوني، عمرأبوریشة.