مجموعه مقالات برگزیده برای چاپ و ارائه همایش ملی ادب مقاومت و هنر (رده بندی: زبان شناسی، موسیقی مقاومت، زن و مقاومت) به کوشش دکتر سید محمد رضی مصطفوی نیا و نظارت علمی: دکتر احمد محمدی نژاد پاشاکی (قم- تابستان ۱۳۹۴) به همت کمیته علمی بنیان پویا پژوه اندیشه و دانشگاه آزاد اسلامی قم در ۷۱۹ صفحه تنظیم شده است که برخی از آنها برای چاپ در مجله اسکاپوس در روند داوری و انتشار است. در ذیل چکیده ها تقدیم می گردد؛ هرگونه بهره برداری از این آثار با ذکر منبع مجاز است.

هنرپردازی‌های شاعران در فراخوانی چهره‌های قهرمانی در شعر پایداری عراق

ولی امیدی‌پور
سارا منصوری

چکیده

پیوند میان شعر و به‌طور کلی ادبیات و تجاوز در عراق درخور عنایت و بررسی است؛ چرا که جبهه‌ی شعر پهناور‌ترین جبهه‌ی ادبی است که پایداری عراق نوین آن را به خود دیده است. پایداری میهنی در این سرزمین بر پایه‌ی جهاد و اندیشه‌ی آزادی کشور از اشغال شکل گرفته است. لذا مقاومت‌سرایان عراقی با اهداف و انگیزه‌های انقلابی خود از اموری مانند: زمین، تاریخ، عراق، توده‌ی مردم، رزمندگان و… قهرمانانی می‌سازند، تا ملت خویش را نسبت به اوضاع سرزمینشان آگاه کنند و با بیدار کردن عاطفه‌ی سرکوب شده‌ی آن‌ها به جهاد و انتفاضه دعوتشان نمایند. سرزمین به‌عنوان یکی از عناصر و چهره‌های شعر هنر پایداری به معنی میهنی آن است که گاهی ابعاد انسانی کامل به خود می‌گیرد و آشکارا روی خطوط اجتماعی متمرکز می‌شود. و همیشه پیامبر دفاع از زمین و مردم آن است. گاهی نیز چهره‌ی قهرمانی در شعر پایداری نزدیک به زندگی‌نامه‌ی شخصی سخنرایان این سرزمین است، که در ژرف‌ترین ویژگی‌های شاعر و فراگیر‌ترین گوهر‌های میهن مجسم می‌شود. نگارندگان نوشتار پیش‌رو درصددند به بررسی چهره‌های قهرمانی در شعر شاعران پایداری عراق بپردازند و موضوعاتی از قبیل: قهرمانی زمین و موهبت‌های خدادادی، قهرمانی شخصیت‌ها، قهرمانی آرمان‌ها و خرافات، قهرمانی سرزمین و مواردی از این دست با استفاده از روش کتابخانه ای و به صورت توصیفی ـ تحلیلی بررسی نمایند.

واژگان کلیدی : قهرمانی، عراق، شعر مقاومت، چهره‌ها، سرزمین. 

جایگاه زن در ایران باستان (بررسی موردی جایگاه زن در داستان سیاوش)

آناهیتا امیرشجاعی

چکیده

نابرابری میان زنان به عنوان جنس دوم و مردان به عنوان جنس اول، از آغاز عصر تمدن تا قرن بیستم و به تعبیر برخی تا امروز وجود داشته و دارد. با اینحال نگاهی به حضور زنان در عصر ساسانی نشان می‌دهد که سیر نزولی جایگاه زن در تمدن ایرانی، در دوره ساسانی سیر صعودی یافت است. حضور زنان در شواهد برجای مانده ازین دوران شاهدی بر این حقیقت است. در یک پژوهش، در ۸۰ نمونه بررسی شده قطعات گچبری، موزاییک، ظروف زرین و سیمین، نقش برجسته‌ها، مهرها و نگین‌ها در ۱۹ مورد زنان ظاهر شده‌اند. در ۱۱ مورد در کنار مردان و تنها در ۸ مورد به تنهایی و مستقل نمایش داده شده‌اند. این در حالی است که پیش از این دوره، هرگز همین حضور پررنگ را نیز در آثار هنری ایران نداریم. اگرچه در ۵ مورد از نقش برجسته ساسانی زنان (آنهم در کنار مردان) به تصویر کشیده شده‌اند.. ولی همین حضور هم در دوره‌های پیش از ساسانی، وجود ندارد. مراسم اعطای قردت و دیهیم بخشی به ملکه‌ها در هنر ساسانی پدیده‌ای ناشناخته است. ولی باید توجه داشت که این پدیده در کل تاریخ ایران تا عصر حاضر، غایب است. سایر پدیده‌های مربوط به زنان، کاملاً یکسان با دیگر سرزمین‌ها در همان عصر است؛ که همیشه و همه جا، زن جنس دوم در نظر گرفته شده است.  در مقاله حاضر، نگارنده برآنست تا به نگاهی اجمالی به جایگاه زن در ایران باستان داشته، و در این راستا به بررسی موردی جایگاه زن در داستان سیاوش(شاهنامه فردوسی) بپردازد.

واژگان کلیدی :  ایران باستان، زن، داستان سیاوش، شاهنامه.

سایکولوجیه المقاومه فی آثار «سمیح القاسم»

سید أیاد موسوی
صادق البوغبیش 
جاسم نگارش 

الملخص

أنشد «سمیح القاسم»، شاعر المقاومه الفلسطینیه، أعذب قصائده لقضایا وطنه وجرح شعبه، ففی قصائده تاریخ لمعاناه المسلمین فی فلسطین وأعظم قصائده کُتِبَت خارج البلاد فی المنفی. نتمکّن بالدراسه الأسلوبیه لاشعار «سمیح القاسم» فی المستویات الثلاثه، «التراب»، و«الأرض» و«الأُم» من العثور علی بنیه النص السایکولوجی. کانت أشعار «سمیح القاسم» تتحلی بأسلوب سهل القراءه، وفی الثمانینیات والتسعینیات باتت تتعقّد، وهذا دلیل لتعقید أفکار شاعرنا الذی بات فی المنفی ومُلئت بالاساطیر والرموز اللغویه. ونظراً  لمکانه الدراسات النفسیه کمنهج لتحلیل النص الأدبی من جهه وأهمیه النصوص السایکولوجیه یستهدف المقال إستخدام «التراب»، و«الأرض»، و«الأُم»، کعنصرٍ أساسی لکشف القضایا النفسیه فی جوف الشاعر.

فی بدایه الدراسه نأتی بدور أدب المقاومه فی فلسطین ونُحلّی المفرداه بأداه «سمیح القاسم» ومن ثم نأتی بدور کل من «الأرض» و«التراب» و«الأُم» فی شعر شاعرنا المناضل ثم ندرس تلک المفردات فی شعر «سمیح القاسم» ونبسطها باسلوبٍ سایکولوجی للشاعر.

الکلمات الرئیسیه: سمیح القاسم، التراب، الارض، الأُم، شعر المقاومه.

إسقاط الملامح التاریخیّه لشخصیّات الأنبیاء على القضیّه الفلسطینیّه فی شعر المقاومه

محمد جواد پورعابد

الملخص

قد وجد شعراء المقاومه فی الرموز الدینیه، من ضمنها شخصیّات الأنبیاء، مصدرا ثرّاً یمکّنهم من إغناء آثارهم بدلالات مختلفه وحدیثه، حال استحضارهم تلک الشخصیّات وإسقاط تجاربهم علی ملامحها التاریخیّه. فإنّهم قاموا باستحضارها لما وجدوا فیها من دلالات کامنه تطابق تجاربهم وأفکارهم وانتزعوا منها ملامحها وقاموا بتعدیلها ثمّ أسقطوها علی أفکارهم بعد أن خلقوا لها مناخا مناسبا فی أشعارهم. وبما أنّ هذه الدوال تنفجر طاقاتها فی النصّ تجدها ذات دلالات تتغیّر من نصّ إلی نصّ ومن شاعر إلی شاعر آخر وتزید فی القیمه الفنّیه للنصّ. فهذا المقال یحاول أن یدرس هذه الدلالات وبعض القیم الفنّیه التی تضفیها إلی النصّ. وذلک بعد دراسه الأبعاد التاریخیّه لشخصیّات الأنبیاء والکشف عن طاقاتها فی انتقال فکره المقاومه بحضورها الرمزی فی أدب المقاومه ضمن الدلالات التالیه أهمّ هذه الدلالات: الاغتراب والمحنه، والصبر والإیمان، والانتظار والخلاص، والعقم والتجدید فی الحیاه، والقیام، والفداء والمساومه.

الکلمات الرئیسیّه: الشعر المعاصر،فلسطین، شعر المقاومه، ملامح الأنبیاء، التوظیف الرمزی، الدلاله.

دراسه الملامح الفنّیه للضمیر المتکلّم فی شعر محمود درویش

محمد جواد پورعابد

الملخص

شهد الشعر العربی المعاصر بلا شکّ حضوراً واسعاً للضمیر بأنواعه المختلفه لما فیه من بلاغه فی التعبیر، تردف الشاعر فی البوح عن مشاعره وأحاسیسه وانتقال تجربته إلى الآخرین، تفاوت الشعراء فی درجه الانتهال من هذا المصدر الثرّ، إلّا أنّ هذا الحضور فی شعر المقاومه أشدّ منه فی الشعر العربی المعاصر، خاصّه بالنسبه إلى الضمیر المتکّلم؛ حیث یمکن القول أنّ السمه الغالبه فی شعر المقاومه هو استخدام الضمیر المتکلّم، وذلک بأشکاله المختلفه؛ بشکله المفرد أو الجمع وأحیانا یتمّ ذلک بشکله المنفصل والمتّصل. ونحن نجد هذا شائعا بکثره لافته عند محمود درویش. وذلک لدلائل عدیده منها؛ اعتباره کأسلوب من أسالیب التعبیر عن المقاومه وآله من آلیات انتقال فکره المقاومه إلى المخاطب لیثبت بقدر المستطاع وجوده کفلسطینی فی العالم نزوعاً نحو إثبات الهویّه.

وبعد هذا الضمیر الذی استخدمه الشاعر فی أشعاره یعدّ أداه من أدوات رفضه ومقاومته، فتناولته بدراسه أسلوبیه للکشف عن دور هذه الوسیله المعبّره وتبیین الأغراض الکامنه فی هذه الوسیله.

الکلمات الرئیسه : الشعر المعاصر، محمود درویش، الضمیر المتکلّم، المقاومه، أغراض.

ظواهر اسلوبیّه فی شعر المقاومه: قصیده الانتفاضه لسمیح القاسم نموذجاً

محمدجواد پورعابد 
زهره بهروزی

الملخص

یعدّ سمیح القاسم من أشهر الشعراء الفلسطینین المعاصرین. تتمحور آثاره و أشعاره حول الثوره و المقاومه ولذلک حصل علی العدید من الجوائز. قصیده الانتفاضه هی أشهر أشعاره من دیوانه «لا استأذن أحداً» فی سنه ۱۹۸۸م. هذه القصیده من القصائد التی نشدت للمقاتلین والمحاربین الفلسطینیین ویخاطب فیها المحتلّین الذین غصبوا واحتلّوا أرض فلسطین.

إنّ القصیده ککلّ قصائد الشاعر تحفّ بها سمات أسلوبیه  تتحفها جمالاً و‌فنّاً، لا یمکن إنکاره ، وتسعف الشاعر على انتقال عواطفه إلى المخاطب. فمن هذا المنطلق یحاول الباحث، التعرّف علی أسلوبیّه قصیده الانتفاضه فی المستوی الصوتی والترکیبی والبلاغی. من أهمّ السمات البارزه فی القصیده هی: التکرار فی استخدام الکلمات والجملات أکثر من ثلاث مرّات وهذا التکرار یعبّر عن تأکید الشاعر علی المعنی المراد وصدق عواطفه وشعوره الجیّاشه فی إلحاح الفلسطینیّین و‌عدم انسحابهم عن مواقفهم أمام المحتلّین، و کثره استخدام الکلمات المتضاده تُصوِّر لنا شدّه التوتر و‌الخلاف بین العرب والیهود وفرقهم، کما أنّ ترکت أثراً واضحاً فی جمالیّه القصیده.

الکلمات الرئیسه: الأدب المعاصر، شعر المقاومه، الأسلوبیّه، سمیح القاسم، قصیده الانتفاضه.

کمدی و طنز تصویری (با نگاهی به آثار صحرایی و امیریان)

سید ناصر جابری اردکانی
اسما حسینی

چکیده

طنز یکی از ابزارهای بیان مقاصد است. نویسندگان بسیاری کوشیده‌اند تا با بهره گرفتن از این شیوه به بیان حقایق و واقعیت‌ها بپردازند. نویسندگان دفاع مقدس نیز با استفاده از زبان طنز به بیان و شرح وقایع جنگ پرداخته‌اند. از این میان اکبر صحرایی و داوود امیریان توانسته‌اند با استقبال عمومی مواجهه شوند و جوایز متعدد کسب نمایند. به طوری که آثار ایشان چندین بار تجدید چاپ شده‌است. شناخت طنز جنگ و چگونگی طنزآفرینی در این حوزه ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین، در این تحقیق ضمن معرفی مختصر دو نویسنده به بررسی رابطه‌ی طنز تصویری و کمدی در دو کتاب خمپاره‌ی خواب‌آلود نوشته‌ی اکبرصحرایی و رفاقت به سبک تانک نوشته‌ی داوود امیریان پرداخته می‌شود. یافته‌ها نشان داد که هر دو نویسنده از کمدی موقعیت برای خلق داستان‌های خود بهره گرفته‌اند.

واژگان کلیدی: طنز، کمدی، داستان‌های طنز، اکبر صحرایی، داوود امیریان

تحلیل صنایع ادبی در شعر مقاومت معین بسیسو وقیصر امین پور

علیرضا جمالی
جمشیدباقرزاده

چکیده

شعر مقاومت که در ادبیات ملت ها از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است در پیوند با اختلاف ونزاع ودرگیری بین دو طرف بوجود آمده است.پیشینه این وقوع و درگیری به ابتدای پدید آمدن انسان بر می‌گردد و چون ادبیات نهادی اجتماعی است و از زبان که نهاد دیگری است، به عنوان ابزار استفاده می کند، با پایداری فردی و اجتماعی گره می خورد .ناقدان معاصر بر این باورند که مهمترین بازده ادبی جنگ اعراب با اسراییل و ایران باعراق، پیدایش ادبیات مقاومت فلسطین و ایران است، قیصر امین پور و معین بسیسو از شاعران نامدار این دو سرزمین هستند که تصویرگر چهره خونین و ویران شهرهای عصر خویش باشند.  نگارندگان بر آنند تا با بکارگیری روش توصیفی و تطبیقی به بررسی و واکاوی اشعار پایداری این دو شاعر در قالب صنایع ادبی بپردازند. در ای اشعار شاعران به اوضاع نابسامان سرزمین و کشور خود که مورد تهاجم کشور قرار گرفته پرداخته تا روایتگر مردمی باشند که طمعم تلخ ویرانی و آوارگی و محیط توأم با اضطراب و دلهره را چشیده اند در این جستار تلاش شده است تا مشابهت های اشعار دو شاعر را به لحاظ صنایع ادبی و پیام های نهفته در آنها مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد.

 واژگان کلیدی : صنایع ادبی .فلسطین .ایران.معین بسیسو، قیصر امین‌پور.

دور المرأه والطفل فی المقاومه علی حجازی فی قصص «القبضه والأرض وشجره الزیتون والنعاس وأمیر العواصف»

لیلا جمشیدی
زینب انصاری

الملخص

رغم الاعتراف بأهمیه المشارکه النضالیه للمرأه إلا أن فعالیه هذه المشارکه بقیت ضبابیه؛ لأن المرأه اللبنانیه المناضله بقیت فی الظل ولم تکن فی الصفوف المتقدمه لقیاده منظمه التحریر أو فی القیاده المؤثره علی ساحه النضال وبقی المشهد الذکوری هو الطاغی علی مسرح التاریخ. فمن البدیهی أن إلقاء الضوء علی مشارکه المرأه فی الحرکه الوطنیه المعاصره یعنی وضعها فی إطار حرکه التحرر، رؤیتها، استراتیجیتها، برامجها وممارستها علی الأرض. وهذه الظروف التی عاشها الشعب اللبنانی أوجدت ضروره مشارکه ومساهمه کل الفئات اللبنانیه من النساء والأطفال فی مواجهه العدو الغاصب، لأن تحریر الأرض والوطن لا یتم إلا عبر حرب التحریر الشعبیه الطویله الأمد التی تشارک فیها کل الجماهیر اللبنانیه العربیه. ویعدّ الکاتب اللبنانی، « علی حجازی » من أبرز الکّتاب اللبنانیین، الذی اهتم بفئات مختلفه من المناضلین فی قصصه من النساء والأطفال، لهذا ستتطرق هذه المقاله إلی أهم المحطات التی ساهمت وشارکت فیها المرأه اللبنانیه وأطفالها واشتراکهما فی العمل النضالی والثوری  معتمده علی المنهج المتکامل فی ثلاث مجموعاته القصصیه.

وفی نهایه المطاف وصلت إلی أن جماهیر النساء اللبنانیات کان لها دور أساسی فی تأمین الصمود والمکافحه، وهذا دلیل علی تطور وعی المرأه اللبنانیه فکریاً ثقافیاً وسیاسیاً؛ کما أنّ لها دورا کبیرا فی مسار المقاومه باعتبارها المربیه التی تزرع فی أذهان أبنائها حب الوطن، من خلال ترسیم لوحه الطبیعه الخلابه للوطن للأطفال. فالأطفال هم اللبنه القویه فی قصص علی حجازی، فهم عماد الوطن فی مستقبله وقوته وقد حاول الکاتب من خلال مشارکتهم فی مناضله الاستعمار أن ینیر لهم طریق الصواب التی لابد أن تحملهم إلی تحقیق طموحاتهم بأصلح السبل.

الکلمات الرئسیه : المقاومه، المرأه،  الطفل، القبضه والأرض، وفاء الزیتون، النعاس وأمیر العواصف.

سبک شناسی “قصیده بعد النکبه ” عمرابوریشه

حسین چراغی وش
صغری درویشی

چکیده

  این نوشتار، جستاری است در بررسی«قصیده بعد النکبه » عمر ابوریشه شاعر و ادیب سیاسی معاصر که قلبش سرشار از مهر نسبت به وطن بود. وی قصاید زیادی در برانگیختن احساسات مخاطبان خود بر ضد استعمار دارد، از این قصاید می‌توان به قصیده بعد النکبه او اشاره کرد.این پژوهش در پی آن است که شاعر از قابلیت‌های موجود در زبان به چه سان برای بیان فکر خویش استفاده کرده است؟  آیا سطوح سه‌گانه سبک‌شناسی توانسته فکر شاعر را به مخاطب انتقال دهد؟ به نظر می‌رسد ابوریشه تلاش کرده برای اثرگذاری بر مخاطب، و زدودن خشونت کلامی که سراسر تحریک و گاهی تحقیر است، عنصرتصویرگری، موسیقی، کلمات و حروف را به خدمت گیرد، از این رو همه اجزای این قصیده در راستای هدف شاعر که تحریک مخاطب برای انقلاب است، می‌باشد.در این مقاله پس از مقدمه به روش تحلیلی- توصیفی به بررسی جنبه‌های مختلف سبک‌شناختی این قصیده در سه سطح ذیل می‌پردازیم:الف) بررسی سطح زبانی که به تحلیل سطح آوایی(موسیقایی) آن می‌پردازد.ب) بررسی سطح ادبی که شامل تحلیل تشبیه واستعاره است.ج) بررسی سطح فکری که به بیان مهم‌ترین افکار شاعر در قصیده می‌پردازد.

  واژگان کلیدی: سبک‌شناسی، عمر ابوریشه، ” قصیده بعد النکبه” .

فراخونی شخصیت های دینی در شعر شاعر مقاومت ممدوح عدوان

حسین چراغی وش
بهبود حسینی

چکیده

هنر فراخوانی شخصیت های گذشته از جمله مسائل مهمی است که مورد توجه شاعران معاصر عرب بوده وبازتاب بسیاری درآثارشان داشته است. این هنر، در غنای زبان شعری وشکوفایی و باروری آن ونیز بیان اهداف مورد نظر به بهترین نحو جلوه گر شده شاعر از طریق آن از حالت گزارش وخطاب گری شعری کاسته وبا به کارگیری شخصیتهای بنام گذشته جلوه های تازه ای به آن می افزاید. شاعر معاصردر پی آن است تا از رهگذر فراخوانی، میراث گذشته خود را زنده وپویا نگه داشته وعلاوه برآن با الهام گیری از آن در شعر خود، اهداف وتجربه های نوین شعری اش را به تصویر بکشد. مهم ترین انگیزه شاعر معاصر از فراخوانی شخصیت های گذشته، بیان اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی حاکم بر جوامع می باشد. به دیگر بیان، شاعرمعاصر از خلال شخصیت های دینی، تاریخی، ادبی وبا زبانی نمادین و رمزگونه آراء وآلام خود وملتش را بیان می دارد.ممدوح عدوان از جمله شاعران معاصر سوریه  می باشد که  شخصیت های گذشته را در شعر خود   فراخوانده واز رهگذر آن به بیان اندیشه های خود در خصوص سرزمین های عربی وبه ویژه فلسطین وسوریه پرداخته است. در این میان شخصیت های دینی چون حضرت محمد(ص)، امام حسین(ع)، حضرت عیسی(ع)، حضرت نوح(ع) و… که هرکدام به نوبه خود بیانگر نوعی از جلوه های متفاوت دوره های گذشته اسلام وعرب هستند، سهم بیشتری را در مقایسه با دیگران به خود اختصاص می دهند. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی در پی بررسی کیفیت به کارگیری این شخصیت های دینی در آثار ممدوح عدوان می باشد.

واژگان  کلیدی : فراخونی، شخصیت های دینی ، شعر ممدوح عدوان .

بررسی مفاهیم نوستالوژی در ادب مقاومت  ( با مطالعه ی موردی بر شعر شاعران نازک الملائکه ، عبدالوهاب البیاتی و احمد عبدالمعطی الحجازی )

حمیده هادی پناه
رحیم قربانی

چکیده

یکی از رفتار های ناخودآگاه که برای شاعر یا نویسنده رخ می دهد ، نوستالژی یا دلتنگی برای گذشته است .  این رفتار تحت تاثیر عوامل  فردی و اجتماعی مختلفی همچون ؛ از دست دادن اعضای خانواده ، حبس و تبعید ، حسرت بر گذشته ، مهاجرت از کاشانه ، یادآوری خاطرات کودکی و جوانی ، غم و درد پیری  و اندیشیدن به مرگ شکل می گیرد .  در عرصه ی ادبیات پایداری ، بسترگاه این فرایند روانی به خوبی دیده می شود .  و قابل انکار نیست. زیرا در ادبیات پایداری محتوا و مضمون پایداری ، شاعر را ناخودآگاه به سمت و سوی غربت زدگی و حسرت و دلتنگی شوق می دهد و ناگزیر است که از این اندیشه ی شعری پیروی نماید.با توجه به  گسترش مفهوم ادبیت مقاومت در ادبیات معاصر جهان، به ویژه در ادبیات معاصر عرب و با توجه به ویژگی خاصی که این نوع و گونه ی ادبی در جهان معاصر در میان انواع ادبی گوناگون پیدا کرده است، در این گفتار سعی می شود با اتفاده از روش مطالعه موردی و توصیفی  مضامین و مفاهیم نوستالژی در سروده های سه تن از شاعران معاصر عرب، ” احمد عبدالمعطی الحجازی” ،  ” نازک صادق  الملائکه ”  و ” عبدالوهاب البیاتی ” مورد بررسی واقع شود . تحقیق نشان از آن دارد که شاعران مذکور با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی زمانه خود و با محوریت مفهوم مقاومت  و با گریز از آن  زمان ، بخش عمده ی شعر شان را آمیخته با غصه ، حسرت و دلتنگی برای گذشته نموده اند . مهمترین دستاورد پژوهش آن است که ، دوری از وطن ، یاد یاران و دوستان از دست رفته  و هم چنین آرمان شهر  بن مایه های نوستالژیک در ادب مقاومت  هستند. هدف از انتخاب این  موضوع ، سفر به یکی از ابعاد گسترده ادبیات  مقاومت  در مفهوم نوستالژیک است . که با بررسی آن ، نه تنها عوالم وسیع شاعر واکاوی می شود بلکه تصویری روشن از شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه وی هم بدست می آید .

واژگان کلیدی :  ” ادبیات مقاومت ” ، ” نوستالوژیک” ، ” نازک الملائکه ” ، ”  عبدالوهاب البیاتی” ،  ” احمدعبد المعطی” .

برجسته سازی در اشعار دفاع مقدس سلمان هراتی

سمیه خورشیدی

چکیده

برجسته سازی یا foregranding از مفاهیمی است که پیش از جنگ جهانی دوم در مکتب پراگ و تحت تاثیر آراء صورت گرایان روس ساخته و پرداخته شد؛صورت گرایان عامل شکل گیری زبان ادبی را برجسته سازی می دانند که نشان دهندۀ کاربرد نامتعارف زبان خودکار و تخطی شاعر از قواعد و قرار دادهای هنجار است. برجسته سازی در زبان ادبی به دو گونۀ انحراف از قواعد حاکم برزبان (قاعده کاهی) و افزودنقواعدیبرقواعدحاکمبر زبان (قاعدهافزایی) امکانپذیر است. این پژوهش با بررسی فرایند قاعده افزایی و قاعده کاهی(هنجارگریزی) در اشعار دفاع مقدس هراتی درصدد نشان دادن این برجستگی هاست.بهره گیری از قالب آزاد یکی از ویژگی های این شاعر انقلابی است که توانسته با زبان عامیانه و ساده، صمیمیت و صداقت و احساسات خویش را به راحتی در این قالب بیان کند. نقد جامعه و توصیف جنگ بیشتر از موضوعات دیگر در اشعارش نمود می یابد. همچنین وی با تأثّر از نیما، فروغ و سپهری، طبیعت کلامش را با طبیعت زادگاهش آمیخته و با عینی کردن ذهنیات خویش، تقلید گر موفق سپهری و فروغ است.همچنین گونه های برجسته سازی توازن نحوی و قاعده کاهی نوشتاری برجسته بود. و همخوان های انفجاری عاطفۀ شاعر را بیشتر به مخاطب القا می نمایند.

واژگان کلیدی : هراتی،برجسته سازی، قاعده افزایی، قاعده کاهی.

سایکولوجیه اللون فی روایه «رجل تکتبه الشمس» ودلالتهُ بأدب المقاومه

پگاه دالوند

الملخّص

یرسم العقل الجمعی العام للألوان دلالات خاصه . فمنها ما توحی بالتشاؤم و منها ما توحی بالتفاؤل ومنها ما تُوحی بالمقاومه الأدبیه وتلوین دم الثُوّار أو طردهم من قاعهٍ أو وطنٍ أو طرد الاستعمار . لا ننسی أن تیمات الألوان تختلف من ثقافه إلی ثقافه؛ عندما نأخذ بعین الإعتبار دلالات العقل الجمعی فی العالم . فاللون الأسود هو لون الحزن و التشاؤم و اللون الأحمر هو لون القتل و الجریمه؛ و اللون الابیض لون التفاؤل و العلو .

أما الأدیب فلا یختزل تجربته الشعریه بتجربه العقل الجمعی العام ؛ فیحاول أن یغیّر التیمات لیخلقَ لنفسه القاموس اللونی الخاص . عندئذٍ نری اللون الأبیض یدخل فی الغیاب لیعبّر عن لحظه نفسیه ترکنُ فی عالم الضباب. فضلاً عن ذلک یطمئن من اللون الأسود لأنه استقرار و هدوء یتجاوز به البیاض الماتریالی. خوله القزوینی من تلک الأدیبات التی تکلمت مع القاریء من خلال الألوان فی روایاتها.

الکلمات الرئسیه : ادب الکویت، ادب المقاومه، خوله القزوینی، اللون فی الأدب.

بررسی زیبایی‌شناختی عنصر مکان در رمان شرق‌المتوسط

اختر ذوالفقاری

چکیده

مکان، بستری برای شکل‌گیری حوادث و حرکت شخصیت‌های داستان است. عنصر مکان، شخصیت‌ها و نگرش آن‌ها و حوادث داستان، در تعامل با یکدیگر هستند. این تعامل عناصر داستان و اهمیت نقش مکان در داستان، ممکن است تا جایی پیش رود که مکان به موضوع اصلی داستان و علت پیدایش آن تبدیل شود. در رمان شرق‌المتوسط از عبدالرحمان منیف، مکان، جایگاه ویژه‌ای دارد؛ چنان‌که عنوان این رمان را نیز به خود اختصاص داده‌است. نویسنده در طول داستان، از توصیف مستقیم و غیرمستقیم، واقعی و نمادین مکان‌های مختلف، برای رساندن پیام خود بهره برده‌است.رمان شرق المتوسط سعی دارد وضعیت دردناک زندان‌های سیاسی ساحل شرقی دریای مدیترانه تا صحرای دور را به‌تصویر بکشد. آنچه در این نوشته می‌خوانید، حاصل بررسی عنصر مکان در این رمان است.

واژگان کلیدی : شرق‌المتوسط، منیف، مکان.

تحلیل ساختاری و محتوایی ترکیب بند عاشورایی سید علی موسوی گرمارودی

امین رحیمی

چکیده

سید علی موسوی گرمارودی از شاعران پرآوازه معاصر است که در اکثر قالبهای شعری نو و سنتی سخن گفته است. او در ترکیب بند عاشورایی خود، به گونه ای ظاهر شده که مورد توجه بسیاری از سخن شناسان قرار گرفته است.

در این اثر جاودان تلفیق اشک و آه با حماسه تجلی والایی یافته و حرکت آفرینی همراه با شور حسینی نقطه عطف آن است. لذا در این گفتار بر آن شدیم تا مختصراً ۱۵ بند را از لحاظ ادبی – بلاغی و انسجام لفظ و معنا مورد مداقه قرار دهیم.

واژگان کلیدی: موسوی گرمارودی، مرثیه، ترکیب بند عاشورایی، امام حسین (ع)، لفظ و معنا .

موسیقی مقاومت و نقش آن در دفاع مقدس

خداداد رضایی

چکیده

در طول هشت سال دفاع مقدس، موسیقی مقاومت به عنوان سلاحی پنهان در دست رزمندگان اسلام علیه دشمن بعثی کاربردی شگرف داشت؛ سلاحی که قدرتی مضاعف به نیروی روحی و معنوی رزمندگان می بخشید. این سلاح  مؤثر باعث می شد تا رزم آوران جبهه حق چهره زشت جنگ را که بر ملّت مسلمان ایران تحمیل شده بود، با نگاهی قدسی و در دفاع از ارزش ها  نظاره کنند و نتایج آن فتوحات بی شمار رزمندگان در هشت سال دفاع مقدس بود.  اندازه‌گیری تأثیرسروده ها، نوحه‌ها و اشعار در روحیه ی رزمندگان ایرانی، با عشق و شور و شعوری که در شب‌های عملیات و قبل و بعد آن از خود نشان می‌دادند، امکان پذیر است، پس در مقاطع مختلف زمانی و مکانی و شعارهای طرح شده در آن موقعیت، می‌توان به تأثیر بسیار و انکارناپذیر آن در روحیه ی رزمندگان پی برد. هم چنین بعضی از این شعارها را در بازوبندها و پیشانی بندهای رزمندگان نیز مشاهده می شد که موجب تشویق و تهیج آنان می‌شد.موسیقی یک نیروی اثر گذار است که با استفاده از آن در پشتیبانی های ایدئولوژیک و استفاده از تعالیم مکاتب ملّی و مذهبی برای کلام و آموزه های تثبیت شده محور اصلی و اساسی تحریک نیروهای مهاجم یا مدافع قرار گیرد. برای انتقال بهتر و پرنفوذتر کلام، موسیقی بسیار تأثیر گذار خواهد بود، ولو این که هیچ نوع آلت و ابزار موسیقایی در میان نباشد، اما کار را باید به وزن، نغمه و ملودی سپرد، باید آهنگ ساز، نوازنده و خواننده ای باشد، ریتم و ملودی و ذوقی که از آن میان موسیقی کلام بجوشد و غیرت و مردانگی بخروشد.

هدف از این پژوهش بررسی تاثیرات موسیقی در روحیات رزمندگان و پیروزی های هشت سال دفاع مقدس است که در این مقاله به پنج نوع موسیقی جنگ ( مارش، سرود،سمفونی، نوحه و چاووشی) اشاره شده است و به روش تاریخی و تحلیل محتوایی بررسی شده است

واژگان کلیدی:  موسیقی، جنگ، دفاع، مقدس، مقاومت.

نقش محوری زنان در مقاومت و مبارزه با استعمار و اشغالگری در رمان اصل و فصل سحر خلیفه

زهره رنجبرپور
علی بیانلو

چکیده

ادبیات مقاومت، ادبیاتی است که به مبارزه و مقاومت مردم در برابر ظلم حاکمان داخلی و یا تجاوزات بیگانگان توجه دارد. بعد از اشغال کشور فلسطین، ادب مقاومت در این کشور، شکل تازه‌ای به خود گرفت و نویسندگان و شاعران تمام سعی خود را در رسوا کردن جنایت‌های رژیم اشغالگر قدس به‌کار بردند. سحر خلیفه (۱۹۴۱م- …) یکی از نویسندگان مشهور فلسطینی است که در تمامی داستان‌های خود، به ترسیم چهره‌ی استعمار و اشغال در کشور خود و نقش زن در مبارزه با اشغالگری، می‌پردازد.

      روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است وهدف آن بیان جلوه‌هایمقاومت و مبارزه در رمان «اصل و فصل» سحر خلیفه و ارائه‌ی نمونه‌هایی از زنان مقاوم در برابر اشغال کشوراست. می‌توان چنین دریافت که جان‌مایه‌ی این اثر موضوع مقاومت مردم و به-ویژه زنان در برابر اشغالگران و استعمارگران است. به‌تصویر کشیدن زنان مبارز و زنانی که از آگاهی سیاسی و اجتماعی برخوردارند و در راه آزادی کشورشان تمام توان خود را به‌کار می‌برند، از ویژگی بارز این رمان است.

واژگان کلیدی: سحر خلیفه،اصل و فصل، فلسطین، مقاومت، زن.

“سیمیائیه المقاومه عند الشاعرین سمیح القاسم وفرخی یزدی، دراسه مقارنه”

کبری روشنفکر
خلیل پروینی
حامد پورحشمتی

الملخّص

إن دراسه محتوی النص کانت وماتزال نقطه حسّاسه فی الدراسات الأدبیه لکون النص حجر زاویه یتحدّد عن طریقه موقف صاحب النص الفکری ورسالته وفی غایه الأهمیه حینما تتجمّل بأدب المقاومه الذی یدوی حقائق مجتمع مفعم بالأحداث المباغته ولاسیما بالشعرالذی یعتبر مجرّد سلاح لشعراء مثل فرخی یزدی وسمیح القاسم اللذین بذلا جهدا ریادیا فی الأدبین الایرانیّ والفلسطینیّ. وتدلّ حصیله البحث علی أنّهما یشترکان فی الهدف العامّ غیرأنّهما یختلفان فی المنهجیه؛ فینصرف فرخی فی مقاومته إلی طریقه العتاب ویفضّل تعنیف شعبه وایقافهم علی سیطره الغفله علیهم بدلا من التصدّی للعدو مباشره وعکس هذا،  یؤثر سمیح القاسم الإعتزار بشعبه حتی یزید هکذا من روح المقاومه بینهم.

من هذا المنطلق تحاول هذه الدراسه بطریقه وصفیه- تحلیلیه، مقارنه بین فرخی یزدی وسمیح القاسم معتمده علی المذهب الأمریکی والسلافی للأدب المقارن ونقد السیمیائیه کمنهج علی تلخیص النص وتحلیله علی نطاق نظام الإشارات والدلالات.

الکلمات الرئیسه :  السیمیائیه، المقاومه الفلسطینیه والإیرانیّه، فرخی یزدی، سمیح القاسم، المقارنه.

بررسی فرآیندهای زبانی شعر دفاع مقدس (با نگاهی به اشعار عبدالجبار کاکایی)

نیلوفر رهرو اصفهانی
زهرا موجودی

چکیده

یکی از اصلی‌ترین جریان‌های ادبی روزگار ما، جریان شعر دفاع مقدس می‌باشد که اکنون پس از گذشت نزدیک به دو دهه از این جریان و تثبیت معیارهای ادبی آن، می‌توان مولفه‌های اصلی این جریان را مورد بحث و بررسی قرار داد. شاعران جریان شعر دفاع مقدس در آفرینش‌های ادبی خود از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های اثبات شده‌ی شعر کلاسیک استفاده نموده‌اند اما علاوه بر این بهره‌مندی، تلاش خود را در ابراز خلاقیت و کشف ظرفیت‌های زبانی استفاده نشده و نیز بازتوانی مولفه‌های زبانی قدیم متمرکز نموده‌اند که در نوع خود باعث اعتلای زبان این جریان و شاخص نمودن آن گردیده است. جریان شعر دفاع مقدس به عنوان یکی از جریان‌های شعر معاصر فارسی با توجه به تازگی و تنوع شاخصه‌های ادبی آن از جمله مهم‌ترین مصادیق بحث و بررسی منتقدان و مخاطبان شعر امروز بوده است. شناخت ویژگی‌های زبانی اصلی این جریان و چگونگی به کارگیری آن در شعر شاعران این جریان و معرفی مهارت‌های زبانی این شاعران به طور عمومی و خاص از الویت‌های این تحقیق می‌باشد. در این خصوص تلاش خود را بر معرفی این جریان با تکیه بر بررسی شعر عبدالجبار کاکایی متمرکز خواهیم نمود.

واژگان  کلیدی: جریان شعر دفاع مقدس، ویژگی‌های زبانی، عبدالجبار کاکایی.

بررسی موسیقی پایداری در شعر بیداری اسلامی بحرین

صدیقه زودرنج
زهرا کوچکی نیت

چکیده

ادبیات مقاومت در دوره‌ی معاصر، تصویرگر بیداری و پایداری ملت‌ها در مقابله با استبداد و استکبار است. درواقع، مقاومت، هسته‌ی اصلی بیداری اسلامی را تشکیل می‌دهد و با آن پیوند عمیق و ناگسستنی  دارد. مسلّم است که ادبیات مقاومت و بیداری در جوامع عدالت خواه شیعه از اهمیّت خاصی برخوردار است. با شروع خیزش‌های گسترده‌ی جهان معاصر عرب، مردم عدالتخواه بحرین به شورش علیه ظلم و جور حاکم برخاستند. در این میان، مسئولیت شاعران و نویسندگان، در مسیر انقلاب، بیش از دیگران و از اهمیت بسیاری برخوردار بود. بنابراین، بسیاری از شاعران متعهد و انقلابی بحرین در اولین صفوف مبارزان قرار گرفتند و با سروده‌های مقاومتی و دینی خویش بر جنبش انقلابیان قدرت بخشیدند. تحقیق حاضر در پی آن است تا چگونگی ظهور انواع موسیقی در شعر این شاعران و تاثیر آن در ایجاد انگیزه های مردمی را بررسی نماید. ‌ شاعران مبارز، از«موسیقی» به عنوان یکی از عناصر سازنده‌ی شعر برای برجسته کردن معنای نهفته‌ی شعر خویش استفاده کردند. در این راستا، آن‌ها از انواع متفاوت موسیقی؛ یعنی موسیقی بیرونی(وزن)، موسیقی کناری(قافیه و روی)، موسیقی درونی( جناس و تکرار و چیدمان مناسب حروف)، موسیقی معنوی (طباق، مراعات النظیر و ترادف)، موسیقی دیداری و همچنین استفاده از علایم نگارشی بهره جسته و با لحنی حماسی و اوزانی تند و ضربی، مبارزان انقلابی را به خشم و خروش در برابر ظلم و استبداد حاکمه فرا‌‌خوانده‌اند. از این‌رو، تناسب در اشعار شاعران بحرینی بین موسیقی و محتوی و درونمایه در اوج است.

واژگان کلیدی: پایداری، بیداری اسلامی، موسیقی، شاعران مقاومت بحرین.

بررسی حوزه‌های معنایی حیرت در اشعار پایداری ایلیاابوماضی

زینب سپه وند

چکیده

نوشتار حاضر جستاری کوتاه در بررسی حوزه‌های معناشناسی حیرت در دیوان ایلیا ابوماضی است که در آن مرحله شعری شاعر و دیگر عناصری که باید در حوزه‌های معناشناسی به آن توجه کرد ازجمله روابط دلالی حوزه‌های معنایی حیرت، تضاد مانند: حق، حقیقت و یقین و ترادف مانند: باهت، وهم، خیال، قلق، الحمی، جهل، موحش، ظلاله و….. مورد بررسی قرار می‌گیرد. ایلیاابوماضی شاعری است که در لبنان چشم به جهان گشود، سپس به سبب فقر و تنگدستی خانواده به مصر و بعد هم به خاطر عدم موفقیت در عرصۀ شعر و ادب و زبان تلخ نقاد آن به نیویورک سفر کرد. از مهم‌ترین عناصری که وی در سروده‌هایش به آن پرداخته است مسئلۀ حیرت و سرگردانی است که تقریبا در تمام دیوانش با وی همراه بوده، به گونه‌ایی که با اندک تاملی می‌توان حیرت و سرگردانی وی را در اشعارش درک کرد.

هدف از نگارش این مقاله بررسی حوزه‌های معناشناسی حیرت از دید ایلیاابوماضی است که با استفاده از ترفندهای شایسته‌ی ادبی در کنار بیان معانی و افکار در قالب الفاظ خاص که باعث به جلوه در آمدن زیبایی قصیده‌های وی شده به شیوه‌ایی که تحلیل الفاظ حوزه‌های معنایی حیرت بازتابی از افکار متحیرانۀ شاعر را به تصویر می کشد.

واژگان کلیدی : ایلیاابوماضی، دیوان، حوزه‌های معنایی، حیرت.

بررسی حوزه‌های معنایی مرگ در اشعار پایداری ایلیاابوماضی

زینب سپه وند

چکیده

این مقاله در نظر دارد به بررسی حوزه‌ی مفهومی مرگ به عنوان یکی از مفاهیم مهم و اساسی در اشعار ایلیاابوماضی بپردازد و ارتباط آن را با دیگر مفاهیم مشابه همچون الردی، الفنا، هلک و … مشخص کند. با بررسی اشعار ابوماضی، این نتیجه به دست آمده که مرگ یک واقعیت کاملا طبیعی است که همه را در بر خواهد گرفت، چنانکه شاعر نامبرده ما به استناد بر قرآن کریم بارها با تعابیر گوناگون گویای انا لله و انا الیه راجعون بوده است. اگر چه افراد با دلایل مختلف به کام مرگ می روند اما این دلایل شاخصه‌های مشترک هستند که واقعیت مرگ را می رسانند. می‌توان بیان داشت که در اشعار شاعر حوزه‌ی معنایی مرگ از حوزه‌های مشابه و متمایز بیان شده‌اند که دیگر حوزه‌های مذکور را به بحث برمی‌انگیزد.

واژگان کلیدی :  حوزه‌ی‌معنایی،مرگ،ایلیاابوماضی

«بررسی موسیقی بیرونی شعر پایداری سپیده‌کاشانی»

علی اصغر سلطانپور
سمیه کونانی

چکیده

 از جمله جلوه‌های مختلف موسیقی شعر می‌توان به موسیقی بیرونی (وزن عروضی) آن اشاره کرد که بخشی از زیبایی شعر است. از دیرباز موسیقی شعر تأثیر فراوانی در رساندن هرچه بهتر مفهوم مورد نظر شاعر و برانگیختن عواطف و احساساتش داشته است. سپیده کاشانی ازجمله شاعران معاصر انقلاب اسلامی و دفاع مقدّس است،که برای القا و تفهیم هر چه بهتر افکار و اندیشه های انقلابی و اسلامی خود به انواع موسیقی شعر توجه داشته است. بررسی موسیقی بیرونی اشعار سپیده کاشانی، علاوه بر معرفی و شناخت ادب انقلاب و دفاع مقدّس، یکی از شاخصه‌های سبکی این شاعر انقلاب را جلوه‌گر می‌سازد. اوزان و بحور عروضی مجموعه آثار سپیده کاشانی نشان می‌دهد که از انواع وزن‌ها با مضمون جویباری، آرام، خیزابی و تند استفاده نموده که شعر او را آهنگین و تأثیرگذار کرده است؛ بطوری که او برای سرودن مرثیه از وزن تند استفاده نموده است نه وزن شاد و ضربی. او پیوندی را که میان موسیقی بیرونی با موضوع و مضمون شعر وجود دارد، حفظ کرده است.    هدف اصلی این تحقیق، بررسی و تحلیل موسیقی بیرونی یا وزن و بحور عروضی شعر پایداری سپیده کاشانی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این شاعر در حوزه‌ی موسیقی بیرونی (وزن عروضی) از اوزان پر کاربرد بحور رمل، رجز، هزج‌، مضارع، مجتث، سریع، خفیف و … بهره برده‌ است.

 واژگان کلیدی : اوزان عروضی، بحر، موسیقی شعر، شعر معاصر، سپیده کاشانی

«بررسی موسیقی درونی شعر سپیده کاشانی»

علی اصغر سلطانپور

چکیده                

 از جلوه های مختلف موسیقایی اشعار سپیده کاشانی، می توان به موسیقی درونی شعر او اشاره کرد. موسیقی درونی حاصل هماهنگی و ترکیب واژه‌ها وآهنگ خاص هر حرف، در همنشینی با واج‌های دیگر است.  باید به ترنم موسیقی میانیِ واژه‌های شعر سپیده، که همراه با رایحه معنوی اعتقادات شیعی است،مانند؛ انواع واج آرایی، ردیف وگونه های آن ، قافیه‌های بدیعی، جناس، ترصیع، تلمیح، تضاد، شبکه‌های معنایی(مراعات‌ نظیر)، حسّامیزی، ایهام، پارادوکس و… اشاره کرد.  تکرار در اشعاراو، بسیار محسوس است، و توازن حاصل از آن به وضوح قابل دریافت است. تکراردراشعارسپیده به شکل گیری صنایع مختلف لفظی منجر می شود. تأثیر واج آرایی، علاوه بر موسیقی کلام، د‌ست یابی خواننده را به اندیشه‌های شاعر، آسان تر می‌کند.     از پربسامدترین تکرارهای شعراین شاعر دفاع مقدس ،می‌توان به کاربرد انواع واج آرایی و تکرار مرئی واژه ها، در طول یک مصراع یا بیت اشاره کرد. ، در مجموع از انواع تکرار، آهنگ و انسجام واژه‌ها با بار معنایی دینی و مذهبی بهره برده است، تا مقصود خودرا به مخاطبان القا نماید.  هدف اصلی این پژوهش آن است،تا توانایی‌های شاعر را در استفاده از موسیقی درونی شعر برای بیان مفاهیم و محتوا، به دوستداران ادب پایداری معرفی کند.

واژگان کلیدی: سپیده کاشانی، ادب پایداری ، موسیقی شعر،قافیه و ردیف.

الشعر النسوی المقاوم ومناصره الامام علی علیه السلام

صابره سیاوشی
مینا السادات امیرآفتابی
سمیه اکبری فر

الملخص

إن المراءه ساهمت فی جمیع احداث عصرها واثبتت تواجدها فی شتی المجالات الإجتماعیه والثقافیه والإقتصادیه، وبالنسبه الی القضایا السیاسیه واحداث عصرها فهی لم تکن منعزله بل اعلنت  تواجدها عن طرق مختلفه ومنها کمانری فی العصر الاموی الصمود والمقاومه تجاه اضطهاد بنی امیه واستنکارهم واعلان جداره الامام علی علیه السلام بالخلافه وعدم الصمت اتجاه الظلم المفروض علی الشیعه آنذاک.فهذا هو موضوع دراستنا الذی حاولنا فیه نکشف عن المواقف الثورویه والمقاومه النسویه للحزب الشیعی  فی العصر الاموی اتجاه اضطهاد الجهاز الحاکم والدفاع عن ولایه الامام علی علیه السلام ورفض مشروعیه معاویه فذلک من خلال شعرها فحسب.ففی هذا البحث قمنا بتحلیل تلک المواقف عن طریق المنهج الوصفی – تحلیلی لتبیین الجهود النسویه فی الدفاع عن الولایه وظهر لنا من خلال دراستنا ان مواقف الصمود والثوره فی الدفاع عن الامام علیه السلام  تنجز فی اغراض مختلفه من الشعر النسوی الشیعی ومنها مدح و رثاء الامام علی علیه السلام، وذم معاویه بصوره معلنه والفصح عن جداره الامام علی علیه السلام بالنسبه الی الخلافه وایضا استنتجنا ان المراءه  کانت ذات وعیاَ سیاسیاَ تاماَ  آنذاک وایضا کشفنا عن نوعیه مشارکتها فی الدفاع عن احقیه الامام علی علیه السلام.

الکلمات  الرئیسیه: المراءه،الخلافه، الشعر النسوی المقاوم، مناصره الامام علی علیه السلام.

رئالیسم جادویی؛ بستری برای نمایش پیامدهای جنگ در ادبیات داستانی (بررسی داستان شب ملخ از منظر رئالیسم جادویی)

سمیه شیخ زاده

چکیده

ادبیات داستانی جنگ در ایران، طی سه دهه‌ اخیر، تجربه‌های مختلفی را از سر گذرانده است. از داستان‌های ساده‌ای که بدون توجه به فرم، تنها در پی انتقال پیامی به مخاطب بوده‌اند، تا آثار پیچیده‌ای که غالباً با در اختیار گرفتن زبان و ساختاری استوار، پیامدهای حاصل از جنگ را به تصویر کشیده‌اند. در این میان، شب ملخ به دلیل توجه به پیامدهای اجتماعی و روانی ناشی از جنگ، اثری در خور تأمل است. جواد مجابی در این داستان، با عبور از واقعیت، ابعادی از جهان خیالی را به تسخیر درمی‌آورد. این دنیای خیالی در حقیقت برداشتی نمادین از جهان واقعی است. علاوه بر این، ویژگی‌های دیگری مانند به هم ریختن منطق زمانی، پیرنگ پیچیده، استفاده از عناصر جادویی غیر قابل توجیه و ابهام و رازگونگی، شب ملخ را به آثار رئالیسم جادویی نزدیک نموده است.  این پژوهش بر آن است تا ضمن بررسی رمان مذکور از منظر رئالیسم جادویی، میزان تأثیرپذیری آن را از این شیوه مشخص نماید و به این پرسش پاسخ دهد که آیا رئالیسم جادویی می‌تواند برای آفرینش آثار مرتبط با جنگ، شیوه‌ کارآمد و مناسبی باشد؟

واژگان کلیدی: “ادبیات داستانی”؛ “رئالیسم جادویی”؛ “دفاع مقدس”؛ “شب ملخ”؛ “خیال”؛ “واقعیت”.  

تصویرپردازی های غاده السمان در ادب مقاومت با تکیه بر علم بیان

زینب صابری
فاطمه لطفی

چکیده

محرکه ی اصلی اهل ادب برای نشان دادن اوضاع خفقان آور جامعه خود زندگی در استبداد داخلی و تجاوز است، از این رو به ادبیات مقاومت روی می آورند تا از آن طریق روحیه‌ی مبارزه و پایداری را در مردم زنده کنند. غاده السمان شاعر ونویسنده ی سوری را می توان در کنار محمود درویش از جمله ادبیان مقاومت نامید که همیشه در آثارش، از درد و رنج انسان به ویژه از مصیبت پنهان و آشکار زنان سوریه و لبنان روایت می کند. جلوه های ادب مقاومت را بیشتر در آثار منثور این نویسنده و شاعر سوری می بینیم که به دفاع از مردم مخصوصا زنان می پردازد وهدفش ایجاد انگیزه مبارزه و پایداری در برابر ظلم و خفقان بوده است. همیشه تلاش اهل ادب بر این بوده که ادبیات پایداری را در شعر جستجو کرده و به بررسی موضوعی آن بپردازند؛ حال آنکه آثار منثور نیز جزء آثار ادبی محسوب می شوند و ما در حال حاضر در حد نیاز با موضوعات و مؤلفه های مقاومت آشنایی داریم، بنابراین در این جستار بر آنیم تا در برخی آثار منثور این نویسنده وشاعر بنام عرب نگاهی انداخته و با استفاده از اسلوب علم بیان به نحوه ی بیان نویسنده در تصویرپردازی عقاید و حرف هایش در زمینه ی ادبیات مقاومت بپردازیم. این شاعر پر آوازه در تصویرپردازی های خود بیشتر از هر اسلوب دیگری از فن استعاره مکنیه بهره گرفته است و اصرار دارد که ظرافت زنانه ی بیان خود را حفظ نماید و جلوه های مقاومتی ادبیات او تفاوت های ویژه ای با دیگر شاعران و نویسندگان دارد.

واژگان کلیدی : تصویرپردازی، ادبیات مقاومت، غاده السمان، علم بیان 

کارکرد بینامتنیت در رمان فلسطینی (بررسی موردی رمان‌های سحر خلیفه)

علی باقر طاهری نیا
روح‌اله مهدیان طرقبه

چکیده

امروزه رمان به‌عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین انواع ادبی، نقش بسیار مؤثری در به تصویر کشیدن زندگی انسان معاصر، با تمام زیبایی‌ها، زشتی‌ها، تناقضات و ناهنجاری‌های حاکم بر آن دارد. طبیعت رمان به واقع‌گرایی تمایل دارد، و همین میل به واقع‌نگاری است که رمان‌ها را به اسنادی تاریخی از مراحل گوناگون زندگی ملت‌ها تبدیل می‌کند. رمان عربی، و به‌ویژه رمان فلسطینی نیز در انعکاس حقایق و فجایع جاری در سرزمین‌های اشغالی، و رساندن پیام مردم مقاوم فلسطین به گوش جهانیان، سهم به‌سزایی داشته و دارد. سحر خلیفه یکی از رمان‌نویسان موفق، پرکار و شناخته‌شده‌ی فلسطینی در سطح دنیا است که بیشتر رمان‌های یازده‌گانه‌ی او به زبان‌های مختلف ترجمه شده و توجه بسیاری از مردم دنیا را به قضیه‌ی فلسطین جلب کرده است. شیوه‌ی نویسندگی سحر خلیفه با جذابیت‌های موضوعی و تکنیکی خاصی همراه است، و یکی از عناصر تأثیرگذار در این زمینه، توجه وی به میراث مکتوب گذشته، در قالب برقراری روابط بینامتنی است. این روابط میان متن رمان و متون گذشته، اندیشه‌ای را که نویسنده درپی بیان آن است، به شکلی هنرمندانه تأیید و تأکید می‌کند. در جای‌جای رمان‌های سحر خلیفه می‌توان بهره-گیری متن رمان از قرآن کریم، حدیث شریف، متون تاریخی قدیم و معاصر و اشعار قدما و معاصران را به وضوح دید. این مقاله درپی تبیین روابط بینامتنی و کارکرد آن در بیان مضامین موردنظر این رمان‌نویس متعهد فلسطینی است.

واژگان کلیدی : بینامتنیت، رمان فلسطینی، سحر خلیفه.

بررسی پیوند نوستالوژی مقاومت در اشعار إیاد عاطف حیاتله شاعر مهاجر فلسطینی”

مالک عبدی
پروین خلیلی

چکیده

ادبیات مقاومت از شاخه‌ی ادبیات متعهد و سیاسی است که در جامعه تحت تأثیر وضعیتی نامساعد مانند اختناق جامعه، ظلم و ستم‌های داخلی و خارجی، استعمار و استثمار، تجاوز و اشغال وطن و … به‌وجود می‌آید. این نوع ادبیات در جامعه عرب که زیر فشار انواع ظلم و ستم‌های اسرائیل و صهیونیست هستند، جلوه‌ی خاصی داشته و حتی مقاومت فلسطین در برابر صهیونیست، نمونه‌ی مشهور این نوع ادبیات است. و نویسندگان و شاعران بسیاری از سراسر دنیای مسلمان، حتی شاعران و نویسندگان در تبعیدگاه‌ها و اردوگاه‌ها، با زبان ظلم‌ستیز خود، به مقاومت پرداخته‌اند. نمونه‌ی بارز شاعر تبعید شده در اردوگاه،” إیاد عاطف حیاتله” (۱۹۶۰م.) است. او بهترین مراحل عمر خود را در اردوگاه یرموک گذرانده و در دوری از وطن و یاران با حالتی نوستالوژیک‌گونه، غم و درد خود را بیان کرده و از این طریق ملتش را به پایداری و مقاومت فرا می‌خواند که این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی جلوه‌ی مقاومت و نوستالوژی دوری از وطن را در شعر این شاعر مورد تحلیل قرار می‌دهد.

واژگان کلیدی : ادبیات مقاومت، إیاد عاطف حیاتله، فلسطین، نوستالوژی دوری از وطن، شعر معاصر.

دراسه التصویر الفنی فی شعر المقاومه

الیاس عسگری

الملخص

تعدَّ الصوره الفنیه واحده من أبرز الأدوات التی یستخدمها الشعراء فی بناء قصائدهم وتجسید أحاسیسهم ومشاعرهم، والتعبیر عن أفکارهم وتصوراتهم للإنسان والکون والحیاه. وقد حفل الشعراء المحدثون بالصوره الفنیه احتفاء کبیراً،واهتموا بطریقه تشکیلها وبنائها،وبطبیعه العلاقات القائمه بین عناصرها المختلفه، حتى غدت ملمحاً بارزاً فی نصوصهم الشعریه، وعلامه فارقه تدلّ على تطور الشعر العربی وتقدمه، ومواکبته لتغیرات العصر، ومتطلباته، واحتیاجاته؛ وذلک نتیجه لاختلاف طبیعه الخیال، ولاختلاف مفهوم الشعر بشکل عام عند شعرائنا المحدثیین. تحاول هذه الدراسه الوقوف عند الصوره الفنیه فی أدب المقاومه الفلسطینیه واستهدف البحث توضیح مقومات الصوره الفنیه. وجاءت أبرز نتائج البحث أن للصوره دوراً إیجابیاً فی إثراء التذوق الفنی لدى المتلقی وتشکل فکره الفنی والجمالی والثقافی وللصوره مقومات یمکن تذوقها من خلالها.

الکلمات الرئسیه :  التصویر الفنی، أدب المقاومه، مقومات الصوره الفنیه.

تاثیر آشنازدایی در ترنم های مقاومت

علیرضا غلامی بادی

چکیده

یکی از جلوه های ادبیات انقلاب اسلامی ، ادبیات مقاومت یا به عبارتی ادبیات پایداری است ، شاعران قافیه پرداز در گستره ی جبهه فرهنگی که هیچ دست کمی از جبهه ی نظامی نمی باشد با سلاح قلم به خلق آثاری پرداخته اند که بیانگر شکوه ، عظمت ، پایداری ، ایثار و جوانمردی رزمندگان هشت سال دفاع مقدس است برخی از سخن سرایان به سرایش شعر های حماسی روی آورده و با بیان فاخر و آهنگین خود ، عملیات ها ، میادین نبرد و دلاوری های مردان مرد در عرصه ی نظامی به تصویر کشیده و در این رستاخیز شعری که بر پا کرده از صور خیال و آرایه های ادبی به زیبایی هر چه تمام تر بهره برده اند یکی از این آرایه هایی که در شعر آنان نمود خاصی داشته آشنازدایی یا غافل گیریهایی شاعرانه است که در این جستار انواع و نقش آن در تاثیر گذاری و زیبا شناختی شعر جنگ مورد واکاوی قرار گرفته است .

واژگان کلیدی : آشنا زدایی ، شعر جنگ ، ادبیات مقومت ، صور خیال .

خوانش شعر دفاع مقدّس پونه نیکوی براساس رویکرد نقش‌گرایی

سهیلا فرهنگی
شیرین کشاورز

چکیده

رویکرد نقش‌گرایی به زبان، سبب مطالعات نظام‌مند متون شده است. شعر و دیگر متون ادبی، هر چند به دلیل برجسته‌سازیِ زبان با متون علمی و آموزشی متفاوت‌اند، امّا این قابلیت را دارند که با دیدگاه‌های گوناگون خوانده و تحلیل شوند. هدف از این پژوهش خوانش شعری از پونه نیکوی براساس رویکرد نقش‌گرایی به زبان است. پونه نیکوی از شاعران جوانی است که به شعر دفاع مقدّس توجّه نشان داده است. این شعر – که کبوترانه نام دارد و حاوی احساسات پاک یک فرزند شهید است- از کتاب انار سبز زیتون سرخ انتخاب شده و مربوط به حوزه‌ دفاع مقدّس است. یافته‌های تحقیق حاکی از کوتاهی جملات، کثرت فرایندها، غلبه‌ فرایندهای رابطه‌ای و توصیفی بودن این شعر است. همچنین نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که شاعر در این شعر به عناصر پیرامونی توجّه زیادی نشان نداده و به دنبال شاخ و برگ دادن به کلام خود نبوده است.

واژگان کلیدی: شعر، دفاع مقدّس، پونه نیکوی، رویکرد نقش‌گرایی.

ادبیات مقاومت از دیدگاه نشانه معنا-شناختی

( مورد مطالعه : کتاب دا )

روح‌اله قاسمی

چکیده

یکی از عناصر اصلی در رمان دا ترس و تشویشی است که همواره با شخصیتهای شکل دهنده داستان همراه است. در حقیقت ترس و تشویش از عناصر اصلی و از پایه‌های این رمان محسوب می گردند و در هر زمان و مکانی به شکلی بروز می‌کنند. با توجه به اینکه بین ترس و تشویش نوعی تفاوت ماهوی و اساسی وجود دارد، طبیعی است که نحوه بروز آنها و نیز واکنش و موضع گیری شخصیتهای داستان در برابر آنها با یکدیگر متفاوت باشد. هر یک از شخصیتهای داستان هم استراتژی خاص خود را برای کاستن از این احساس دارند. نکته‌ی جالب توجه در این داستان رابطه‌ای است که این دو حس با یکدیگر دارند چرا که گاه یکی مقدمه‌ای است برای ظهور دیگری. در واقع برای بررسی یکی از این عوامل بررسی نحوه شکل‌گیری دیگری نیز ضروری می‌نماید. در این مقاله تلاش می گردد علاوه بر بررسی نشانه-معنا شناختی این رمان نحوه شکل گیری احساسات مختلف در قهرمان داستان و نیز استراتژیهایی را که افراد برای بروز، تغییر و یا پنهان کردن این احساسات استفاده می‌کنند مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.

واژگان  کلیدی: رمان دا، نشانه-معنا شناسی، ترس، تشویش، گفتمان، فونت .

التکرار؛ ملمح أسلوبی فی أدب المقاومه

سمیه کاظمی نجف‌آبادی

الملخص

یعتبر التکرار من الأنساق التعبیریه التی أخذت جانبا من الاهتمام فی الأدب العربی عامه وفی أدب المقاومه علی وجه الخصوص، فهذا الملمح الأسلوبی قد برز فی أدب المقاومه کعنصر رئیسی یؤدی المعانی الدلالیه الکامنه الخفیه وراء النص الأدبی؛ معانٍ ازدادت شحناتها الأدبیه فی سبیل الکشف عن واقع نفسی مؤلم خیّم بظلاله علی الأدب الذی یحمل رساله فکریه عن شعب وقع فی شباک الظلم والاحتلال والاضطهاد.   

ولا غرو أن التکرار یحمل فی طیاته أهمیه تتمثل فی الجانب اللفظی الذی یؤدی إلی تحقیق إیقاعیه النص الأدبی وإثرائه باجتماع حروف وأصوات متناغمه متناسقه تنسجم مع الرساله التی یوجهها الأدیب إلی عالم الواقع والحقیقه، والجانب الدلالی الذی یلمح إلی التأکید علی الغایه التی یمشی الأدیب نحو تحقیقها.

 یزخر أدب المقاومه الفلسطینیه بظاهره التکرار لقوه شحناتها الدلالیه والتعبیریه وهذا ما دفع البحث إلی دراسه هذه الظاهره التی تحولت إلی أبرز العناصر الأسلوبیه التی تؤثر فی تنمیه الطاقات التعبیریه للنص الأدبی فی أدب المقاومه وتعکس الانفعالات النفسیه للمبدع.

الکلمات الرئسیه: أدب المقاومه، الشعر الفلسطینی، منهج الأسلوبیه، ظاهره التکرار.

زن و مقاومت در شعر عربی و فارسی معاصر

غلامرضا کریمی فرد
عفیفه موحدیان عطار

چکیده

زن گویی از منظر تاریخی، پیشینه چندانی در ادب فارسی و عربی ندارد و پیشینه آن شاید به نیم قرن می‌رسد. هرچند ریشه‌های آن را باید در تحولات و دگرگونی‌های ادبی بعد از مشروطه در ایران و بعد از نهضت اجتماعی، فرهنگی و ادبی در سرزمین‌های عربی جست‌وجو کرد. در تعریف ادبیات زنانه باید گفت ادبیاتی است که زبان، نگاه، جهان‌بینی و هویتی زنانه داشته باشد و مهم‌ترین ویژگی آن، تمایز، برجستگی و تأکید بر هویت و روح زنانه در آن آثار می‌باشد. از این رو نام و آثار بسیاری از شاعران زن که در طول تاریخ از خود آثاری به جای نهاده‌اند را نمی‌توان در گستره این ادبیات گنجاند. اما آنچه بسیار درخور توجه است، تأثیر جنگ و استقامت در شعر عربی و فارسی می‌باشد. به‌عنوان نمونه در عربی، شعرهای محمود درویش و فدوی طوقان و در فارسی، اشعار سلمان هراتی، از آن دسته اشعاری است که برای وطن سروده شده و از وطن کمتر به عنوان معشوقه نام برده شده است. بیشتر آن‌ها خطاب به وطن، در قالب اوصاف زنانه و مادرانه است یعنی وطن را همچون مادر عزیز دانسته و از تصویر زن و مادر به عنوان سمبل و نماد استقامت و پایداری استفاده شده است.

واژگان کلیدی: زن، مقاومت، شعر عربی و شعر فارسی معاصر  .

بررسی نوستالژی در سروده‌های محمود درویش (شاعر مقاومت فلسطین)

مصطفی کمالجو 
حمیده فقیه عبداللهی

چکیده

نوستالژی یا غم غربت حالتی است که در ابتدا از علم روانشناسی برخاسته سپس در گذر زمان وارد ادبیات گردید. در جهان ادبیات این احساس زمانی برای شاعر و نویسنده رخ می‌دهد که بنا بر اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی از زمان حال بریده و وارد زمان گذشته با همه‌ی خاطرات خوشی که در آن داشته، می‌شود. سپس به طور ناخودآگاه آن‌را در شعر و نوشته‌ی خود وارد می‌کند. محمود دوریش به عنوان شاعر مقاومت فلسطین در پی عواملی چون: تأثیرپذیری از مکتب رمانتیسم، مسأله‌ی فلسطین و مهاجرت از سرزمین مادری‌اش برای فراموشی اوضاع نامناسب زمان حاضر خود به گذشته و خاطرات آن پناه برد، که این امر سبب پیدایش احساس نوستالژیکی در اشعارش گردید.

نگارندگان این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی در ابتدا به بررسی مفهوم نوستالژی پرداخته، سپس نوستالژی را در ادبیات پایداری مورد بررسی قرار داده و در نهایت جلوه‌های نوستالژی را در شعر درویش که هدف اصلی این پژوهش است تحلیل نموده‌اند. برخی از نتایج بدست آمده از این پژوهش بیانگر این است که نوستالژی در شعر درویش با مضامینی چون؛ بازگشت به دوران کودکی و گذشته، دوری از معشوق، دوری از سرزمین مادری و غم غربت، گذشته اساطیری و از دست دادن هم‌وطنان بروز یافته است.

واژگان کلیدی: نوستالژی، غم غربت، محمود درویش، ادبیات پایداری، شعر معاصر عربی.

تحلیل ابعاد فنّی و هنری جلوه‌های شهادت در شعر معاصر فلسطین

احمد لامعی گیو
مریم تاجی
طاهره لامعی گیو
مریم اشتری

چکیده

شعر شهادت به مثابه سند تاریخی است که تمام حوادث و وقایع فلسطین را ضبط و ثبت کرده است؛ هموم و مصائبی که این ملت مظلوم بدان مبتلا گردیده، قتل‌های وحشیانه‌ای که دشمن در حقّ آن مرتکب شده و موضعگیری دوست و دشمن در مقابل همه این امور را شاعران فلسطینی در اشعارشان به شیوه نغز به رشته نظم کشیده‌اند. شعر شهادت بیانگر آنست که فلسطینیان شایسته تقدیر و تجلیل‌اند؛ چرا که علی‌رغم توطئه‌های که شب و روز، پیدا و پنهان، دشمن غدّار علیه آنان طراحی می‌کند، بجای تسلیم و خضوع، طریق صمود و مقاومت را برگزیده است. شعرشهادت، بازتاب فریاد ستمدیدگانی است که به وسیله شاعران دردآشنا به تصویر کشیده می‌شود تا از این طریق ظلم و ستم دشمنان را به جهانیان اعلام کنند. شاعران این عرصه با هنرآفرینی و نقش سازنده خویش در برافروختن شعله‌های نضال با دشمن مبادرت نموده و از این‌رو، اندیشه مقاومت، پایبندی به حقّ بازگشت، دفاع از سرزمین، قیام در مقابل ظلم و بیداد، وحدت صفوف، احقاق حقوق و آزادی وطن، را ندا می‌دهند. شاعران افزون بر مضمون، در اسلوب و لفظ نیز به هنرپردازی پرداخته‌اند. ترسیم و تصویر شهید به صُوَر مختلف، تکرار نام شهدا و اماکن، تأکید بر معانی ألم، ظلم و قهر، ترکیز بر مفاهیم بطولت، ایثار، بکارگیری نماد و واژه‌هایی که بر شهادت دلالت می‌کند، اقتباس از قرآن کریم، استعمال حکمت‌ها، از پرپسامدترین و از جمله نوآوری‌ها و ویژگی‌های بارز فنّی شعر مقاومت فلسطین در دوره معاصر می‌باشد. اما در خصوص موسیقی، اصوات شعری بر حسب مناطق جغرافیایی و فرهنگ‌ها متفاوت است؛ برخی از شاعران، از شکل کلاسیک قصیده محافظت کردندو عده‌ایی دیگر، از تفعیله، که مهم‌ترین وزن ابیات شعر شهادت فلسطین است، در اوزان شعر بهره گرفتند و برای قافیه اهمیتی قائل نشدند. در این پژوهش سعی بر آن است که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ابعاد فنّی و هنری جلوه‌های شهادت در شعر معاصر فلسطین، مورد مطالعه و مداقه قرار گیرد.

واژگان کلیدی: شعر شهادت، فلسطین، اسلوب، موسیقی. 

بررسی کاریکاتورهای روزنامه های «هاآرتص» و «السفیر» در نبرد اسرائیل و غزه در جام جهانی ۲۰۱۴

سعیده سادات مسلمی عقیلی
سوسن خطایی

چکیده

   در جامعه امروز با‌توجه به گسترش ابزارهای اطلاع‌رسانی عمومی، امکان نادیده گرفتن اتفاقات مهم انسانی وجود ندارد. اگر رسانه‌ها بر اساس رویکرد بی‌طرفانه نسبت به ارائه واقعیات به مردم تلاش نکنند، انگیزه‌ها و جهت‌گیری‌های فکری، تحت نفوذ سیاست‌های خاص آنها، در جامعه شکل می‌گیرد. روزنامه‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین رسانه‌های سنتی، نقش قابل توجهی در هدایت افکار عمومی دارند. کاریکاتور یکی از شاخه‌های هنرهای تصویری است که کاربرد بسیار زیادی در ارائه پیام‌های سیاسی و اجتماعی دارد. و کاریکاتوریست‌ها که عکس‌العمل نسبتا سریع به اتفاقات روز دارند، صفحاتی از روزنامه‌ها را به کاریکاتورهای سیاسی و اجتماعی اختصاص می‌دهند و به وسیله آن، ایده‌های خود را در راستای اهداف آن رسانه ارائه می‌دهند. جنگ بین فلسطین و اسرائیل، موضوعی است که در چند دهه اخیر از اهمیت خاصی در میان رسانه‌های سراسر جهان برخوردار است. و مطبوعات مختلف با‌توجه به مواضع سیاسی خود، بخش‌های خاصی از این جنگ را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهند که برخی از آنها در راستای اهداف مقاومت فلسطین و برخی از آنها در جهت مخالف آن فعالیت می‌کنند. در این پژوهش کاریکاتور‌های دو روزنامه مطرح هاآرتص(اسرائیل) و السفیر(لبنان) که از میزان اثرگذاری قابل توجهی برخوردارند و دو رویکرد متفاوت دارند، تحلیل شده است. این پژوهش کیفی است و با مقایسه تطبیقی کاریکاتورهای این دو روزنامه در جریان حمله اسرائیل به غزه در جام‌جهانی ۲۰۱۴، میزان موفقیت این رسانه‌ها در رساندن مفهوم مورد‌نظر، طبق سیاست‌های مورد توجه خود، بررسی شده است.

واژگان کلیدی: حمله اسرائیل به غزه، هنر مقاومت، کاریکاتور، روزنامه هاآرتص، روزنامه السفیر.

کارکرد جریان سیال ذهن در ادبیات مقاومت فلسطین، مطالعه موردی: داستان کوتاه “إلی أن نعود” اثر غسان کنفانی

فرهنگ مفاخری
زهره ناعمی
بهمن جهانگیری

چکیده

در آغاز قرن بیستم همراه با نظریات فروید و یونگ  در مورد انسان و همچنین جنگ جهانی، رویکرد جدیدی نسبت به انسان و ذهن وی شکل گرفت که تأثیر آن را در ادبیات، می توان پیدایش جریان سیال ذهن دانست. در این سبک – به عنوان شورشی در داستان نویسی-  نویسنده بر خلاف داستان های کلاسیک به جای پرداختن به ظاهر شخصیت ها سعی می کند در اعماق ذهن آن ها نفوذ کرده و از دریچه ی ذهن شخصیت ها، داستان را روایت کند. غسان کنفانی یکی از نخستین پیشگامان این سبک در ادبیات عربی به شمار می رود. غسان داستان “إلی أن نعود” را در سال ۱۹۵۷ به رشته ی تحریر در آورد که در آن روح زخمی و رنج دیده ی یک فدایی فلسطینی  بعد از اشغال فلسطین در سال  ۱۹۴۸ را به تصویر می کشد که با نفوذ در اعماق ناخودآگاه خویش در طول داستان سیر خودآگاهی را می پیماید تا به خود آگاهی می رسد و تصمیم می گیرد مخازن آب صهیونیست ها در زمین های اشغالی را منفجر سازد. کل این داستان در ذهن شخصیت و در سطح ما قبل کلام در جریان است و ذهن شخصیت در میان خاطرات خوشایند و ناخوشایند گذشته در سیلان است. این مقاله سعی دارد تا با روشی توصیفی- تحلیلی به بررسی جریان سیال ذهن در این داستان بپردازد و نشان دهد که غسان مولفه های این سبک از داستان نوبسی، از جمله گفت و گوی درونی، زمان ذهنی، تداعی آزاد ، تکنیک های سینمایی و زبان شعری و… را برای انعکاس زخم های روحی انسان فلسطینی برگزیده است.

واژگان کلیدی :   جریان سیال ذهن، ادبیات مقاومت فلسطین، غسان کنفانی، إلی أن نعود.

درآمدی بر موسیقی شعر راشد حسین

عزت ملا ابراهیمی
امیر گوهر رستمی

چکیده

موسیقی یکی از هنرهای زیبایست که از ابتدای خلقت در نهاد طبیعت مستور بود. آهنگ مرغان خوش‌آواز، وزش بادها، حرکت برگ درختان، لغزش آب جویباران و ریزش آبشارها، موسیقی ابتدایی بشر و اولین آموزگار انسان در آموختن این هنر بوده است. موسیقی به علت زیبایی و دلربایی به طور طبیعی احساس خوشایندی در انسان بوجود می آورد و انسان آنرا برای نیازهای مختلف مثل مراسم دینی، شادیها، سوگواریها، سفرها و جنگها به کار می برد. شعر مقاومت فلسطین به‌رغم مواجهه با رنجِ اشغال و تبعید، در فضایی آکنده از غنا و موسیقی رشد یافت و به نهایت کمال و پختگی رسید. در این میان سروده‌های راشد حسین، شاعر برجستۀ مقاومت نیز از موسیقی فاخر و هارمونی خاصی برخوردار است. از این رو نگارندگان در این پژوهش که به روشی توصیفی و تحلیلی تدوین شده، نخست به بررسی موسیقی بیرونی شعر او پرداخته‌اند که در قافیه و وزن عروضی نمود پیدا می کند. سپس نمونه‌ای از موسیقی درونی شعر راشد حسین را مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده‌اند.

واژگان کلیدی: مقاومت، راشد حسین، موسیقی درونی، موسیقی بیرونی، وزن، قافیه.

اسلوب شناسی شعر پایداری” احمد دحبور ” با تکیه بر قصیده قمر الظهیره

آزاده منتظری

   چکیده

جایگاه منحصر به فرد ادبیات پایداری فلسطین، امری است انکار ناپذیر و قابل تأمل؛ چرا که این شاخه از ادبیات معاصر در تنویر افکار عمومی به خصوص در جهان عرب با هدف بسیج همگانی علیه رژیم غاصب صهیونیسم و جنایات دَدمنشانه او دراین سرزمین مقدس، رسالت عظیمی را برعهده دارد؛ لذا پژوهشگران را بر آن داشته تا در این مجال قلم فرسایی کنند و جوانب مختلف این ادبیات را مورد بررسی و کنکاش قرار دهند .در این راستا پژوهش حاضر قصیده «قمر الظهیره» اثر شاعر بلند آوازه فلسطینی احمد دحبور را – که از قصاید معروف او به شمار می آید- مورد بررسی و تحلیل قرار داده و با توجه به مقتضیات شعری قصیده، به بررسی برخی از ویژگیهای سبکی آن پرداخته است. ابهام ، اطناب و تکرار از مهم ترین بن مایه های  شعر پایداری احمد دحبور بوده که در این قصیده کاملا مشهود است.

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری، شعر فلسطین، احمد دحبور، اسلوب، قمر الظهیره.

بازتاب جلوه های مقاومت در تصویرسازی طراحی جلد کتابهای کودکان و نوجوانان  (با نگاهی به ۶۸ اثر منتشر شده در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان)

سعیده منصوری
سوسن خطایی

چکیده

یکی از راههای آشنایی و آموزش مفاهیم مختلف از قبیل محبت، ایثار، پایداری و… به کودکان و نوجوانان ، استفاده از تصویرسازی می باشد. همگام شدن نوشته و تصویر به درک بهتر مطالب ، تشویق به تفکر و تکامل اطلاعات کودک کمک شایان توجهی می کند و این امر خود دلیل روشنی بر گرایش هنرمندان،صاحب نظران و منتقدان به این موضوع می باشد. تصویرگران بسیاری نیز کوشیده اند تا روح مقاومت را در آثاری با همین مضمون منعکس کنند. در این میان سوالهایی مطرح می شود  تا چه حدی میتوان مفهوم مقاومت را از طریق تصویر‌گری برای کودکان قابل لمس کرد؟آیا جلوه های بصری مقاومت ساختاری مشترک دارند؟  مقاله حاضر به چگونگی ارتباط کودکان و نوجوانان با  این تصاویر ، بازتاب جلوه های مقاومت و درک پیام های درون متنی کتاب می پردازد. برای انجام این پژوهش تعداد ۶۸ طرح جلد از کتابهای منتشر شده توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۹۳ ، انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق برای انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای انجام شده است.

واژگان کلیدی: تصویرسازی ، کتاب کودک ، مقاومت ، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان .

شکل شناسی شعر دفاع مقدس با تکیه بر آثار قیصر امین‌پور

زهرا موجودی
                                                                           نیلوفر رهرو اصفهانی

چکیده

جریان شعر دفاع مقدس به عنوان یکی از جریان‌های شعر معاصر فارسی با توجه به تازگی و تنوع شاخصه‌های ادبی آن از جمله مهم‌ترین مصادیق بحث و بررسی منتقدان و مخاطبان شعر امروز بوده است. این جریان شعری که نزدیک به دو دهه از تعریف، تثبیت و تحکیم معیارهای ادبی‌اش می‌گذرد، باید به عنوان پدیده‌ای که بخش عمده‌ای از شاعران امروز ایران در آن تلاش داشته‌اند به صورت کارشناسانه‌تری مورد تحقیق و کنکاش قرار گیرد تا علاوه بر بازشناسی معیارهای عمومی، بتوان مولفه‌های اختصاصی آن را که در دیگر جریان‌های شعری بسامد کمتری داشته‌انـد، کشف و معرفی نمود. شاعران جریـان شعـر دفاع مقدس در آفرینش‌های ادبی خود از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های اثبات شده‌ی شعر کلاسیک استفاده نموده‌اند اما علاوه بر این بهره‌مندی، تلاش خود را در ابراز خلاقیت و کشف ظرفیت‌های زبانی استفاده نشده و نیز بازتوانی مولفه‌های زبانی قدیم متمرکز نموده‌اند که در نوع خود باعث اعتلای زبان این جریان و شاخص نمودن آن گردیده است.از جمله مهمترین موضوعات بررسی جریان‌های شعری میزان تنوع به کارگیری قالب‌های شعری در آن جریان می‌باشد که حسب زمان و نیز نیازمندی‌های شعری این استفاده از فراوانی متفاوتی برخوردار است. در این تحقیق تلاش خواهد شد تا با بررسی عمومی شکل (قالب) شعری جریان شعری دفاع مقدس، مروری بر آثار قیصر امین‌پور از چهره‌های اصلی شعر دفاع مقدس صورت گیرد.

واژگان کلیدی : شعر، شعر دفاع مقدس ، شکل ، قالب ، اشعارعرفانی ، قیصر امین‌پور.

ادبیات مقاومت در پیش روی مباحث نقد ادبی با گرایش اجتماعی در جهان عرب

مرضیه مومنی شهرکی

چکیده

با آن‌که ادب متعهد و ادبیات مقاومت به تدریج از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی به صورت یک نظریه‌ ادبی مطرح شد، مطالعات تاریخی و آثار منظوم و منثور جهان نشان می‌دهد که از دیرباز نمونه‌های نسبتاً تکامل‌یافته‌ای از این نوع ادبی در فرهنگ مکتوب ملل مختلف حضور داشته است. در عصر حاضر واژه‌ی مقاومت، واژه‌ای است که بیشتر با ظلم‌ستیزی همراه شده است و در واقع تداعی‌گر ظلم‌ستیزی است و علّت آن به گسترش ظلم و بی‌عدالتی و تقویت انگیزه‌ی دفاع از حق برمی‌گردد. در اصل این نوع ادبی چنان گسترش یافته است، که می‌توان آن را در مباحث پیش روی نقد ادبی مورد بررسی قرار داد. یکی از جوامعی که ادبیات مقاومت ریشه‌ی کهن در تاریخ ادبیاتش دارد، جامعه‌ی عرب است که این موضوع به سبب فضای سیاسی و اجتماعی حاکم بر جهان معاصر عرب بیش از پیش درخشیده است. لذا این پژوهش سعی دارد تا ادبیات مقاومت را به عنوان زیر مجموعه نقد ادبی با گرایش اجتماعی قرار دهد و سپس با این رویکرد به بررسی آن بپردازد و برای نمونه به برخی از ملل پیشگام در این زمینه در جهان عرب اشاره کند تا مشخص شود که آزادی‌خواهی و مقاومت در برابر ظلم نکته‌ای است که شاعران و هنرمندان ملّت‌های مختلف از جمله‌ کشورهای عربی به دلیل اداراکات فرا حسّی به آن پرداخته‌اند.

واژگان کلیدی: ادبیات مقاومت، گرایش‌های نقد ادبی، گرایش اجتماعی، ادبیات مقاومت جهان عرب.

زیبایی شناسی «ثوریات» محمد العید آل خلیفه

محمود میرزائی الحسینی
 محمد فرهادی
یونس ولیئی

چکیده

یکی از کشورهایی که توانست از طریق انقلاب دست استعمارگران را از سرزمین خود کوتاه کند کشور الجزائر بود. در این میان دو شاعر معروف الجزائر به اسم مفدی زکریا و محمد العید آل خلیفه نقش چشمگیری در انقلاب الجزائر داشتند به گونه ای که از محمد العید به عنوان دومین شاعر انقلاب الجزائر نام برده می‌شود.

محمد العید با سبک خاصی به وصف حوادث الجزائر پرداخته است و اشعار وی از زبانی ساده و آمیخته با محسنات بدیعی و اشارات قرآنی برخوردار است. ما در این مقاله قصد داریم ثوریات محمد العید را که شامل دوازده قصیده است از لحاظ زیبایی شناسی مورد بررسی قرار داده و به نکات موجود در آن اشاره کنیم لذا در این راه از روش تحلیلی توصیفی استفاده می‌کنیم. با بررسی ثوریات محمد العید مشخص گردید که زبان ساده و مستحکم در کنار آرایه های بدیعی مثل جناس و مراعات نظیر و  لزوم ما لا یلزم و طباق و غیره و همچنین اقتباس آیات قرآنی  و تشبیهات واقعی و در قالب صفات برجسته حیوانی چه منفی و چه مثبت از ویژگی‌های شعری محمد العید آل خلیفه به شمار می‌رود.

وازگان  کلیدی: محمد العید، زیبایی شناسی، آرایه های بدیعی، اقتباسات قرآنی.

بررسی سطح موسیقایی شعر مقاومت فلسطین با تکیه بر قصیده «فلسطینی کحدّ السیف» از «علی فوده»

وصال میمندی
فاطمه جمشیدی

چکیده

از آنجا که شعر و موسیقی هر دو برخاسته از خیال، عاطفه و احساس بشر هستند، در نتیجه پیوند تنگاتنگی میان آن‌ها می‌توان دید و دقّت شاعر در گزینش الفاظی که از قدرت موسیقایی و تاثیرگذاری بالایی برخوردار باشند، به همراه قرار دادن آن‌ها در جایگاه مناسب خود در شعر، به خوبی بیانگر توانمندی شاعر و سبک سخنوری وی است. موسیقی شعر یکی از عناصری است که معنی، تخیّل و عاطفۀ نهفته در شعر را به مخاطب منتقل می‌کند و باعث ایجاد همگونی در شعر می‌شود و خود به سه قسم موسیقی بیرونی، موسیقی کناری و موسیقی درونی تقسیم می‌شود. در این پژوهش که با روش تحلیلی توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته پس از نگاهی به زندگی و شعر «علی فوده» یکی از شاعران برجسته عرصه مقاومت فلسطین و بیان دیدگاه‌های مختلف در باب موسیقی شعر و اقسام آن، به بررسی سطح موسیقایی قصیده «فلسطینی کحدّ السیف» از «علی فوده» که با محوریت مقاومت سروده شده، بپردازد.از مهم‌ترین نتایج حاصل از این پژوهش تناسب کامل موسیقایی قصیده با مضمون و محتوای آن و عواطف شاعرانه حاکم بر آن بوده که خود را در سطوح سه گانه موسیقی بیرونی، کناری و درونی نشان داده است.

واژگان کلیدی: شعر مقاومت فلسطین، موسیقی شعر، علی فوده، «فلسطینی کحدّ السیف».        

بن مایه های ادبیات پایداری در شعر شاعران زن کویتی (مطالعه موردی بازتاب تجاوز عراق به کویت در اشعار سعاد الصباح)

حسین ناظری
الهام قربانی
مریم فرهمند

چکیده

ریشه های مقاومت و پایداری در آثار ادیبان کشورهایی نمود می یابد که با استعمار، جنگ و تجاوز روبرو می شوند. با وجود اینکه کشور کویت در قرن حاضراز موقعیت سیاسی و اقتصادی نسبتا مطلوبی برخوردار است اما در برهه ای از تاریخ تجربه استعمار خارجی و تجاوز گری را شاهد بود که توسط عراق کشور دوست و همسایه آن صورت گرفت، بازتاب این پدیده، آشکارا در آثار فرهیختگان متعهد این سرزمین نشان داده شد. سعاد الصباح شاعر نامدار کویتی یکی از شاعرانی است که تجربه زندگی در هر دو کشور را داشته، او در برابر حمله عراق به خاک وطن به موضع گیری پرداخته و در آثار ادبی خود این موضوع را به صورتی مستقل بررسی نموده است. جستار حاضر در پی بررسی مولفه های پایدرای در آثار ادبی شاعر و طریقه موضع گیری او درباره تجربه دوسویه اش در دو کشور است که نشان میدهد ستایش آزادی و آزادگی، عشق به وطن، به کار گیری زبان نمادین و دعوت به پایداری مهم ترین محور های شعر مقاومت او هستند و شاعر در این موضع گیری به تحلیل علت‌ها پشت پرده پرداخته و با محکوم نمودن تجاوز گری نسبت به خاک سرزمین مادری توسط یک کشور عربی، از پرخاشگری سیاسی رها و به تغزل سیاسی روی می آورد که شعر غنایی او را با هارمونی حکمت آمیز تلطیف نموده است.

واژگان  کلیدی: ادبیات پایداری،تجاوز، عراق،کویت، سعاد الصباح.

لوطن فی روایات أحلام مستغانمی..”ذاکره الجسد” نموذجاً

                زهراناظمی

الملخص

اندلعت الثوره الجزائریه ضد الاستعمار الفرنسی فی أول نوفمبر من سنه ۱۹۵۴ تحت قیاده جبهه التحریر الوطنی، والتف الشعب الجزائری تحت لوائها ونبض الثوره تحوّلت إلى مادّه سردیّه و تحوّلت الثوره إلى مادّه و حدود التوازی و التقاطع دفع الذاکره التاریخیه إلى فضاء الکتابه، ساهمت فی سعه المشهد السردی، و لعلّ سرد أحلام مستغانمی هو تماهی الذات مع أشیاء الثوره الجزائریه و تفاصیلها . هذا البحث حول موقع الثوره الجزائریه فی النص الروائیه ویبحث عن دلاله الثوره بدلالاتها المنفتحه على النص ، و بلاغه الثوره و مساهمتها فی تشیید عالم الروایه، ومن هنا کانت روایه ذاکره الجسد خطاب ثوری بامتیاز یعتمد على الذات و الذاکره و مخزونها التاریخی، ذاکره الجسد خطاب مرکّب یمزج بین حکی الحدث الآنی و الحدث المسترجع من الذاکره فی وقت واحد من خلال تکثیف المعنى واقتصاد فی القول و الفعل .

الکلمات الرئسیه: الوطن، ذاکره الجسد، أحلام مستغانمی.

سبک‌ شناسی سروده «جواز السفرِ» محمود درویش

علی نجفی ایوکی
نسرین جعفری

چکیده

محمود درویش شاعر مقاومت فلسطین، با رنج ناشی از آوارگی، تبعید، زندان و دوری از وطن همچون همزادی بزرگ شد و تاثیر این رنج در تمام سطور و واژگان شعری‌اش آشکار است. سرودۀ «جواز السفر»ِ وی، پژواک اندوه، شکنجه، آوارگی و انواع دغدغه‌ها و مصیبت-هایی است که نصیب شاعر و سایر همنسلان وی گشته است. بر این اساس پژوهش حاضر برآنست تا به نقد و بررسی سبکی سرودۀ یادشده بپردازد تا از رهگذر کاوش در سه سطح زبانی، ادبی و فکری این اثر به نقد سبک‌شناسانه آن مبادرت ورزد.

 از جمله شاخصه‌های سبکی این متن می‌توان توجه به دلالت آوایی کلمات، بهره‌گیری از علایم نگارشیِ متناسب با غرض شعری و کاربست تکنیک‌هایی همچون بینامتنی و نمادپردازیرا نام برد. علاوه بر این شکنجه، عذاب، آوارگی و مصیبت‌هایی که نصیب محمود درویش و دیگر هم نسلان او شده، وی را برآن داشته تا در جستجویِ شخصیتی برآید رنجور و مصیبت‌دیده، اما صبور و مقاوم. بدین ترتیب ایوبِ متون دینی که به خاطر همسویی با تجربه شاعر و دیگر فلسطینیان آواره، سر از متن ادبی این شاعر برآورده و با مصیبت‌دیدگان معاصر همگام شده، در پویایی این متن شعری و اصالت‌بخشی به آن نقش مهمی را ایفا نموده است.

واژگان کلیدی : محمود درویش، شعر مقاومت، سبک‌شناسی، حضرت ایوب(ع)

پیوند نوستالوژی و نمادهای مقاومت در شعر پایداری

نسرین نجفی 

      چکیده

   واژه نوستالژی ترجمه عبارت « یا لَیتَنا» و بیانگر خاطرات تلخ و شیرین سختی‌های ماندگار در وجود انسان است که تداعی آن در رویارویی با حوادث متعدد موجبات آرامش او را فراهم نموده، به آن‌ها پناه می‌برد و می‌کوشد در اوج خیال خود آن را، بازنگری، بازپروری و واقع نمایی کند.   از ویژگی‌های بارز نوستالژی دلتنگی به وابستگی‌ها و مقدسات گذشته است که ورود تکنولوژی در زندگی انسان،تلاش خستگی ناپذیر او را محدود نموده و یادآوریش او را مشتاق به تکرار و تحقق مجدد می‌کند.  یکی از نمونه‌های بارز این دلتنگی‌ها که در اشعار و ادبیات معاصر ایران بسیار دیده می‌شود، خاطرات ایستادگی دلاورمردان صحنه‌های شکوهمند دفاع مقدس ایران است که ادبیات مقاومت و پایداری را در رویارویی با دشمنان دین و انسانیت که با فرهنگ دینی و ملی او پیوند مستحکمی دارد، به وجود آورده است، به گونه‌‌ای که هویت ادبیات معاصر محسوب می شود. شاعر ادبیات پایداری، روایتگر مفاهیم ایستادگی، دفاع مقدس حق طلبانه ملت علیه متجاوزان، جانبازی، روحیه شهادت طلبانه و … است که یادمان آن علاوه بر تبیین تلاش خستگی ناپذیر جوانان مخلص ایران زمین، احساس دلتنگی او را به مقاومت و تجلی حق بر باطل را نیز تداعی می کند. 

واژگان کلیدی: ادبیات معاصر، نوستالژی، دفاع مقدس، ادبیات پایداری و هنر مقاومت.

سایکولوجیه المقاومه فی شعر «محمود درویش» (الغربه، الأرض، الهجره  أنموذجاً)

جمال نصاری
صادق البوغبیش

المّلخص

عُرِفت أشعار «محمود درویش»  الشاعر الفلسطینی المعاصر بالبُعد السیاسی أثناء مراحل الإنتاج الشعری و هو أحد من أهم شعراء المقاومه الفلسطینیه التی تتمحور بین «محمود درویش» و«سمیح القاسم» وغیره من شعراء الشام؛ تألق نجمه الشعری فی سماء الأدب العربی لیومنا هذا وتتفوّه بشعره المناضلین والأحرار؛ إلا أنّ المتأمل فی تجربه محمود الشعریه یواجه تغییراً ملحوظاً فیما نظمه قبل حرب ۱۹۶۷ م و ما أنتجه بعدها. حیث إن مفهوم الغربه، والأرض، والهجره عند الشاعر تتحول بتغییر الظروف السیاسیه التی تسود العالم العربی عامه والفلسطینی خاصه بعد الحرب. و هذا الأمر أدی إلی وجود دراسات مختلفه ومتناقضه إلی حد ما، حول إتجاهه السیاسی والفکری والإیدئولوجی.

و نظراً لمکانه الدراسات النفسیه السایکولوجی وتعابیرهُ الاسطوریه- الرمزیه التی تتمحور علی مفاهیم «الغربه» و«الأرض» و«والهجره»؛ وهذه التعبیرات هی التی تدلُّ الباحث بإتجاه الشاعر وافکاره النضالیه. یستهدف المقال إستخدام تلک المکونات الرمزیه عند «محمود درویش» وتطبیقها بأفکار الشاعر النضالیه فی دیوان الشاعر.

الکلمات الرئیسه: محمود درویش، الغربه، الآرض، الهجره، الشعر الفلسطینی المعاصر.

بازتاب نقش زن در مقاومت با تکیه بر داستان ام‌سعد غسان کنفانی

                صفورا نظری

چکیده

   غسان کنفانی یکی از مشهورترین نویسندگان ادبیات عرب و مقاومت است که در شکل گیری ادبیات مقاومت و معرفی آن به جهانیان نفش به سزایی داشت، وی نخستین بار اصطلاح مقاومت را مطرح کرد بررسی آثار او از این جهت گام مهمی در تحلیل و ارائه مبانی نظری ادبیات مقاومت خواهد بود.

   کنفانی این مجموعه داستانی را در سال۱۹۶۹ یعنی دو سال بعد از شکست حزیران نگاشت، و برعکس همه آثار ادبی که در این زمان منتشر می‌شد و حکایت کننده روح ناامیدی و بدبینی حاکم بر اعراب بود آنچه از این داستان منعکس می‌شود روح امیدوارنه‌ایی است که در آن وجود دارد. این داستان به ضرورت ورود زن به میدان مبارزه و توجه به اموری مهمتر از محصور شدن در منزل اشاره می‌کند. ام سعد غسان کنفانی نماینده تمام مادران فلسطینی است که به جای پذیرفتن خواری و نومیدی، با اراده خویش راه پایداری را برگزیده و در همین راستا هم با خاک و هم با مردان سلحشور پایداری هم صدا و هم نفس گردیده‌اند.

واژگان کلیدی: غسان کنفانی، مقاومت، ام‌سعد، مادر، فلسطین.

توظیف الفکاهه فی شعر المقاومه المعاصر (شعر یحیی السماوی أنموذجاً)

فاروق نعمتی

الملخّص

المقصود بالفکاهه المریره أو السوداء ذلک اللون من الفکاهه الّتی تحمل فی طیاتها معانی جدّیه هامّه ترتبط بالحیاه السیاسیه والاجتماعیه للشاعر. لقد أخذت الفکاهه المریره حیّزاً کبیراً من الشعر العربی المعاصر. حیث استخدمها الشعراء للتعبیر عن آراءهم السیاسیه والاجتماعیه الّتی تمسّ مصیر الشعوب. وبأسلوب ساخر یزرع ابتسامه خافته علی شفاه القارئین ولکنّه فی الوقت ذاته یشدّ انتباههم ویثیرشعورهم بالمسؤلیه تجاه الأحداث الّتی تجری علی الساحه. من هذا المنطلق استخدم الشاعر العراقی الشهیر یحیی السّماوی الفکاهه السوداء کآلیه تعبیریه موحیه لتحریک العواطف وإیقاظ الضمائر حیال ما خلّف الاستبداد والاحتلال من الدّمار والاضمحلال. هذا وقد عمد الشاعر إلی الارتقاء بمستوی لغته وإفرازاتها الدلالیه باستمداده من القرآن الکریم وجمالیاته الشکلیه والمحتوائیه. فأشعاره طافحه بالدلالات القرآنیه قلباً وقالباً. وللدّلالات الرمزیه فی أشعاره مساحه واسعه تمنحها قوه ودینامیکیه. علی أیّه حال فقد کرّس أشعاره لنشر ثقافه الصّمود والمقاومه وبثّ الصحوه الإسلامیه بین الشعوب العربیّه والإسلامیّه. یرمی هذا المقال إلی دراسه وتحلیل تقنیه الفکاهه السوداء فی شعر یحیی السّماوی بالاعتماد علی المنهج الوصفی – التحلیلی وفی ضوء تقنیه الفکاهه المریره.

الکلمات الرئیسه: القرآن الکریم، یحیی السّماوی، الفکاهه المریره، الاحتلال الأمیرکی للعراق، الأنظمه الاستبدادیه.

جایگاه کاریکاتور در سیر مقاومت ملی ایران

نسیم نعمتی
سوسن خطایی

چکیده

وحدت و مقاومت دو عنصر جدانشدنی از یکدیگر هستند. کاریکاتور در جهان به عنوان هنر بصری و فکاهی برای ارسال پیام هایی از قبیل مقاومت رسانه مناسبی است. این هنر در ارتباط با مخاطبان کثیر خود قادر است آن ها را به خودآگاهی برساند و مفاهیم سیاسی را به شکلی نو و طنزآلود منتقل کند. وحدت مخاطبان در دریافت پیام منجر به هدایت آن ها به نگرش مورد انتظار از موضوع می شود. خودآگاهی مخاطب از دریچه طنز و سواد تصویری موجب ارتقاء سواد سیاسی در آن ها می گردد. با توجه به اینکه اصول کاریکاتور بر پایه تصویر و در نتیجه بر بینایی افراد استوار است، با عموم مردم، خواه باسواد و خواه بی سواد، ارتباط برقرار می سازد و کاربرد و استفاده همگانی آن را نسبت به نوشتار بیشتر می سازد. هدف از این پژوهش بررسی سیر مقاومت ملی ایران از زمان مشروطیت تا دوره معاصر و نقش کاریکاتور در آن می باشد که با روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای انجام شده است. مقاله حاضر نقش کاریکاتور را که در پایداری مقاومت ملی ایران وجود داشته، مورد مطالعه قرار می دهد. این مقاله جایگاه کاریکاتور در مقاومت مردم ایران طی حوادث مهمی چون دوره مشروطه، قیام ۳۰ تیر سال ۳۱، انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، انرژی هسته ای و تحریم و اقتصاد مقاومتی را به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار می دهد. یافته های تحقیق نشان دهنده آن است که بیشترین کاریکاتورهای چاپ شده در ایران، از مسائل سیاسی کشور و منطقه نشأت گرفته اند.

واژگان کلیدی: کاریکاتور، مقاومت، انقلاب اسلامی، استبداد.

تحلیل عنصر الشخصیه فی روایه دم لفطیر صهیون لنجیب الکیلانی

احمد نهیرات

الملخص

صور نجیب الکیلانی هذه الروایه عن الیهود و عقائدهم الخرافیه و تصرفاتهم اللاانسانیه اللااخلاقیه؛ و تعود احداثها الى سنه ۱۸۴۰ م فی دمشق حیث کانت فی تلک الحقبه کانت خاضعه لحکم محمد علی باشا حاکم مصر. و قد کان المسلمون و الیهود و النصارى یعیشون فیها سویه؛ و کان هناک قسیس نصرانی اسمه الاب توما کانت له مکانه عالیه بین الجمیع, فحقد علیه الیهود فتآمروا على قتله, بحجه دینیه خرافیه, هی ان یذبحوا نصرانیا فیصنعوا من دمه فطیره کقداس دینی. فقتلوا القسیس بدسیسه و لما اکتشف امرهم تدخل الصهاینه الاروبیون لتخلیص المتهمین من الجریمه و قد تم لهم ذلک بفعل السیاسه و الارتباط بحاکم مصر تقدیم بعض المساعدات المالیه له.

الروایه تعمل على فضح الفکر الیهودی و خرافاته و ممارسات الیهود البشعه و الفتاکه ضد غیرهم کما تدل على سوء استخدام السیاسه کذریعه یحتمی بها الیهود للخلاص مما هم فیه من محنه نتیجه ممارساتهم الظالمه.

و قد اعتنى الکاتب کثیرا بشخصیات الروایه, فاودع کلا منها التزاماته و عقائده الفکریه و السیاسیه. فالصوره التی یقدمها عن البطل الرئیس و هو الاب توما صوره تدل على القداسه و الاحترام و التبجیل بینما الصوره التی یقدمها عن الشخصیات الیهودیه فهی صور تدل على الغموض و القتل و الشعور بالحقاره.

کما ان القصه تصور کید الصهاینه و اتفاقهم على تدبیر المؤامرات و تنسیقاتهم على اعلى المستویات و تدخل بعضهم لصالح بعض و ان لم یکن یعرف بعضهم البعض.

الکلمات الرئیسیه: روایه دم لفطیر صهیون, الشخصیات, نجیب الکیلانی, السیاسه.

توظیف شخصیّه صلاح الدّین الأیوبی کرمز فی شعر المقاومه الفلسطینیّه

بهمن هادیلو
ابراهیم ناطق

الملخّص

فقد کانت المقاومه علی تراب فلسطین من أبرز البواعث التی دفعت إلی الإلحاح علی فکره الجهاد والثوره والدّعوه إلیهما، و المناداه لإحیائهما، و استدعاء الشخصیات التراثیه فی واقع فلسطین علی امتداد تاریخها و علی رأسها صلاح الدین الأیوبی الذی أخذ الشعراء المعاصرون یستدعون شخصیته کرمز فی شعرهم؛ فهو القائد الذی حرر المسجد الأقصی، و طرد الصلیبیین؛ الأمر الذی جعل من صلاح الدین بالنسبه للأمه الإسلامیه، وفلسطین، شخصیّه رمزیه جهادیه. وقد تجلّی استخدام الرّمز فی المعالجات الشعریّه المعاصره التی استدعت صلاح الدین بشکل بارز؛ بوصفه أداه جمالیه تمتلک طاقه هائله تصب فی رصید التجربه و تزید من ثراء العمل الأدبی. فغدا صلاح الدین بحمولاته التاریخیه رمزاً معادلاً للجهاد والمقاومه. فهذه الدراسه التی إعتمدت فی خطتها علی المنهج الوصفی- التحلیلی، تهدف إلی معالجه أهم وأبرز دلالات رمز صلاح الدین الایوبی فی الشعر الفلسطینی، ومن أهمها: رمز الأمل والرجاء، الجهاد والثوره، رمز الصحوه والوعی، رمز لتحریر فلسطین من ید المغتصبین. وظّف الشعراء شخصیّه صلاح الدین کرمز لیعبّروا عن الواقع فی قضیه فلسطین. فالشاعر العربی یستفید من شخصیه هذا القائد والمجاهد لإستنهاض الهمم وإثاره الشعب العربی ضد الصهاینه لإستعاده أرضهم المغتصبه.

الکلمات الرئسیه : شعر فلسطین، شعر المقاومه، الرمز التأریخی، صلاح الدین الأیوبی.

«رهیافتهای معنا شناسی» در ادبیات پایداری معاصر ایران (با تاکید بر اندیشه های شهید مرتضی آوینی)

مهدی همتی 

چکیده

     با نگاهی اجمالی به اوصاف «ادبیات پایداری» در آثار موجود، می یابیم که آن چه وجه نظر غالب پدیدآورنگان آثار بوده است، همانا پرداختن به این سبک ادبی، در گذر عنصر «رزم حماسه و دفاع» – به شکل انحصاری- است و پیرامون مولفه های دیگری همچون فتوریسم و انتظار، کرامت انسانی، خود آگاهی و… که می تواند به عنوان درون مایه های اصیل «ادبیات پایداری» از آن یاد کرد یا التفاتی نشده و یا این التفات در خور و شایسته این حوزه نیست. این گفتار بر آن است تا با ارائه پررنگ تر درون مایه های «آثار مقاومت» و تسرّی آن به بخشهایی که تا کنون مورد غفلت قرار گرفته اند، رهیافتهای موجود در «ادبیات مقاومت» را بازشناسی کرده و محورهای موجود در آثار معاصر را به شیوه ای نوین مورد واکاوی قرار دهد.

واژگان  کلیدی؛ «ادبیات پایداری»، «انتظار»، «حماسه»، «آزادی»، «کرامت انسانی»

بررسی پدیده نوستالژی عاطفی در اشعار عبدالوهاب البیاتی

فرشته یادگاری
هاشم موجرلو
علیرضا محمد رضایی

چکیده

نوستالژی پدیده ای است ادبی- روانشناختی که دلالت بر حسرت از دست دادن گذشته شیرین و گرفتار شدن در شرایط نامناسب کنونی دارد.این پدیده که صرفا یک نوع بیماری روانشناسی می باشد از گذشته تا کنون به صورت ارادی و غیر ارادی هماره نقش ویژه خود را در ادبیات و حوزه شعر ایفا کرده است. نوستالژی نزد شاعران از زوایای گوناگون مورد توجه قرار گرفته است، همچون:بعد مکانی، عاطفی، اجتماعی، سیاسی و… البته می توان علاوه بر این تقسیم بندی ویژگی های بسیار دیگری را در نظر گرفت که نزد هر شاعری می تواند متفاوت باشد. عبدالوهاب البیاتی یکی از شاعران معاصر قرن اخیر عراق می باشد که سخت تحت تأثیر نوستالژی می باشد و برای کم کردت شدّت نوستاژی عاطفی یا رهایی از آن در اشعارش از راهکارهایی مدد می جوید، از قبیل: پناه بردن به گذشته و دوران کودکی، مدد جستن از خداوند منان، درخواست برای بازگشت به وطن، حرکت و کوچ به سوی معشوقی فنا ناپذیر. این مقاله با روش تحلیلی_ توصیفی ظهور این پدیده‌ی روانشناختی- اجتماعی را در آثار یکی از شاعران نامور دوره معاصر عراق مورد تحلیل و بررسی قرار می دهد.

واژگان کلیدی: نوستالژی، البیاتی، روانشناسی، عاطفه، شعر.

تحلیل گفتمانی شعر در زمینۀ شهید و شهادت

                         سید باقر یحیی زاده 

چکیده

در ادبیات مقاومت ، شهید و شهادت حوزۀ گفتمانی را تشکیل می دهند که در آن شهید مفهومی است که با شهادت ملازمت دارد . همچنان که در گفتمان ، گفتار و کنش دو روی یک سکه هستند و گفتاررا نمی توان از کنش جدا کرد ( یارمحمدی : گفتمان شناسی  ۱۳۹۳ ) شهید در گفتار را نیز نمی توان از  کنش آن ( شهادت ) جدا کرد . چارچوب فکری شعرایی که در باب شهید و شهادت اندیشه های خود را عرضه کرده اند ، اگر در تحلیل گفتمانی قرار بگیرد ، سازوکار نهفته در لایه های زیرین گفتمان شهید که ” آرمان خواهی “است ، بار ارزشی بالائی را برای ساخت فرهنگ ایدئولوژیک فراهم می سازد . گفتمان که نوعی رفتار اجتماعی مطلوب را بیان می کند در این تحلیل سروده هائی در زمینۀ شهیدو شهادت را به چالش می کشد که نشان دهد فرهنگ شهادت طلبی همان رفتار مطلوب اجتماعی است.

واژگان کلیدی : ادبیات مقاومت ، تحلیل گقتمان ، شهید ، شهادت ، آرمان خواهی.

الظواهر الأسلوبیه فی الشعر السوری المقاوم (عمر أبوریشه أنموذجًا)

عباس یداللهی

الملخص

تشکل هذه الدراسه محاوله للوقوف علی أهمّ الظواهر الأسلوبیه لدی الشاعر السوری المقاوم- عمر أبوریشه- ومدی فاعلیتها فی التشکیل الفنی للقصیده العربیه. تعتبر هذه الظواهر الأسلوبیه أداه طیعه للتعبیر عن الهواجس والخلجانات والمکنونات النفسیه لدی الشاعر وصورّت بشکل عام آماله وطموحاته وما یصورّه للشعوب المسلمه خاصه الشعب السوری المضطهد.

من أکثر الظواهر الأسلوبیه دوراناً وشیوعاً فی شعره: التکرار، التقابل، الأمر والنهی والنداء، اللهمّ إلاّ خرجت هذه الظواهر الأسلوبیه عن معناها الحقیقی لتحمل معانی ثانویه تنسجم مع طبیعه شعر المقاومه، فمن هذه الأغراض الثانویه؛ التحریض علی القتال والصمود، الکشف عن وعود الأعداء الزائفه، الذبّ عن الوطن وسیاده الأراضی ورفع المعنویات.

أخیراً خلص البحث إلی أنّ هذه الظواهر هی التی تضفی علی شعر المقاومه نمطاً من البهاء والرونق والطلاوه مما یجعله یتمیز عن المضامین الشعریه الأخری وتنمّ عن رؤیه الشاعر تجاه الأحداث التی أحاطت به.

الکلمات الرئسیه : الظواهر الأسلوبیه، الشعر السوری المقاوم، أدب المقاومه، الکیان الصهیونی، عمرأبوریشه.