گردشگری سلامت در جهان و ایران

 تركیبی از عوامل متعددی موجب رشد صعودی گرایش مردم به مسافرت‌های پزشكی شده است كه از جمله هزینه بالای زندگی در كشورهای صنعتی، آسان شدن مسافرت‌های بین المللی و اصلاح و بهبود سطح تكنولوژی و استاندارهای پزشكی در بسیاری از كشورهای جهان، قابل ذكرند. یک دلیل كشش به سوی مسافرت پزشكی، راحتی آن در مقایسه با كشور‌های دیگر است. در برخی كشور‌ها كه سیستم خدمات درمانی عمومی متداول است، معمولاً زمان زیادی برای پاسخگویی به نیاز شهروندان صرف می‌شود و بیماران ناگزیرند مدت طولانی در انتظار رسیدگی به وضعیت‌شان باشند. شرایطی نظیر پیوند مفصل ران كه در انگلستان و كانادا یک سال و یا بیشتر باید در نوبت منتظر شد. لیكن در سنگاپور، تایلند، فیلیپین، یا بنگلور هند، بیمار می‌تواند یک روز پس از ورود تحت مراقبت و درمان قرار گیرد.

از میان دلایلی كه موجب می شود افراد با هدف درمان مسافرت كنند، می‌توان به هزینه‌ی پایین مراقبت‌های پزشكی، جستجو برای یافتن پزشک متخصص و با‌تجربه، كیفت مناسب خدمات درمانی، ایمنی و كوتاه‌تر بودن زمان انتظار برای درمان اشاره کرد. در كانادا، در سال ۲۰۰۵ تعداد افراد در حال انتظار برای درمان ۷۸۲،۹۳۶ نفر بود كه ركوردی در جهان محسوب می شود . تعداد این افراد در آفریقای جنوبی، به میزان كمتر از یک دهم پایین تر از ایالات متحده آمریكا یا غرب اروپا بوده است.

هزینه یک دندان كه درآمریكا ۵،۵۰۰ دلار است، در هندوستان و بولیوی ۵۰۰ دلار در فیلیپین به ۲۰۰ دلار می‌رسد وبه همین ترتیب، هزینه پیوند زانو در تایلند همراه با ۶ روز فیزیوتراپی حدود یک پنجم ایالات متحده است و عمل لیزیك چشم با هزینه‌ی ۳۷۰۰ دلار در آمریكا، در بسیاری از كشورهای با رویكرد توریسم درمانی حدود ۷۳۰ دلار برآورد می‌شود. علاوه بر این، در حالی كه عمل‌های زیبایی صورت كه در آمریكا ممكن است، حدود ۲۰ هزار دلار هزینه ایجاد كند در كشورهایی چون آفریقای جنوبی، فیلپین، و بولیوی بین ۲۳۰۰ تا ۲۷۰۰ دلار است.

جوینده‌های درمان و سلامتی از هر كجای دنیا می‌توانند به یک كشور وارد شده و تحت خدمات و مراقبت‌های پزشكی در زمینه‌هایی چون سرطان‌ها، بیماری‌های مغز و اعصاب، جراحی‌های پیوند اعضا، عمل‌های زیبایی و غیره قرار گیرند. از جمله كشور‌هایی كه عمدتا پذیرای توریست‌های درمانی هستند، می‌توان كشورهایی چون برونئی، كوبا، هنگ كنگ، مجارستان، هندوستان، اردن، لیتوانی، مالزی، فیلیپن، سنگاپور، تایلند و اخیرا امارات متحده عربی را نام برد. همچنین كشورهای آرژانتین، بولیوی، برزیل، كاستاریكا، مكزیک و تركیه در زمینه عمل‌های زیبایی مورد توجه هستند.

در اروپا نیز، كشور‌های بلژیک و لهستان به كسب و كار توریسم درمانی اشتغال دارند. نکته‌ی جالب توجه این است که كشور آفریقای جنوبی با اشعار «جراحی زیبایی صورت همراه با دیدن حیات وحش» برای جلب توریست های درمانی تلاش می‌کند. در کشوری مانند ایالات متحده آمریکا با آن همه خدمات بیمه و درمان‌های کیفی و سطح بالا، پرداختن به کسب و کار توریسم درمانی یک ریسک محسوب می‌شود. ذکر نمونه‌ای کافی است که دلیل این رویکرد را در آمریکا نشان دهد و آن تغییر گرایش عده‌ی زیادی از بیماران کشور‌های خاورمیانه در سال ۲۰۰۶ بود که ترجیح دادند برای معالجات خود به هنگ کنگ و سنگاپور مراجعه کنند. برای آگاهی از وضعیت گردشگری سلامت در چند قطب این کسب و کار در جهان کمی به آن‌ها می‌پردازیم:

هندوستان

هندوستان یکی از پر طرفدارترین مقاصد توریست‌های درمانجو در جهان است. خصوصا در زمینه‌ی جراحی قلب و پیوند استخوان ران و دیگر زمینه‌های پزشکی هندوستان به عنوان یک رهبر جهانی در عرصه خدمات پزشکی شناخته شده است. در طول سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ هیچ کشوری در زمینه توریسم درمانی با هندوستان قابل مقایسه نبوده است و دولت بخش خصوصی هند با هدف ارتقای خدمات توریسم درمانی و تبدیل شبه قاره‌ی هند به قطبی یگانه در این زمینه واقف هستند. در هند بعد از صنعت نرم افزار، گردشگری پزشکی را می‌توان موفق ترین صنعت قلمداد کرد. اندازه کنونی بازار این گردشگری در هند بیش از ۳۳۳ میلیون دلار و تا سال ۲۰۱۴ بیش از یک میلیارد دلار بوده است.

فیلیپین

توریسم درمانی درفیلیپین از استاندارد بسیار بالایی برخوردار است و فیلیپینی‌‌ها می‌توانند در تمام زمینه‌های پزشکی با بهره‌گیری از کادر مجرب و مشهور به ویژه در شهر مانیل پایتخت فیلیپین، خدمات درمانی درخشانی ارائه کنند. بهترین کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها در این کشور واقع شده است که با تسهیلات موجود محیطی مطلوب را برای استراحت و درمان فراهم می‌کند. همچنین در فیلیپین بهترین چشمه‌های آب معدنی جهان نیز واقع شده است که بسیاری از توریست‌ها را به سوی خود جذب می‌کند.

سنگاپور

کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی سنگاپور در سطح عالی ارزیابی می‌شود. ایمنی، مورد اعتماد بودن، همراه با تحقیقات پیشرفته و اعتبار بین‌المللی کشور در زمینه‌ی پزشکی، آن را به یک مرکز رهبری در آسیا بدل کرده است. سنگاپور با ۹ بیمارستان و ۲ مرکز خدمات پزشکی توانسته به اعتبارنامه‌ی کمیسیون مشترک بین‌المللی آمریکا (JCI) دست یابد.

گردشگری سلامت در ایران

گردشگری سلامت در ایران با وجود کیفیت بالای خدمات درمانی و قیمت ارزان، به علت نبود تبلیغات مناسب، هنوز جایگاه خود را در بازار نیافته است و گام‌های نخست را طی می‌کند. در حالی‌که دولت بر اساس برنامه‌ریزی‌های خود باید تا پایان برنامه چهارم توسعه ۳۰ درصد از نیازهای درمانی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و توریسم درمانی فراهم کند. دراین میان ایران رقبای مهمی نیز در منطقه دارد. از جمله رقبای مهم ایران در حوزه خلیج‌فارس می‌توان اردن و دبی را نام برد. کشور اردن سالانه ۵۰۰ میلیون دلار درآمد ارزی از توریسم درمانی دارد. دبی از چند سال پیش شهرهای سلامت را راه‌اندازی کرده و با برخی از دانشگاه‌های معتبر دنیا برای توسعه این مراکز قرارداد بسته است.

اما این آغاز راه است. طبق استراتژی‌های تعریف شده که قرار است اعتباری برابر با ۱۶ میلیارد درهم دبی به بخش توریسم درمانی اختصاص یابد. دبی می‌کوشد هسته قدرتمندی برای ارتقای این بخش ایجاد کند. این طرح شامل تقویت شبکه‌های موجود تسهیلات درمان و سلامت و نیز ایجاد زیر ساخت‌های مدرن و مرکز معتبر و بزرگی از متخصصان سلامت ومهارت‌های درمانی با اعتبار توریستی در دبی است. طبق این طرح، قرار است ضمن برقراری ارتباط با بازارهای گسترده جهانی و تحقیق در باره نخستین اقدامات در راستای طرح استراتژیک دبی ۲۰۱۵ ، با مسیریابی و طرح عملی برای توسعه، مراحل آغازین این طرح عملی شود.

توریسم پزشکی در سال ۲۰۱۰ درآمدی بالغ بر ۷ میلیارد درهم برای امارات داشته است. ایران در سال ۸۳ تقریبا ۱۲ هزار بیمار خارجی پذیرش کرده است که این میزان در سال ۸۴ به ۱۷ هزار و پانصد نفر رسید ولی متاسفانه آمار قابل استناد از درآمدهای حاصل از جذب توریسم درمانی در سال‌های اخیر در ایران وجود ندارد. با این حال چالش اصلی فراروری گردشگری درمانی ایران، نبود مدیریت یکپارچه در این حوزه است و از آن‌جایی که چنین ایده‌ای در ایران تقریبا نو تلقی می‌شود، به نظر می‌رسد تهیه طرحی که به این مسئله به طور همه جانبه بپردازد و نیز تجارب کشورهای دیگر در این خصوص را مطالعه کند، به سیاست گذاران کمک خواهد کرد تا برای جذب توریسم پزشکی با رویکردی علمی و بومی قدم بردارند.

پتانسیل‌های گردشگری سلامت در ایران

ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری طبیعی جزو ۱۰ کشور برتر جهان است اما از بازار توریسم و گردشگری سهم شاخصی نبرده است. این در‌حالی است که از گردشگری سلامت به عنوان صنعت سوم جهان نام برده می‌شود و برخی کشور‌ها نظیر اسپانیا از طریق این صنعت امرار معاش می‌کنند.  امروزه با صنعتی شدن کشورها و بروز دردهای مختلف در روح و بدن انسان ها و روی آوردن به عمل‌های جراحی زیبایی به صورت چشم گیر، بحث توریسم درمانی یکی از بخش‌های روبه رشد صنعت گردشگری در جهان و ایران به شمار می‌آید. با این وجود در کشورمان این دغدغه وجود دارد که آیا این بخش از توریست به شکوفایی می‌رسد یا علی‌رغم تشکیلاتی که برای آن در نظر گرفته شده است فراموش می شود؟

در زمینه توریسم درمانی و جذب گردشگران سلامت همواره باید به چهار آیتم اساسی دراین زمینه توجه داشت. توانمندی‌های شاغلان حرفه پزشکی، تکنولوژی‌های روز و استانداردهای جهانی، اقتصاد درمان و هزینه‌های درمانی و مقررات داخلی کشور‌ها از عوامل مهم گردشگری سلامت هستند. ایران در هر چهار مورد ذکر شده نسبت به کشورهای همسایه و خاورمیانه از توانمندی‌های بهتری برخوردار است. که باید نهایت استفاده از پتانسیل موجود را کرد. اما متاسفانه تبلیغات مناسبی برای شناسایی توانمندی‌های پزشکی و گردشگری ایران در خارج صورت نگرفته است و رسانه‌های دولتی و سفارت‌خانه‌ها در این زمینه نقشی موثر دارند. امروزه صنعت توریسم درمانی در جهان بالاتر از صنایع نفت و طلا قرار دارد. این صنعت کم هزینه و پر درآمد است.

در بخش توریسم درمانی فقط به جذب گردشگر توجه نمی‌شود بلکه فراتر از آن می‌تواند موقعیت و جایگاه ایران را از نظر علمی، سیاسی ،اجتماعی و منطقه‌ای تقویت کند. در حالیکه توریسم درمانی در بسیاری از کشور‌ها نقش مهمی در ارز آوری دارد و هر ساله ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار درآمد ارزی از طریق توریسم درمانی عاید کشورهای اروپایی و آمریکا می‌شود اما در ایران این صنعت جایگاه خود را باز نیافته و گام‌های نخستین راطی می‌کند در حقیقت در سال ۸۲ برای اولین بار توریسم درمانی در گردشگری ایران  از سوی وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت. دولت ایران بر اساس برنامه‌ریزی‌های خود باید تا پایان برنامه چهارم توسعه ۳۰ درصد از نیاز‌های درمانی و بهداشتی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و توریسم درمانی فراهم کند.

اهداف گردشگری سلامت در ایران

• ناباروری
• دندان پزشکی
• جراحی قلب، چشم و جراحی پلاستیک
• بیماری‌های مرتبط با سرطان
• گردشگری در آب‌های شفا بخش

کشور‌های مبدا گردشگری سلامت به ایران

گردشگران سلامت بیشتر از کشور‌های جمهوری آذربایجان، عراق، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین و ترکیه هستند و ایران طی یک دهه‌ی گذشته پیشرفتی ۲۰ تا ۲۵ درصدی در حوزه‌ی گردشگری سلامت داشته است.

بیشترین استان‌های ایران در حوزه‌ی گردشگری سلامت

استان یزد

شهر تاریخی یزد جدا از جاذبه‌های میراثی و تنوع آب و هوایی خود، شهری مناسب برای گردشگران در حوزه درمانی هم به‌شمار می‌رود. وجود ۵۴۵ پزشک متخصص، ۹۱۵ پزشک عمومی، ۳۰۰ دندانپزشک و همچنین ۱۵ بیمارستان دولتی در زمینه‌ی ارائه‌ی خدمات پزشکی در کشور شاخص است. همین ظرفیت و پتانسیل باعث شده که در طول سال مراکز درمانی استان یزد از گوشه و کنار کشور به خصوص از استان‌های همجوار میزبان هزاران گردشگری باشد که روزانه به این شهر تاریخی سفر می‌کنند. البته در این میان، درمان ناباروری و جراحی قلب علاقه‌مندان خاص خود را برای استان یزد داراست. خیلی‌ها توریسم درمانی یزد را با مرکز ناباروری یزد می شناسند چرا که این مرکز اولین مرکز درمان ناباروری در ایران و خاورمیانه است و بیمارانی حتی از کشور‌های دیگر هم به این مرکز برای درمان به یزد سفر می‌کنند.

استان مازندران

استان مازندران با توجه به موقعیت خاص اقلیمی و جغرافیایی خود و با شاخصه‌های طبیعی متمایز در میان استان‌های كشور از جمله آب و هوای بسیار مطبوع در فصل بهار و تابستان، داشتن آب‌های معدنی گرم و سرد، طبیعت بكر و جذاب و محیطی آرام از نظر فرهنگی و اجتماعی به عنوان یكی از استان‌های ویژه در گردشگری سلامت محسوب می‌شود. به علت شرایط خاص از لحاظ زمین‌شناسی در دامنه‌‌های البرز به ویژه اطراف قله‌ی دماوند، آب‌های معدنی با خواص مختلف درمانی وجود دارد كه مهم‌ترین مجموعه‌ی جذاب آب گرم را پدید آورده است. آب‌های معدنی استان مازندران كه در حال حاضر مورد استفاده‌ی گردشگران داخلی و بومیان قرار دارد به دو بخش فصلی و غیر فصلی تقسیم می‌شوند. آب‌های گرم معدنی غیر فصلی حدودا ۸۴% از كل را تشكیل می‌دهند كه فقط در فصل تابستان و روزهای تعطیل سال مورد استفاده قرار گرفته و تعداد آن‌ها تقریبا ۶۰ مورد است.

همچنین استان‌های تهران، گیلان، خراسان رضوی، اردبیل و فارس نیز جزو استان‌های برتر در زمینه‌ی گردشگری سلامت در ایران هستند.