مقالات برگزیده همایش ادب مقاومت | ادبیات پایداری جلد1

مجموعه مقالات برگزیده برای چاپ و ارائه همایش ملی ادب مقاومت و هنر (رده بندی: مولفه‌های پایداری) به کوشش دکتر سید محمد رضی مصطفوی نیا و نظارت علمی: دکتر احمد محمدی نژاد پاشاکی (قم- تابستان 1394) به همت کمیته علمی بنیان پویا پژوه اندیشه و دانشگاه آزاد اسلامی قم در 2 جلد، (در مجموع 1423 صفحه) تنظیم شده است که برخی از آنها برای چاپ در مجله اسکاپوس در روند داوری و انتشار است. در ذیل چکیده‌ها جلد 1 تقدیم می گردد؛ هرگونه بهره برداری از این آثار با ذکر منبع مجاز است.

جلوه‌های ادبیات پایداری در اشعار قیصرامین پور و نزار قبانی

رحمت اله ابراهیمی
 دکتر ابراهیم فلاح
 معصومه اسماعیلی

چکیده

در ادبیات مقاومت، اندیشه های گوناگون و تلاش ملّت ها برای مبارزه با متجاوزان و ظالمان، از جمله حوادثی مانند حمله ی رژیم بعث عراق به سرزمین ما و اشغال فلسطین به چشم می خورد که با بیان رسای ادبی و شعری به تصویر کشیده شد و آن موجب آفرینش آثاری بدیع در ادبیات پایداری ملّتها گردید؛ در این زمینه تراوشاتِ ذهنی «قیصرامین پور»  و «نزار قبانی» بسیار فاخر و ارزشمند است.

اهميت مساله در این است که دو شاعر در عرصه ی ادبیات معاصر صاحب سبک و شهیر می باشند، ایشان اندیشه های خود را در شعرهایشان به وضوح بازتاب می دهند، به شکلی که نزار قبانی را از ارکان شعرهای پایداری و قیصرامین پور را از متعهّدترین شاعران ادبیات دفاع مقدّس و انقلاب به شمار می آورند.

این پژوهش در تبیین جلوه های ادبیات پایداری دو سرزمین به بررسی ابیاتی از دو شاعر و ویژگی های وزن وقالب آنها می پردازد. یافته های این تحقیق حاکی از آن است که هر دو شاعر با تعهّد ودیدگاهی ویژه در اشعار خود از کلماتی ساده و بی آلایش بهره برده اند، وبا توجّه به بُعد زمانی و مکانی، در بیان مضامین ادب پایداری، نظریّات و تصاویر شاعرانه ی مشابه، به آرمان های صلح گرایانه نیز نظر داشته اند.

واژگان كليدی:  قيصرامين پور، نزارقبانی، ادبيات پایداری، ادبيات مقاومت.

الَملامِحُ الفَنِيّةُ وَاَلْإِجْتِمَاعِيَةُ لِأَدَبِ الُمقاوَمَةِ اَلْفِلِسْطيْنِيّةِ

صادق ابراهيمي كاوري
 حسين قائم پناه

چكيده

ادبيات چه در قالب نظم ويا نثر ناشي از ذاتي مبدع وبا شعور واحساسات عالي وديدگاهي با خيال گسترده مي باشد كه از ذهن پر جنب وجوش خلاق سرچشمه مي گيرد .در اينجا ادبيات مقاومت سوار  بر اريكه ادبيات در هر عصر ودوره ي زماني از لحاظ آميختگي وارتباط تنگاتنگ با مسائل اجتماعي وسرزميني مي باشد.در جايي كه ارتقاي ارزشهاي اصلي انساني در گذر لحظه ها شكل مي گيرد ؛كه اجتماع نسبت به آن ارزشها فروتني نشان مي دهد. يا پيامهاي آسماني موفقيت شان را نويد مي دهد.همانگونه كه براي شهادت يا پيروزي از منظر اسلامي به عنوان دونيكي برجسته جايگاهي والا در نظر گرفته مي شود. پس اگر ادبيات به شكل كلي به عنوان هنري زيبا است ادبيات مقاومت به اين  رنگ وصبغه  نگاشته شده است .در زماني كه بنا به طبع هنري خود رسالتش را ايفا مي كند.بنا بر اين شخص اديب گوهرهاي شعر يا نثر خود را آميخته با بوهاي خوش نشأت گرفته از وجدان وديدگاههاي فكري عميق پخش مي كند .نشانه هاي ادبيات مقاومت در نردبان ارزشها به بهترين تعبير وبيان بالا مي رود وجايگاه عالي خود را طي مي نمايد در راستاي تحقق كرامت وبزرگ منشي وآزادي وآرامش انسان.

پژوهشگر در گذار از اين فعاليت  سعي خواهد نمود جنبه هاي هنري‘ ادبي پديده ي مقاومت  را مورد بحث وتفقد قرار دهد .از جمله در حيطه سرزميني ‘ارتباطي واهميت بسزاي آن در ميان اقشار مختلف اجتماع ودر پايان حاصل كلي بحث به عنوان استنتاج محورهاي  مقاومت سرزمين فلسطين ونگرش  موجود نسبت به آن عرضه مي گردد.

واژگان كليدي: فلسطين، مقاومت ، محور  ، ادبيات، پايداري ادبي .

 نقد جامعه اشغال شده‌ي عراق در شعر يحيي سماوي

محمد اعتمادی
 مرادعلی ولد بیگی

چکيده

کشور عراق، يکي از کشورهاي مهم عربي است که تاريخ پر فراز و نشيبي داشته است، اين کشور بارها توسط بيگانگان مورد تاخت و تاز قرار گرفته و در قرن حاضر نيز در مارس سال 2003م از سوي آمريکا و هم پيمانانش مورد حمله واقع شد، با آغاز اشغال اين کشور، حکومت استبدادي صدام حسين به پايان رسيد و اين کشور بعد از دوره‌اي طولاني از تحريم‌ها، فقر، استبداد، انزواي سياسي وارد مرحله‌ي تازه‌اي شد؛ پس از اشغال عراق تحولات بزرگ سياسي، اجتماعي و اقتصادي را به همراه داشت، طبقات مختلف جامعه در برابر اين تحولات واکنش‌هاي مختلفي نشان دادند. شاعر يحيي سماوي يکي از شاعران مهم عراق علاوه بر مخالفت شديد در برابر اشغال‌گران به طور صريح و با زباني تند به انتقاد از طبقات مختلف جامعه خود پرداخته است.

انتقادهاي يحيي سماوي به دو دسته تقسيم مي‌گردد: نقد سياسي و نقد اجتماعي، که شاعر در هر دو بعد نقدي، در شعر خود علاوه بر دعوت به مقاومت و جهاد عليه اشغال‌گران بخشهاي از جامعه عراق و طبقات مختلف مردم از ساکتين و قاعدين و سياستمداران و روحانيون دنياپرست و … مورد حمله‌ي انتقادي قراردادن. اين مقاله شيوه‌هاي نقدسياسي و اجتماعي يحيي سماوي نسبت به جامعه عراق مورد بررسي قرار داده است.

واژگان کلیدی :  يحيي سماوي ،  نقدسياسي، شعر مقاومت، جامعه عراق

جبرا ابراهيم جبرا منادی بيداری و مقاومت فلسطين

رضا افخمی عقدا
 فاطمه جمشیدی
 محسن زمانی

چکیده

شعر مقاومت فلسطين از جمله اشعار مقاومت جهان است که نقش پیشاهنگی را به خود اختصاص داده است؛ از این رو بسیاری از شاعران عرب و غیرعرب، فلسطينی و غير فلسطيني شعرهایی را در حوزه مقاومت فلسطين و آرمان قدس شريف سروده‌اند. «جبرا ابراهيم جبرا» از جمله این شاعران است که توجّه ويژه‌ای به وطن خود فلسطين داشته است. این پژوهش با هدف بررسی جلوه‌های پایداری در شعر «جبرا» و این که شاعر از چه دستاويزهایی برای رسیدن به هدف خود استفاده کرده، انجام شده است و از خلال آن با روش تحلیلی توصیفی این دستاورد را به دنبال داشت که جلوه‌های پایداری موجود در شعر این شاعر از روحیه آزادگی و ستم‌ناپذیری او سرچشمه می‌گيرد که ریشه در باورها و اعتقادات راسخ او درباره وطن و هموطنانش دارد. وی در اشعار پایداری خود گاه با صراحت لهجه و الفاظ تند و گزنده بر دشمن می‌تازد و دیگرگاه با به کارگیری رموز و نمادهای پایداری جایگاه وطن و منزلت و مقام مبارزه و مقاومت را گوشزد می‌کند و در مجالی دیگر با تشویق و تحریک عواطف و یا توبیخ و سرزنش هموطنان خود، آن‌ها را از رکود و بی تفاوتی نسبت به اجتماع و حوادث آن بر حذر می‌دارد.

واژگان کلیدی : جبرا ابراهيم جبرا، شعر مقاومت، فلسطين.

 تصویر مرد در داستان«حبی الأول» نوشته‌ی سحر خلیفه

رضا افخمی عقدا
 زهره رنجبرپور

چکیده

ترسیم چهره‌ی مبارزین، جان‌باختگان و شهیدان از ویژگی‌های ادب پایداری است. همچنین توصیف بی‌پرده‌ی چهره‌ی استبداد داخلی و خارجی، از دیگر ویژگی‌های آن می-باشد. سحر خلیفه (متولد 1941م) رمان‌نویس فلسطینی، در این رمان به‌طور خاص و رمان-های دیگرش به‌طور عام واقعیت‌ها و ابعاد مختلف مقاومت را به تصویر می‌کشد.

کتاب «حبی الأول» داستان مقاومت گروهی از جوانان فلسطینی است که برای آزادی کشورشان تمام سعی‌شان را می‌کنند؛ ولی دراین میان با بی‌توجهی عده‌ای مواجه می‌شوند. براین اساس در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، پس از بررسی اجمالی معنای شخصیت، به ترسیم تصویر مردان در گروه‌های مختلفی که سحر در این داستان ارائه داده است، می‌پردازیم.در واقع سؤال پژوهش این است که سحر خلیفه چه تصویری از مرد به دست می‌دهد؟ و در این داستان ویژگی‌های مرد چیست؟ سپس با توجه به گفت‌وگوهای متن به تحلیل شخصیت‌های آنان می‌پردازیم و در نهایت نتیجه‌گیری می-شود.

می‌توان چنین برداشت کرد که در این داستان شخصیت‌های مثبت و منفی مردان نمایش داده شده است و نوعی تلنگر و آگاهی‌بخشی برای کسانی است که از وطن خود دور مانده-اند و هویت خودشان را ازدست داده‌اند ونسبت به رخدادهای کشورشان بی‌توجه‌اند؛ و ازسویی دیگر درپی اتحاد و یکپارچگی میان عرب‌ها در دیگر سرزمین‌هاست.

واژگان کلیدی : سحر خلیفه، حبی الأول، مرد، مقاومت، فلسطین.

بين شعرأحمد مطر؛ فلسطين و روائع نضالها

نورية الفضلي بور

الملخّص

إنّ أدب المقاومة هو أبرز عنصر من عناصر الأدب العربي الحديث، حيث أن الأدب العربي الحديث قد تميّز به كلّ التمييز، كما ينبض باسم فلسطين و مآسيها و جراحها الدامية النازفة. و لقد استطاع أحمد مطر شاعر المنفى العراقي أن يسِمَ شعره وسام الحريّة مزيجاً بروح الثورة و التحريض و السخرية، و يبصم بصمته الشعرية فيها جيّداً جداً، و يفجّر قصائد رائعة تفجّر وعي الأمّة في وجدانها.

فممّا يحاول المقال هذا أن يحقّقه على أرض الواقع هو أن يسلّط الأضواء و يلقيها على القضيّة الفلسطينيّة قضيّة الأمّة الأولى و روايات نضالها الرائعة و مكابدة قيود سبيها و أسرها على مرّ الأجيال في شعر شاعرنا أحمد مطر  شاعر الثورة و الحريّة خلال معظم تركيزه على حياة الشاعر الشخصيّة و لاسيّما الشعرية بما فيها لافتاته التي ذاعت صيتها في عالم الأدب العربي الحديث.

الکلمات الرئیسة : الأدب الحديث، المقاومة، فلسطين، أحمد مطر.

هنرپردازی‌های شاعران در فراخوانی چهره‌های قهرمانی در شعر پایداری عراق

ولی امیدی‌پور
سارا منصوری

چكيده

پيوند ميان شعر و به‌طور کلی ادبیات و تجاوز در عراق درخور عنايت و بررسي است؛ چرا كه جبهه‌ي شعر پهناور‌ترين جبهه‌ي ادبي است كه پايداري عراق نوين آن را به خود ديده است. پايداري ميهني در اين سرزمين بر پايه‌ي جهاد و انديشه‌ي آزادي كشور از اشغال شكل گرفته است. لذا مقاومت‌سرايان عراقی با اهداف و انگيزه‌هاي انقلابي خود از اموري مانند: زمين، تاريخ، عراق، توده‌ی مردم، رزمندگان و… قهرماناني مي‌سازند، تا ملت خويش را نسبت به اوضاع سرزمينشان آگاه كنند و با بيدار كردن عاطفه‌ي سركوب شده‌ي آن‌ها به جهاد و انتفاضه دعوتشان نمايند. سرزمين به‌عنوان یکی از عناصر و چهره‌های شعر هنر پايداري به معني ميهني آن است كه گاهي ابعاد انساني کامل به خود مي‌گيرد و آشكارا روي خطوط اجتماعي متمركز مي‌شود. و هميشه پيامبر دفاع از زمين و مردم آن است. گاهي نيز چهره‌ي قهرماني در شعر پايداري نزديك به زندگي‌نامه‌ي شخصي سخنرايان اين سرزمين است، كه در ژرف‌ترين ويژگي‌هاي شاعر و فراگير‌ترين گوهر‌هاي ميهن مجسم مي‌شود. نگارندگان نوشتار پیش‌رو درصددند به بررسی چهره‌های قهرمانی در شعر شاعران پایداری عراق بپردازند و موضوعاتی از قبیل: قهرمانی زمین و موهبت‌های خدادادی، قهرمانی شخصیت‌ها، قهرمانی آرمان‌ها و خرافات، قهرمانی سرزمین و مواردی از این دست با استفاده از روش كتابخانه اي و به صورت توصيفي ـ تحليلي بررسی نمایند.

واژگان کلیدی : قهرمانی، عراق، شعر مقاومت، چهره‌ها، سرزمین.

شعر پایداری در کشورهای عربی (بررسی موردی شعر فلسطین، بحرین، یمن)

نرگس انصاری

چکیده

جهان عرب در عصر حاضر بواسطه شرایط خاص سیاسی و اجتماعی و فرهنگی شاهد نوع خاصی از ادبیات است که رنگ پایداری و مقاومت دربرابر جریان‌های مختلف به خود گرفته است. شعر معاصر عربی جهت بارور کردن جنبه مقاومت در مضامین و زبان شعری خود از ابزارهای زبانی متعددی بهره می‌گیرد که یکی از این ابزارها استفاده از نمادها و مضامینی است که در طول تاریخ بشری و یا دینی و ملی خود به پایداری شهره شده‌اند. یکی از این مضامین و گاه نمادهای دینی الهام‌گیری از نهضت امام حسین و عاشورای ایشان است که ظلم‌ستیزی و ایستادگی دربرابر ظالم از معانی بارز آن است. البته این معنی باتوجه به اختلاف شرایط محیطی در هریک از کشورهای عربی جلوه‌های متعددی به خود می‌گیرد که مقاله حاضر تلاش دارد با شیوه توصیفی –تحلیلی چگونگی بازتاب این مضمون و نماد مقاومت را در سه کشور فلسطین، بحرین و یمن که هر سه به نوعی درگیر مقاومت و مبارزه ضد ظلم است، بررسی کند. آنچه از تحقیق حاضر برمی‌آید نشان می‌دهد این معنی در شعر شاعران برجسته این سه کشور تنها در قالب نماد مطرح شده و شاعران برای ترسیم بهتر وضعیت جامعه خود از آن استفاده کرده‌اند.

واژگان کلیدی: شعر عربی، شعر حسینی، فلسطین، بحرین، یمن

درون‌مایه‌های مقاومت در شعر علی احمد باکثیر

محمود آبدانان مهدیزاده
معصومه تنگستانی

چکیده

ادبیات مقاومت از مهمترین سنگرهای فرهنگی ملّت‌های تحت سلطه است. ادبیات مقاومت واکنشی به حاکمیت استبداد و استعمار است که ارزش‌های ادبی، فکری و تجارب هنری ویژه‌ای را در آثار شاعران به جای نهاده است. علی احمد باکثیر، ادیب و شاعر یمنی الاصل از جمله شاعران معاصر عرب است که این نوع ادبی در اشعارش دیده می‌شود.

پژوهش حاضر بر آن است تا به روش توصیفی – تحلیلی به بررسی جلوه‌های ادب مقاومت و پایداری در اشعار علی احمد باکثیر بپردازد. برآیند تحقیق نشان از آن دارد که حاکمیت استبداد و استعمار در کشورهای عربی- اسلامی از جمله عوامل اصلی بروز عناصر مقاومت در شعر باکثیر است. وطن، آزادی، توجه به فرهنگ بومی، تحریک غیرت ملّی، تهدید دشمن، قیام علیه بیداد و ستم ناپذیری، ستایش آزدای و جان باختگان راه آزادی، نکوهش سستی در مقابله با استعمارگران در کشورهای عربی، وحدت،  ایجاد و امید و انگیزه از مهم‌ترین درون‌مایه‌های مقاومت در اشعار شاعر مورد نظر است.

واژگان کلیدی: ادبیات مقاومت، علی احمد باکثیر، شعر، امت عربی

تحلیل بن‌مایه‌‌های ادب پایداری در سروده‌های ناصرخسرو قبادیانی

مریم بخشی

چکیده

حکیم ناصرخسرو قبادیانی را باید از پیشآهنگان توانمند و ممتاز شعر متعهد پایداری در سده‌های پنجم و ششم هجری قلمداد کرد. اتحاد شوم ارباب قدرت سیاسی و متولیان نابکار دین یا به تعبیری اتحاد «شمشیر» و «محراب» در عهد ناصرخسرو و پیامدهای ناگوار این اتحاد در لایه-های گوناگون اجتماع، این شاعر آرمان‌خواه خراسانی را بر آن می‌دارد تا وجهه‌ی اصلی همتش را مصروف روشن‌گری و بیدارسازی مردم از رهگذر ترسیم و افشاسازی کژی‌ها و کاستی‌های نهفته در ساختار تباهی‌زده‌ی جامعه‌ی روزگار خود و انتقاد و تحذیر از آن‌ها و برملا کردن سیمای راستین عاملین این نابسامانی‌ها ‌سازد و بدین‌ترتیب برجسته‌ترین و شورانگیزترین سروده‌های متعهد پایداری در سده پنجم و ششم هجری را پدید آورد. او در سروده‌های پایداری خود همه‌ی اقشار اجتماع، از امرا، فقها، قضات و خطبا گرفته تا توده‌های مردم عادی و موضوعات و مقولات متنوعی هم‌چون دین، ارزش‌های دینی، اخلاقیات و… را  به باد انتقاد می گیرد؛ اما وضعیت بغرنج دین در این عصر سبب ‌گردیده که دین و هر آن‌چه حیثیت این ودیعه‌ی الهی را به مخاطره می-افکند، در کانون توجه ناصرخسرو قرار گیرد و به محور اصلی اشعار پایداری وی بدل گردد. بر همین اساس، عمده‌ترین مضامین در اشعار پایداری او عبارتند از: تحریض به دین‌داری مخلصانه و محققانه، برحذر داشتن از دو شائبه‌ی ریا و تقلیدگرایی در امر دین‌داری، عرضه‌داشت دین بر خرد و پرهیز از قشری‌گری در مباحث دینی و پایداری در برابر نفس و تمنیات نفسانی. در حقیقت نقض گردیدن تمامی این موارد از سوی اصحاب قدرت سیاسی و دینی در عهد ناصرخسرو، این شاعر اندیشمند خراسانی را بر آن می‌دارد تا با ایستادگی در برابر چنین رویه‌ای، همگان را به ایجاد تغییر در وضعیت موجود فرا بخواند. در این نوشتار برآن بوده‌ایم تا عمده‌ترین جلوه‌های ادب پایداری را در اشعار ناصرخسرو با رویکردی تحلیل‌گرانه بکاویم.

واژگان کلیدی: ناصرخسرو، شعر پایداری، بن‌مایه‌های ادب پایداری، دین

دراسة الملامح الفنّية للضمیر المتكلّم في شعر محمود درويش

محمد جواد پورعابد

الملخص

شهد الشعر العربي المعاصر بلا شكّ حضوراً واسعاً للضمير بأنواعه المختلفة لما فيه من بلاغة في التعبير، تردف الشاعر في البوح عن مشاعره وأحاسيسه وانتقال تجربته إلى الآخرين، تفاوت الشعراء في درجة الانتهال من هذا المصدر الثرّ، إلّا أنّ هذا الحضور في شعر المقاومة أشدّ منه في الشعر العربي المعاصر، خاصّة بالنسبة إلى الضمير المتكّلم؛ حيث يمكن القول أنّ السمة الغالبة في شعر المقاومة هو استخدام الضمير المتكلّم، وذلك بأشكاله المختلفة؛ بشكله المفرد أو الجمع وأحيانا يتمّ ذلك بشكله المنفصل والمتّصل. ونحن نجد هذا شائعا بكثرة لافته عند محمود درويش. وذلك لدلائل عديدة منها؛ اعتباره كأسلوب من أساليب التعبير عن المقاومة وآلة من آليات انتقال فكرة المقاومة إلى المخاطب ليثبت بقدر المستطاع وجوده كفلسطيني في العالم نزوعاً نحو إثبات الهويّة.

وبعد هذا الضمير الذي استخدمه الشاعر في أشعاره يعدّ أداة من أدوات رفضه ومقاومته، فتناولتة بدراسة أسلوبية للكشف عن دور هذه الوسيلة المعبّرة وتبيين الأغراض الكامنة في هذه الوسيلة.

الكلمات الرئیسة : الشعر المعاصر، محمود درويش، الضمير المتكلّم، المقاومة، أغراض.

ظواهر اسلوبيّة في شعر المقاومة: قصيدة الانتفاضة لسميح القاسم نموذجاً

محمدجواد پورعابد
زهرة بهروزي

الملخص

يعدّ سمیح القاسم من أشهر الشعراء الفلسطینين المعاصرين. تتمحور آثاره و أشعاره حول الثورة و المقاومة ولذلک حصل علی العدید من الجوائز. قصیدة الانتفاضة هي أشهر أشعاره من دیوانه «لا استأذن أحداً» في سنة 1988م. هذه القصیدة من القصائد التي نشدت للمقاتلین والمحاربین الفلسطینيین ویخاطب فیها المحتلّین الذین غصبوا واحتلّوا أرض فلسطین.

إنّ القصيدة ككلّ قصائد الشاعر تحفّ بها سمات أسلوبية  تتحفها جمالاً و‌فنّاً، لا يمكن إنكاره ، وتسعف الشاعر على انتقال عواطفه إلى المخاطب. فمن هذا المنطلق يحاول الباحث، التعرّف علی أسلوبیّة قصیدة الانتفاضة في المستوی الصوتي والترکیبي والبلاغي. من أهمّ السمات البارزة في القصیدة هی: التکرار في استخدام الکلمات والجملات أکثر من ثلاث مرّات وهذا التکرار یعبّر عن تأکید الشاعر علی المعنی المراد وصدق عواطفه وشعوره الجیّاشة في إلحاح الفلسطینیّین و‌عدم انسحابهم عن مواقفهم أمام المحتلّین، و کثرة استخدام الکلمات المتضادة تُصوِّر لنا شدّة التوتر و‌الخلاف بین العرب والیهود وفرقهم، کما أنّ ترکت أثراً واضحاً في جمالیّة القصیدة.

الکلمات الرئیسة: الأدب المعاصر، شعر المقاومة، الأسلوبیّة، سمیح القاسم، قصیدة الانتفاضة.

بازتاب وطن عربی در اشعار بدوی الجبل

مینا پیرزادنیا
زیور چراغی
نوال مجدم

چکیده

مفهوم وطن در دوران معاصر همواره مهم‌ترین موضوع مورد اهتمام شاعران بوده است. دخالت بیگانگان در امور داخلی کشورهای عربی و عدم توجه حکام عرب به منافع و مصالح ملت‌های خویش سبب روی‌آوری شاعران عرب به اشعار قومی‌گرایانه گردیده است. بدوی الجبل یکی از شاعران معاصر عرب است که در جای‌جای دیوان اشعارش حس وطن‌دوستی و قومی‌گرایی به چشم می‌خورد. شعر وی آیینه‌ی تمام‌نمای واقعیت‌های عصر شاعر است. شرایط نابه‌سامان سیاسی و اجتماعی حاکم بر عصرشاعر سبب سوق دادن وی به سرایش اشعاری گردید که مضمون بیشتر آنها وطن‌دوستی و میهن‌پرستی است. وطن-دوستی در شعر این شاعر در قالب موضوعاتی همچون: وطن‌گرایی، انتقاد از حکام عرب، دعوت به اتحاد و همبستگی، تلاش برای احیای اقتدار و عزت گذشته و…. نمود دارد. نگارنده‌گان در این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی به بررسی  بازتاب مصیبت-های وطن عربی در اشعار بدوی الجبل پرداخته‌اند.

واژگان کلیدی: وطن عربی، شاعران معاصر، بدوی الجبل، قومیت‌گرایی، استعمارستیزی

بررسی مؤلفه‌های ادب پایداری در شعر ابراهیم عیسی

مینا پیرزادنیا
زیور چراغی

چکیده

ادبیات مقاومت چهره‌ای انسانی و جهانی دارد و تلاش‌های یک نسل مبارز را که برای رهایی سرزمین، دین، فرهنگ و سنت‌های خود از چنگال تجاوزگران به حریم ارزش‌های ملی و انسانی به پا خواسته است، برای همگان در بیان فخیم شعری و ادبی ترسیم می‌کند. و باعث می‌شود تا ملت‌ها به واسطه‌ی آن بتوانند اندیشه‌های خود را در ادبیات نشان دهند. ادب مقاومت در مفهوم امروزی خویش بعد از جنگ جهانی دوم و با انحصارطلبی دولت‌های آمریکایی و اروپایی شکل گرفت. حوادث قرن بیستم مانند شکل‌گیری رژیم صهیونیستی و اشغال فلسطین و تهاجم به کشورهای اردن، سوریه، لبنان و مصر باعث آفرینش آثار ادبی در این زمینه شده است. ادیبان و شاعران نقش پررنگی در پیدایش ادبیات مقاومت دارند و از ادبیات برای تشویق و تشجیع مردم به نجات و دفاع از ارزش‌های سرزمین خود، استفاده می‌کنند. ابراهیم عیسی یکی از این شعراست که به دلیل احساسات صادقانه و خلق قصاید بی‌نظیر، جایگاه خاصی را در شعر مقاومت به خود اختصاص داده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی شاخص‌های شعر مقاومت در شعر این شاعر بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که احساس تعلق به سرزمین، دفع تجاوز و اشغال بیگانگان از عوامل اصلی بروز عناصر مقاومت در شعر ابراهیم عیسی است. عناصر مقاومت در شعر این شاعر در قالب موضوعاتی همچون: میهن‌پرستی، شهید، مصیبت‌های کشورهای عربی و استعمارستیزی مطرح می‌شود.

واژگان کلیدی : ادبیات مقاومت، ابراهیم عیسی، میهن‌پرستی، استعمار.

بررسي كتاب «انار سبز،زيتون سرخ» از پونه نيكوي در حوزۀ شعر پايداري

پروين تاج بخش
فاطمه قسمتي

چكيده

شعر دفاع مقدس بيان گر جلوه های حماسه، فداکاری و ایمان رزمندگان اسلام وپایداری ملتی بزرگ درمقابل هجوم بیگانگان ودفاع از ارزش های اسلامی است.پونه نيكوي از شاعران گيلان است كه در عرصۀ ادب مقاومت سروده هاي موفقي دارد.از ميان آثار او كتاب «انار سبز، زيتون سرخ» را براي اين پژوهش برگزيده ايم تا از سه منظر محتوا، زبان و تصوير به مطالعه و بررسي آن بپردازيم.اين اثر سه بار به عنوان كتاب سال برگزيده شده است. نيكوي در آثار خود به ويژه كتاب مذكور  به حضور زنان در عرصۀ پايداري مي پردازد . او با اين كه جنگ را نديده ، در روايت فداكاري ها و بردباري هاي زنان ايران موفق عمل مي كند.وي از غزل روايي براي بيان اين مفاهيم بهره مي گيرد.  نيكوي لحن زنانه و لطيف و نيز زبان  ساده ، روان و قابل فهم دارد. نوع استفاده از واژگان براي رسيدن به مقصود مورد نظررا مي داند به گونه اي كه شعر او از نقص استفاده از واژگان كهن خالي مي باشد .استفاده از اصطلاحات عاميانه و ضرب المثل هاي فارسي يكي از مهم ترين عوامل جذب مخاطب در شعر نيكوي است. تشبيه و كنايه در آثار وي برتري معني داري نسبت به ساير صنايع بديعي و بياني دارند . آموزه هاي قرآني به غناي سروده هاي او افزوده است .

واژگان كليدي : شعر پايداري  ، پونه نيكوي ، محتوا ، زبان ،صور خيال .

شعر عاشورایی و همگرایی مؤلفه های پایداری در ادب مقاومت

هدايت الله تقى زاده

چكيده

ادبيات پايدارى، نوعى ادبيات متعهد است كه از طرف مردم و پيشروان فكرى جامعه، در برابر آنچه كه آن ها را تهديد مى كند، به وجود مى آيد. شعراى عاشورايى، مرارت فاجعه كربلا را چشيده و با زيباترين ابيات حماسى و انقلابى، جوش و خروش شيرمردان و دلاوران كربلا را به تصوير كشيده و به صف شعراى مقاومت پيوسته اند.

هدف اصلى در اين مقاله، تبيين پايدارى و مقاومت در ادب عاشورا و ترويج فرهنگ مقاومت در خلال بررسى اشعار عاشورايى در ادب فارسى و عربى است. و در حقيقت به مضامین متعالی و چهره های مختلف مقاومت فرهنگ عاشورا مي پردازد که در شعر برخی شاعران معاصر ظهور کرد؛ اما نه ادعای استقصای کامل چهره های ادب عاشورایی را می توان داشت و نه شرح و توضیح همه مضمونها را؛ بلکه آنچه می آید تنها شمه ای از آن وسعتِ معانی منتشر در فرهنگ و اندیشه امت اسلام است؛ این جلوه از ادب مقاومت عاشورا، جلوه پیام نهضت و دعوت به قیام و اقامه جهاد همه جانبه عاشورایی است.

روش پژوهش، به صورت كتابخانه اي و با جمع آورى مطالب از منابع عربى و فارسى و طبقه بندى براساس اهميت موضوع است.

واژگان  کلیدی: ادبيات، عاشورا، پايدارى، شعر عربى، شعر فارسى.

بررسی جلوه های پایداری در شعر کمال ناصر

حسین تک تبار
امیر کریمی
علی عادلی

چکیده

ادبیات عربی در سطح جهان، ادبیاتی غنی و سرشار از ایده های فراوان است که ایده ی پایداری یکی از ایده های این ادبیات است. بارزترین نماد پایداری، فلسطین و ادبیات آن است.  ادبیات مقاومت فلسطین بخشی مهم از ادبیات معاصر فلسطین است که همواره انعکاس دهنده ی رنج و آوارگی فلسطینیان بوده است. بدین ترتیب شاید کمتر شاعر یا نویسنده ای را بتوان در سرزمین فلسطین و دیگر کشورهای عربی یافت که نسبت به موضوع پایداری و فلسطین بی اعتنا بوده باشند. کمال ناصر نیز یکی از شاعرانی است که در حیطه حمایت از فلسطین و پیکار علیه قیمومیّت و صهیونیسم، سلاحی چون دانش و اندیشه را در شعر و نثر به کار بست و در راه مقاومت فلسطین تا مقام شهادت پیش رفت. از این رو نگارندگان در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است در صددند به بررسی و تبیین جلوه های مقاومت در اشعار او بپردازند، شعرهایی که کشور هایِ تشکیل دهنده ی اسرائیل و حامیانِ آن را محکوم می کند، ظلم وستم مستکبران را برملا می کند، به ذکر رنج و سختی و آوارگی مردم فلسطین می پردازد و غفلت سران عرب از مسأله فلسطین را گوشزد می کند و ظهور منجی و شخصیّتی که مایه ی اتحاد عرب ها گردد را نوید می دهد

واژگان کلیدی: پایداری، شعر مقاومت، فلسطین، کمال ناصر.

مؤلفه های پایداری در شعر احلام مستغانمی با تأکید بر (الکتابة فی لحظة عری)

حسین تک تبار
مهدیه احمدی پور
صغری روشنی

چکیده

الجزایر کشوری عربی با پیشینه کهن تاریخی، شاهد بزرگترین انقلاب در جهان عرب در قرن بیستم بوده است. انقلابی که حاصل جان فشانی، فداکاری و از خود گذشتگی مردان و زنانی بوده است که توانست به حضور 130 ساله استعمار خونخوار فرانسه پایان دهد و استقلال و آزادی را برای این کشور به ارمغان آورد. تمامی اقشار جامعه الجزایر در انقلاب و شکل گیری وساماندهی مقاومت مردم نقش داشتند که دراین میان ادیبان و به ویژه شاعران نقش ویژه ای ایفا کردند. این پژوهش ضمن معرفی یکی از شاعران معاصر الجزایر یعنی احلام مستغانمی و اشعار انقلابی او قصد دارد شرایط جامعه ی الجزایروجلوه های مقاومت را  در مجموعه شعری (الکتابة فی لحظة عری)  با روش توصیفی – تحلیلی به تصویر بکشد. ازعمده نتایج این پژوهش این است که این مجموعه شعری درباره تاریخ مبارزات عرب و انقلاب الجزایر است وشاعر با تصاویری زیبا و لحنی شیوا تاریخ این کشور را به مخاطب انتقال می دهد. دعوت به مبارزه، بیان جنایت و بیدادگری، عشق به وطن، ترسیم چهره مظلوم مردم وستایش شهیدان از مهمترین مؤلفه های پایداری دراشعار احلام مستغانمی است.

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری، الجزایر، مقاومت، أحلام مستغانمی

بازتاب جلوه‌های ادب پایداری در شعر حافظ ابراهیم

محمودرضا توکلی محمدی
منصوره امیری نژاد

چکیده

مقاومت و پايداري از جمله مباحثي است كه از ديرباز در ادب ملتها و اقوام گوناگون مطرح بوده و در اين زمينه آثار ادبي فراواني نيز به رشته تحرير در آمده ولي شعر پايداري در ادبيات در قرن اخير نمود ويژه‌اي يافته به گونه‌اي كه حجم آثار ادبي نگاشته شده در اين قرن چه از نظر سبك و قالب و چه از نظر مضمون و محتوا به هيچ عنوان قابل قياس با دورانهاي قبل نيست.ادب پایداری پژواک عدالت طلبی، ظلم ستیزی و مبارزه‌ی ملتی ستم دیده بر انگشتان ادیبی است که برای رسیدن به آزادی، سلاح ادب و هنر را برگزیده است.نمود بارز ادبيات پايداري معاصر در كشورهايي است كه به طور مستقيم تحت تأثير و نفوذ دولتهاي استعمارگر غرب قرار داشته و از سوي آنها لطمات و صدمات جبران ناپذيري دريافت كرده‌اند. از جمله اين كشورها مي‌توان به ملتهاي آمريكاي جنوبي، آفريقا و كشورهاي مسلمان خاورميانه و به‌ويژهملتهاي ايران، عراق، افغانستان و فلسطين اشاره كرد.استفاده از اصطلاح پایداری برای این نوع از ادبیات را اولین بار غسان کنفانی شاعر معاصر فلسطین برروی اشعار خود و دیگر هم عصرانش نهاد.مقاله حاضر به بررسی جلوه‌های پایداری در شعر حافظ ابراهیم ـ شاعر معاصر مصری ـ اختصاص دارد. حافظ ابراهیم یکی از شعرای برجسته معاصر مصر است که توانسته با استعداد فطری و ذوق شعری لقب (شاعر النیل) و (شاعر الشعب) را به خود اختصاص دهد. او از جمله شاعرانی است که در اشعار خود  به ادبیات پایداری توجه فراوان داشته است. برهمین اساس سعی شده دراین مقاله به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و روش کارکتابخانه‌ای به بررسی ادبیات پایداری در اشعار این شاعر برجسته پرداخته و با مطالعه دیوان اشعار وی و نیز سیر تحولی زندگی او و حوادث سیاسی تأثیر گذار بر آن، نمودِ ادب پایداری در آثار وی را بررسی نماییم. دفاع از وطن در مقابل تهدیدات داخلی و خارجی و تلاش برای پیشرفت وطن و دفاع از آن در برابر هر آنچه که مانع آبادانی کشور است از مهم‌ترین مضامینی است که در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته است.

واژگان کلیدی  :   ادب عربی، ادب پایداری، حافظ ابراهیم، دفاع از وطن، استبداد ستیزی.

بررسی بارقه‌های پایداری در شعر معروف الرصافی

محمودرضا توکلی محمدی
فاطمه زارعی

چکیده

پایداری در واقع واکنشی انسانی است در برابر آنچه مطابق میل و اراده او نبوده و به نوعی به وی تحمیل شده، پایداری به عنوان مفهومی سیاسی به عالم ادبیات راه یافته و در آثار ادبای متعهد نمود و بروز یافته است. این موضوع در اشعار معروف الرصافی، شاعر عصر نهضت عراق، به خوبی مشهود است. او در دوره‌ای از تاریخ عراق می‌زیست که از یک سو دولت عثمانی زمام امور را در سرزمین‌های عربی به دست گرفته بود و از سویی دیگر، دولت استعمار انگلیس به گونه ای غیر مستقیم و پنهان در صدد نابودی عثمانی و گسترش نفوذ خود بر سرزمین‌های اسلامی بود؛ از این رو رصافی با هدف مقابله با استعمار شوم انگلیس، و تایید حکومت عثمانی ـ به عنوان حکومتی که از نظر شاعر، مدافع اسلام بود ـ اشعاری فراوان سرود. در اشعار این شاعر رد پای افکار سید جمال الدین اسد آبادی درباره ی ضرورت همبستگی مردم و مبارزه علیه استعمار پیر انگلیس به خوبی قابل مشاهده است. مقاله ی حاضر درصدد بود تا به روش کتابخانه ای و به صورت توصیفی-تحلیلی به بررسی مضامین پایداری در دیوان اشعار رصافی بپردازد. مبارزه با استعمار خارجی، قیام علیه استبداد داخلی و تلاش برای بازگشت وطن به افتخارات گذشته، گوشه‌ای از مهمترین مضامینی بود که در این زمینه در دیوان شاعر مورد بررسی قرار گرفت.

واژگان کلیدی :  ادبیات پایداری، شعر معاصر عربی، معروف الرصافی، استعمار ستیزی.

کمدی و طنز تصویری (با نگاهی به آثار صحرایی و امیریان)

سید ناصر جابری اردکانی
اسما حسینی

چکیده

طنز یکی از ابزارهای بیان مقاصد است. نویسندگان بسیاری کوشیده‌اند تا با بهره گرفتن از این شیوه به بیان حقایق و واقعیت‌ها بپردازند. نویسندگان دفاع مقدس نیز با استفاده از زبان طنز به بیان و شرح وقایع جنگ پرداخته‌اند. از این میان اکبر صحرایی و داوود امیریان توانسته‌اند با استقبال عمومی مواجهه شوند و جوایز متعدد کسب نمایند. به طوری که آثار ایشان چندین بار تجدید چاپ شده‌است. شناخت طنز جنگ و چگونگی طنزآفرینی در این حوزه ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین، در این تحقیق ضمن معرفی مختصر دو نویسنده به بررسی رابطه‌ی طنز تصویری و کمدی در دو کتاب خمپاره‌ی خواب‌آلود نوشته‌ی اکبرصحرایی و رفاقت به سبک تانک نوشته‌ی داوود امیریان پرداخته می‌شود. یافته‌ها نشان داد که هر دو نویسنده از کمدی موقعیت برای خلق داستان‌های خود بهره گرفته‌اند.

واژگان کلیدی: طنز، کمدی، داستان‌های طنز، اکبر صحرایی، داوود امیریان

انعکاس شهید و شهادت در آینه سروده‌های فدوی طوقان

جواد جرنگیان
سید علی رضا تقوی
مریم اختیاری

چکیده

در جریان ادبیات معاصر عربی، قضیه‌ی فلسطین و کشته شدن هزاران بی‌گناه و پایمال شدن چندین ساله حق ملت فلسطین وبی خانمانی و آوارگی آنان تابه امروز، همیشه موضوعی تازه برای شاعران، ادیبان و ناقدان در قالب ادبیات مقاومت، به شمار می‌رفته است.  فدوی طوقان یکی از شاعرانی است که سلاح خود، یعنی زبان شعری و قلم را برگرفت و افکار و اندیشه‌های ظلم‌ستیز و مبارزه‌طلبانه‌ی خویش را در سروده‌هایش به ملت عرب تقدیم نمود. وی با دستاویز قرار دادن مظلومیت هم‌وطنان شهید خود، از ملت می‌خواهد تا برای انتقام شهیدشان هر آنچه در توان دارند استقامت بورزند. در جستار پیش رو، بر آنیم تا با روشی تحلیلی_ توصیفی  يكي از عناصر بنیادین در ادبیات پايداري، يعني جایگاه و نقش پویای شهید و شهادت را در سروده‌های شاعر زن معاصر و مبارز فلسطینی” فدوی طوقان ” مورد واکاوی و بررسی قرار دهیم. مهم‌ترین دستاورد این پژوهش به مخاطب می‌نمایاند که شاعر با تعابیرش از یک‌سو تصاویری را تداعی می‌کند که می‌نمایاند دنیای فلسطینی در خواب فرورفته و به عالم مردگان شبیه است و از سوی دیگر تعهد شهیدی را به تصویرمی کشد که برانگیزنده و بیدارکننده تعهد و حرکت در شاعر و امثال وی می‌باشد. همچنین از بررسی سروده‌های شاعر که سرشار از دلالت‌ها‌ و معاني گوناگون است چنين استنباط مي‌شود که شاعر در وراي معانی به‌کاررفته در تلاش است تا تمام انسان‌هايي  که زير يوغ ستمگران مورد ظلم واقع مي‌شوند را به شورش و انقلاب و پايداري فراخواند.

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری، فلسطین، شهید و شهادت، فدوی طوقان.

دور المرأة والطفل في المقاومة علي حجازي في قصص «القبضة والأرض وشجرة الزيتون والنعاس وأمير العواصف»

ليلا جمشيدي
زينب انصاري

الملخص

رغم الاعتراف بأهمية المشارکة النضالية للمرأة إلا أن فعالية هذه المشارکة بقيت ضبابية؛ لأن المرأة اللبنانية المناضلة بقيت في الظل ولم تکن في الصفوف المتقدمة لقيادة منظمة التحرير أو في القيادة المؤثرة علی ساحة النضال وبقي المشهد الذکوري هو الطاغي علی مسرح التاريخ. فمن البديهي أن إلقاء الضوء علی مشارکة المرأة في الحرکة الوطنية المعاصرة يعني وضعها في إطار حرکة التحرر، رؤيتها، استراتيجيتها، برامجها وممارستها علی الأرض. وهذه الظروف التي عاشها الشعب اللبناني أوجدت ضرورة مشارکة ومساهمة کل الفئات اللبنانية من النساء والأطفال في مواجهة العدو الغاصب، لأن تحرير الأرض والوطن لا يتم إلا عبر حرب التحرير الشعبية الطويلة الأمد التي تشارک فيها کل الجماهير اللبنانية العربية. ويعدّ الکاتب اللبناني، « علي حجازي » من أبرز الکّتاب اللبنانيين، الذي اهتم بفئات مختلفة من المناضلين في قصصه من النساء والأطفال، لهذا ستتطرق هذه المقالة إلی أهم المحطات التي ساهمت وشارکت فيها المرأة اللبنانية وأطفالها واشتراکهما في العمل النضالي والثوري  معتمدة علی المنهج المتکامل في ثلاث مجموعاته القصصية.

وفي نهاية المطاف وصلت إلی أن جماهير النساء اللبنانيات کان لها دور أساسي في تأمين الصمود والمکافحة، وهذا دليل علی تطور وعي المرأة اللبنانية فکرياً ثقافياً وسياسياً؛ کما أنّ لها دورا كبيرا في مسار المقاومة باعتبارها المربية التي تزرع في أذهان أبنائها حب الوطن، من خلال ترسيم لوحة الطبيعة الخلابة للوطن للأطفال. فالأطفال هم اللبنة القوية في قصص علي حجازي، فهم عماد الوطن في مستقبله وقوته وقد حاول الکاتب من خلال مشارکتهم في مناضلة الاستعمار أن ينير لهم طريق الصواب التي لابد أن تحملهم إلی تحقيق طموحاتهم بأصلح السبل.

الکلمات الرئسیة : المقاومة، المرأة،  الطفل، القبضة والأرض، وفاء الزيتون، النعاس وأمير العواصف.

ادبیات پایداری

محمد جنتی فر

چکیده

ادبیات پایداری نوع گونه ای است که در ادبیات تمام ملل جهان وجود دارد و مختص به فرهنگ خاصی نیست. ادبیات پایداری مبحثی جهان شمول است که در مورد هر ملتی که تاریخ یا حادثه ای حماسی دارد صدق می‌کند. هر چند این مبحث کاملاً بدیع و نو نیست اما شکل و فرم امروزین آن با گذشته تفاوت دارد. اصولاً این قضیه که امروز به عنوان ادبیات پایداری از آن یاد می‌شود برگرفته از فرمی است که امروزه به خود گرفته است و شکل کلاسیک آن را به عنوان مثال در فرهنگ ایرانی یا ادبیات یونانی می‌توان ادبیات حماسی نامید و تفاوت‌هایی اساسی با ادبیات پایداری دارد.

با توجه به جهان شمول بودن ادبیات پایداری و نیز گستره تاریخی آن در ایران وفلسطین وسوربه  وعراق  وسایرکشورهای مسلمان به دلیل تحمل مصائب خاصی چون اشغال شدن، نسل کشی مسلمانان و سکوت سران عرب در برابر حوادث منطقه و… ، وبه علت عظمت مفاهیم مرتبط با آن و نیز با توجه به خاستگاه و جایگاهی آسمانی آن در بین شاعران و نویسندگان جهان جایگاه خاصی داشته و دارد، بنابراین پژوهشگران و منتقدین نیز ازاین گونه بالنده ادبیات غافل نبوده و به آن پرداخته‌اند.

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری، مولفه ها، ادبیات تطبیقی

ادبیات بیداری و استعمارستیزی در شعر معاصر عراق

(با تکیه بر اشعار رصافی، جواهری و مطر)

محمد جنتی فر
مهدی احمدی

چکیده

بی‌شک ادبیات معاصر عراق دورانِ پر فراز و نشیبی را تجربه کرده است؛ چرا که کشورهای استعمارگر برای سلطه بر عراق و چپاول منابع و ذخائر عظیم آن تلاش زیادی می‌کردند. در این میان شعرای متعهّد و ملتزمی مانند معروف رصافی، محمدمهدی جواهری و احمد مطر نسبت به جامعه و مشکلات موجود آن، بی تفاوت نبوده‌اند و با سلاح قلم و شعر خود به مبارزه با بیگانگان و مزدوران آنان پرداخته و در جهت بیداری ملّت خود تلاش‌های فراوانی کرده‌اند. مقاله‌ی حاضر در صدد است تا اشعار ضد استعماری آنان را تحلیل و برجسته‌ترین مضامین استعمارستیزی را در اشعارشان بیان کند. با مطالعه و بررسی اشعار ضداستعماری شاعران یاددشده، مضامین مشترک اشعارشان استخراج گردیده و باهم مقایسه شده‌اند. پژوهش صورت گرفته نشان می‌دهد که این شاعران مضامین مشترکی را مبارزه با پدیده‌ی استعمار به کار گرفته‌اند که مهم‌ترین آنها عبارت است از: اعتراض به حضور بيگانگان در کشور و محکوم کردن استعمارگران؛ محکوم کردن معاهدات و وعده‌های دروغين استعمارگران؛ محكوميت و سرزنش حاكمان محلي، نمايندگان مجلس، وزيران و…؛ دعوت به  بيداري، استقلال، آزادي خواهي و جهاد بر عليه بيگانگان.

واژگان کلیدی  : :ادبیات بیداری، استعمارستیزی، شعر معاصر عراق، رصافی، جواهری، مطر  .

تحليل عناصر المقاومة ضد الإستعمار في شعر محمد محمد علي الشاعر السوداني

طیبه سادات جوانیان
خیریه عچرش

الملخص

لقد تعرضت سودان للإستعمار كسائر الدول العربية،استعمار لم يكتف بتشريد الشعب السوداني، ونهب خيراته وتجويعه وحرمانه من أبسط حقوقه الإنسانية، بل عمل على بث التفرقة والإختلاف بين الشعب السوداني وأدى إلى التقاتل و العداوة بين السودانين.فوجود الإستعمار إثاره الضمير الأدبي الواعي لدى الشاعر السوداني محمدمحمد علي حتى تبدو عناصر المقاومة واضحة في شعره ، فهي مشاركة نشيطة لفضح الاستعمار ومناهضته، وإثارة الشعب للجهاد والكفاح ضده. في هذا البحث قمنا بتحليل النماذج الشعرية من أشعار محمد محمد علي الشاعر السوداني بمنهج الوصفي_ تحليلي ، فنكشفت لنا مواقف الشاعر من الإستعمار و مدى إهتمامه بقضية الوطن.

الکلمات الرئیسة : الأدب المقاوم، الإستعمار، الشعر، السودان، محمد محمد علي.

بررسی و تحلیل نمادهای دینی در اندیشه‌ی پایداری عِزّ الدّین مناصره

امید جهان بخت لیلی
سمانه موسی پور

چکیده

مضامین اساطیری و نمادین، در سروده‌های شاعران معاصر فلسطینی کاربردی چشمگیر و پر رنگ دارد. عزّ الدّین مناصره، شاعر برجسته فلسطینی از جمله شاعران مبارزی است که از رمز و نماد برای تبیین اوضاع فلسطین در شعر خود بهره گرفته است. او با الهام گرفتن از نمادهای گوناگون می‌کوشد تا شرایط نابسامان فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعه‌ی فلسطین را که همواره مورد هجمه اشغال‌گران بوده و هست، اصلاح نماید. در این میان، نمادهای دینی و اسطوره‌های پایداری در شعر او جایگاه ویژه‌ای دارند و شاعر در صدد است تا با الگو قرار دادن نمادهای دینی، به شعر خود شُور و حیات بخشیده، و هم‌وطنان خود را بیش از پیش به صبر و مقاومت فرا بخواند.   درون‌مایه اصلی نمادهای دینی به کار رفته در اشعار مناصره را قیام علیه ظلم و ستم، امید به آینده، صبر و استقامت، عشق و وفاداری، شهادت طلبی، ایثار و فداکاری، و رهایی از اوضاع کنونی تشکیل می‌دهد.

در این جُستار، تلاش شده است تا به روش توصیفی- تحلیلی، بازتاب نمادهای دینی در شعر مناصره مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد. نتایج به دست آمده از این پژوهش، گویای اثر پذیری مناصره از نمادهای دینی؛ همچون مسیح(ع)، نوح(ع)، ابراهیم(ع)، هاجر(ع)، مریم(ع)، امام حسین(ع) و ایّوب(ع) به شکل‌های مختلف است.

واژگان کلیدی: عزّ الدّین مناصره، نماد دینی، مقاومت و پایداری.

بررسی بن مایه های مقاومت در پاره ای از اشعار خلیل حاوی

آرزوچالسری کچلک

چکیده

شکست های پی درپی عرب ها و بویژه قیام بزرگ عربی درژوئن 1967م احساس درد وعجز ونومیدی را در خلیل حاوی، شاعر معاصرلبنانی به وجود آورد.حاوی ازآشفتگی های وطنش سخت رنجیده بود وآن را در سروده هایش منعکس ساخت.این مقاله به بررسی برخی از بن مایه های ادبیات مقاومت در پاره ای از سروده های خلیل حاوی پرداخته وتلاش کرده است تا به این پرسش ها پاسخ دهد: تاثیرنابسامانی سرزمین های اشغالی درسروده های خلیل حاوی چه بوده است و کدام یک از بن مایه های مقاومت در اشعارش نمود یافته است.نتیجه ی بدست آمده این بود که هرچند خلیل حاوی به عنوان شاعر مقاومت شناخته نشده اما با این وجود نتوانسته است شعر خود را ازانعکاس حس وطن دوستی ،شرایط نابسامان سیاسی، آشفتگی ها واضطرابات ناشی ازجنگ وآنچه که هموطنانش را سخت آزرده بود،خالی وتهی گرداند.

واژگان  کلیدی: خلیل حاوی، شعرمعاصرعرب، ادبیات مقاومت.

فراخونی شخصیت های دینی در شعر شاعر مقاومت ممدوح عدوان

حسین چراغی وش
بهبود حسینی

چکیده

هنر فراخوانی شخصیت های گذشته از جمله مسائل مهمی است که مورد توجه شاعران معاصر عرب بوده وبازتاب بسیاری درآثارشان داشته است. این هنر، در غنای زبان شعری وشکوفایی و باروری آن ونیز بیان اهداف مورد نظر به بهترین نحو جلوه گر شده شاعر از طریق آن از حالت گزارش وخطاب گری شعری کاسته وبا به کارگیری شخصیتهای بنام گذشته جلوه های تازه ای به آن می افزاید. شاعر معاصردر پی آن است تا از رهگذر فراخوانی، میراث گذشته خود را زنده وپویا نگه داشته وعلاوه برآن با الهام گیری از آن در شعر خود، اهداف وتجربه های نوین شعری اش را به تصویر بکشد. مهم ترین انگیزه شاعر معاصر از فراخوانی شخصیت های گذشته، بیان اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی حاکم بر جوامع می باشد. به دیگر بیان، شاعرمعاصر از خلال شخصیت های دینی، تاریخی، ادبی وبا زبانی نمادین و رمزگونه آراء وآلام خود وملتش را بیان می دارد.ممدوح عدوان از جمله شاعران معاصر سوریه  می باشد که  شخصیت های گذشته را در شعر خود   فراخوانده واز رهگذر آن به بیان اندیشه های خود در خصوص سرزمین های عربی وبه ویژه فلسطین وسوریه پرداخته است. در این میان شخصیت های دینی چون حضرت محمد(ص)، امام حسین(ع)، حضرت عیسی(ع)، حضرت نوح(ع) و… که هرکدام به نوبه خود بیانگر نوعی از جلوه های متفاوت دوره های گذشته اسلام وعرب هستند، سهم بیشتری را در مقایسه با دیگران به خود اختصاص می دهند. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی در پی بررسی کیفیت به کارگیری این شخصیت های دینی در آثار ممدوح عدوان می باشد.

واژگان  کلیدی : فراخونی، شخصیت های دینی ، شعر ممدوح عدوان .

بررسی تطبیقی درونمایه های مقاومت در اشعار وحید خیون و قیصر امین پور

 حسین چراغی وش
فهیمه عبدی پور

چکیده

ادبیات مقاومت همواره از موضوعات مهم واساسی بوده که پیوسته مورد توجه پژوهشگران و محققین بوده است . شاعران درد آشنا و ظلم ستیز همواره در قالب این ادبیات صدای فریاد مظلومیت مردم ستمدیده و بی دفاع در مقابل متجاوزین رابه گوش جهانیان می رسانند. در این میان  شاعران مسلمان معاصر ایران وعراق تحت تاثیر اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران خویش در آثارشان به تبیین افکار ، اندیشه ها ، عقاید  ودیدگاه های خود پیرامون مضامین مقاومت از جمله دین ، سرزمین  ، مبارزه  ،شهادت ، آرمانگرائی  ، تجاوز و…می پردازند و زمینه لازم را جهت شکوفائی فرهنگ مقاومت  و رشدواعتلای فکری جامعه فراهم می سازند . وحید خیون از جمله شاعران  مسلمان شیعی  معاصر عراق است که ویژگی بارز شعر وی سادگی و تهور و صراحت بیان و نیز در عین حال ادبی بودن آن است. وی در اشعارش مهارت و هنرمندی خود را در بکار گیری و ترسیم عناصر مقاومت و وطن پرستی به گونه ای نشان داده است که قابل تامل وبررسی است.  قیصر امین پور نیز به عنوان شاعر توانای مقاومت معاصر می باشد که آثارش دارای زبان خاص خویش است و از اثرگذاری قابل توجهی در جامعه ما برخوردار بوده است.  این پژو هش بر آن است که به بررسی همسانی ها و تفاوت های شعر مقاومت در دو سرزمین عراق و ایران با توجه به آثار  و اشعار وحید خیون شاعر معاصر مقاومت عراق و قیصر امین پور شاعر مقاومت معاصر ایران با روش کتابخانه ای وبه صورت توصیفی تحلیلی با تحلیل شواهد درون متنی بپردازد .

واژگان کلیدی : ادبیات تطبیقی ، شعر معاصر ، شعر مقاومت ، وحید خیون، قیصر امین پور.

وطن خواهی در اشعار شاعر مقاومت “راشد حسین”

مهین حاجی زاده
مهناز خازیر

چکیده

داستان آورارگی و بی خانمانی ملت فلسطین، تراژدی غم انگیزی است که شاعران و نویسندگان زیادی را بر آن داشته تا به نگارش آن بپردازند. شعر فلسطین یکی از پر شور ترین و درد آلود ترین اشعار مقاومت جهان است.

راشد حسین یکی از شاعران عرصه‌ی ادبیات مقاومت سرزمین اشغالی فلسطین است. او تلاش می‌کند تا احساسات ملی گرایانه و وطن پرستانه ی خود را با سلاح قلم و زبان شعر و با بهره گیری از ساختارهای گوناگون ادبی، به دفاع از فلسطین غصب شده در برابر رژیم صهیونیستی بپردازد. وطن خواهی و آزادی شاخصه ی اصلی و عمده ی شعر اوست. دعوت به مبارزه، ستایش آزادی و آزادگی، انعکاس مظلومیت فلسطین، ستایش از جان گذشتگی مبارزان، ترسیم افق های پیروزی، نشان دادن بیدادگری، بزرگ داشت شهدای راه آزادی و به کارگیری نماد از اصلی ترین مؤلفه های شعر مقاومت اوست. این پژوهش که با روشی توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است، سعی دارد به بررسی موشکافانه ی بن مایه-ی‌های  ادبیات پایداری با تکیه بر اشعار راشد حسین بپردازد. یافته های پژوهش بر این اساس است که وطن در شعر راشد مفهومی مقدس و اسطوره ایی دارد و احیای هویت ملی فلسطینیان وعشق به سرزمین مادری محوری ترین مضامین شعری وی است.و همواره با زبانی ساده و با به کار گیری نماد و شگردهای خاص احساسات وطن دوستی خود را برای مخاطب به تصویر می‌کشد.

واژگان  کلیدی: آزادی، وطن، ادبیات مقاومت، فلسطین، راشد حسین.

سیمای فدائیان حریم قدس در اشعار نزار قبانی

مهین حاجی زاده
نسرین چالاک

چکیده

کاربرد واژه ی ” فدایی” در ادبیات نوین عرب با مسأله ی فلسطین و بویژه قدس ارتباط نزدیک دارد و شیوع آن را در بین شاعران و ادیبان می توان بعد از جنگ ژوئن 1967 دانست که پس از آن و در پی آوارگی ساکنان فلسطین و به دنبال آن اندیشه ی بازگشت به وطن، اندک اندک در بین مردم رسوخ یافته و به عنوان سمبل مبارزه در همه جا طنین انداخت. نزار قبانی شاعر غزل سرای عرب آنگاه که عمق فاجعه را در سرزمین های عرب و خصوصاً قدس دریافت، شیپور دمان شعرش را خنجری ساخت برای مبارزه با غاصبان و رسالت ادبی خویش را رسوایی سران نالایق عرب و پیام نجات بخش شعرش را دعوت به خیزش و بیداری در صیانت از حریم مقدس قدس قرار داد و در این راستا او ظهور شخصیتی به نام فدائی را معجزه ای برای منتظران فرج و پیروزی می داند که می توان به وجودش بالید و با یاری و همدلی او گردونه ی تاریخ را عوض کرد. ما در این جستار سعی بر آن داریم تا با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از جلد سوم دیوان نزار قبانی و دیگر منابع مرتبط، از گروهی به نام فدایی  که شاعر آنها را مرزبانان حریم قدس معرفی می کند، بحث نماییم تا در جاده های صیانت از شرف و انسانیت برای معرفی این گروه نجات بخش به خوانندگان اشعار نزار قبانی گام مفیدی برداشته باشیم.

واژگان کلیدی: نزار قبانی، شعر معاصر، فلسطین، قدس ، فدائی.

شهيد و پيام‌های وی در اشعار پايداری كمال ناصر

سميه حسنعليان

چكيده

از يك سو نظر به جايگاه والای شهيد و شهادت در فرهنگ اسلامی، و ضرورت نهادينه شدن اين مهم در جامعه در راستای تحقق هدف دفاع از وطن و پاسداشت آن، و نيز توجه ادبيات پايداری به موضوع شهادت از سوی ديگر، مقاله حاضر با روش توصيفی ـ تحليلی به بررسی شهيد و پيام‌های وی در اشعار پايداری كمال ناصر شاعر مقاومت فلسطينی پرداخته است.

مهم‌ترين يافته‌های پژوهش بيانگر اين حقيقت است كه كمال ناصر به اهميت و نقش شهادت و شهادت طلبی در مسئله مقاومت فلسطين در برابر رژيم اشغالگر صهيونيستی كاملا آگاه بوده، و با اختصاص دادن چندين چكامه به موضوع شهيد و شهادت، ‌سعی در بيان پيام‌های شهيد داشته است. از جمله پيام‌های شهيد در شعر كمال ناصر، دعوت مردم به استقامت و پايداری، اميد به آينده‌ای روشن، استقامت و پايداری برای حفظ ميهن، وفاداری به راه شهيد، صبر در برابر موشكلات و.. است.

واژگان كليدی: شهيد، پيام، اشعار پايداری، كمال ناصر، وطن .

جلوه های ادبیات پایداری در شعر شاعران کرد

سید محسن حسینی مؤخر
شیلان اویهنگی

چکیده

ادبیات پایداری را می توان شامل ادبیاتی دانست که متعلق به جامعه ی مظلوم و ستمدیده و مورد تهاجم  است. الزاماً همه ی این ادبیات مخلوق خود جامعه ی مظلوم  نیست. در واقع ادبیات پایداری هر ملت دارای شناسنامه ی تاریخی و جغرافیایی است اما می تواند جهان شمول؛ یعنی فرا زمان، فرا مکان و فرا زبان و فرا مخاطب خاص باشد. این ادبیات از جنبه های گوناگون قابل بررسی است و یکی از بخش های آن بررسی شعر مقاومت  است.  با توجه به اینکه ستایش آزادی، تحریض مجاهدان و آزادی خواهان برای کسب آزادی از دست رفته، دفاع از مظلومان و فریاد وطن خواهی از مهم ترین مضامین ادبیات پایداری  به شمار می آید، مقاله ی پیش رو با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مهم ترین جلوه های پایداری در شعر شاعران کرد می پردازد.

از جمله نتایج این پژوهش می توان  به این نکات اشاره کرد  که  مقاومت مردم در شعر شاعران کرد انعکاسی وسیع داشته  و از لحاظ  درون مایه نیز مفاهیمی چون ایثار، شهادت، مقاومت و مظلومیت و ستایش آزادی و وطن  در شعر شان متجلی شده است همچنین با توجه به اینکه قالب شعری مثنوی  از قالبهای رایج کردی است   بیشتر اشعار مقاومت کردی در این قالب سروده شده اند. عناوین اشعار نیز معمولاً با نام منطقه ای که در آن مقاومت یا نبردی روی داده، گره خورده است؛ نظیر( سنه ی خویناوی) : سنندج خون آلود، (بو هلبچه) : برای حلبچه، و (فتح فاو

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری، کردستان، شعر معاصر، شعر کردی.

بررسی تطبیقی درونمايه‌ها‌ی مشترک ادبیات پایداری فلسطین «با تکیه بر اشعار: ابراهیم طوقان، فدوی طوقان و محمود درویش»

سیده صغری حسینی
سید آیت‌الله حسینی

چکیده

ادبیات پایداری گونه‌ای از ادبیات است که مقاومت و نبرد ملّت‌ها در برابر تجاوز دشمنان داخلی یا خارجی به حقوق و ارزش‌هایشان را بازگو می‌کند و بیانگر دردها و رنج-هایی است که در برهه‌ای از تاریخ بر ملتی تحمیل می‌شود. امروزه ادبیات پایداری به ویژه شعر با موضوع فلسطین گره خورده است. شعر پایداری فلسطین تصویرگر تاریخ انقلاب فلسطین است. ابراهیم طوقان، فدوی طوقان و محمود درویش شاعران ادبیات پایداری فلسطین هستند که اشعارشان مملوء از موضوعات پایداری است؛ لذا در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی برجسته‌ترین مضامین مشترک پایداری در اشعار این سه شاعر فلسطینی می‌پردازیم. یافته‌های این پژوهش بیانگر این است که اشعار این سه شاعر تجلّی دردهای انسانی است که با زبانی ساده و بی‌تکلف و گاه کوبنده و گزنده به موضوعات پایداری می‌پردازد. اشعار این سه شاعر اشعاری هستند زنده، متعهد و تأثیرگذار که در لابه-لای آنها پیروزی و امید به آینده‌ای روشن که در آن مردم فلسطین در آرامش و آزادی زندگی می‌کنند، موج می‌زند. شایان ذکر است که ترسیم اوضاع فلسطین، انتقاد از وضعیّت موجود، دعوت به مبارزه و پایداری، ستایش شهداء و خوش‌بینی به آینده از مهمترین مضامین پایداری در اشعار این سه شاعر فلسطینی است.

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری فلسطین، ابراهیم طوقان، فدوی طوقان و محمود درویش

بررسی مفاهیم نوستالوژی در ادب مقاومت

( با مطالعه ی موردی بر شعر شاعران نازک الملائکه ، عبدالوهاب البیاتی و احمد عبدالمعطی الحجازی )

حمیده هادی پناه
رحیم قربانی

چکیده

یکی از رفتار های ناخودآگاه که برای شاعر یا نویسنده رخ می دهد ، نوستالژی یا دلتنگی برای گذشته است .  این رفتار تحت تاثیر عوامل  فردی و اجتماعی مختلفی همچون ؛ از دست دادن اعضای خانواده ، حبس و تبعید ، حسرت بر گذشته ، مهاجرت از کاشانه ، یادآوری خاطرات کودکی و جوانی ، غم و درد پیری  و اندیشیدن به مرگ شکل می گیرد .  در عرصه ی ادبیات پایداری ، بسترگاه این فرایند روانی به خوبی دیده می شود .  و قابل انکار نیست. زیرا در ادبیات پایداری محتوا و مضمون پایداری ، شاعر را ناخودآگاه به سمت و سوی غربت زدگی و حسرت و دلتنگی شوق می دهد و ناگزیر است که از این اندیشه ی شعری پیروی نماید.با توجه به  گسترش مفهوم ادبیت مقاومت در ادبیات معاصر جهان، به ویژه در ادبیات معاصر عرب و با توجه به ویژگی خاصی که این نوع و گونه ی ادبی در جهان معاصر در میان انواع ادبی گوناگون پیدا کرده است، در این گفتار سعی می شود با اتفاده از روش مطالعه موردی و توصیفی  مضامین و مفاهیم نوستالژی در سروده های سه تن از شاعران معاصر عرب، ” احمد عبدالمعطی الحجازی” ،  ” نازک صادق  الملائکه ”  و ” عبدالوهاب البیاتی ” مورد بررسی واقع شود . تحقیق نشان از آن دارد که شاعران مذکور با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی زمانه خود و با محوریت مفهوم مقاومت  و با گریز از آن  زمان ، بخش عمده ی شعر شان را آمیخته با غصه ، حسرت و دلتنگی برای گذشته نموده اند . مهمترین دستاورد پژوهش آن است که ، دوری از وطن ، یاد یاران و دوستان از دست رفته  و هم چنین آرمان شهر  بن مایه های نوستالژیک در ادب مقاومت  هستند. هدف از انتخاب این  موضوع ، سفر به یکی از ابعاد گسترده ادبیات  مقاومت  در مفهوم نوستالژیک است . که با بررسی آن ، نه تنها عوالم وسیع شاعر واکاوی می شود بلکه تصویری روشن از شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه وی هم بدست می آید .

واژگان کلیدی :  ادبیات مقاومت، نوستالوژیک، نازک الملائکه، عبدالوهاب البیاتی، احمدعبد المعطی.

رستاخيز ليبي درآيينه ادبيات معاصر عرب؛ نمونه موردي: رمان «فرسان الاحلام القتيلة»

احمد حیدری
حامد پورحشمتی

چکيده

جنبش يا رستاخيز عربي که از آن به عنوان بهار عربي ياد مي‌شود ريشه در انقلاب وخيزش هاي منطقه جنوب غرب آسيا وشمال آفريقا در سال هاي 2010 تاکنون دارد که در ابعاد وعرصه هاي مختلف سياسي، وفرهنگي، واجتماعي و… نمود پيدا کرده است. قطعا حضور ادبيات در کنار ديگر حوزه هاي مختلف هنري کمک شاياني در به تصوير کشيدن اين رويداد بزرگ در قالب هاي متفاوت کرده است. ابراهيم الکوني يکي از بزرگترين نويسندگان معاصر عرب وجهان اسلام که ظلم سران کشورش يعني ليبي باعث تن دادن وي به غربت شده است در تازه ترين اثرش با عنوان «فرسان الاحلام القتيلة = شهسواران روياي از دست رفته» انقلاب کشورش را به تصوير مي کشد. نويسنده در اين رمان از زبان يک معلم تاريخ که متوجه حذف تاريخ ليبي از کتابهاي درسي شده وناخواسته در گرداب درگيريها گرفتار مي شود، انقلاب را بازگو مي کند.

از این رو اين پژوهش با روش توصيفي-تحليلي وبا تکيه بر رويکرد نقد اجتماعي به بررسي مضامين سياسي، اجتماعي اين رمان ونگاه نويسنده به انقلاب ليبي مي پردازد. نتايج تحقيق نشان مي دهد که نويسنده ضمن بيان جوی از رعب و وحشت در کشور به‌وسيله جنگ افزارهاي دولت غاصب وجرايم صورت گرفته توسط آن در کنار فساد بزرگ اقتصادي، تنها راه حل را در مقاومت و مقابله با ظلم مي بيند.

واژگان کليدي:  رستاخيز عربي، ليبي، ابراهيم الکوني، رمان فرسان الاحلام القتيلة.

التحريض علی الثورة في شعر أحمد مطر

مرتضی حیدری
صدیقه اسدی مجره
خدیجه هاشمی

الملخص

إنّ شعر المقاومة هو الشعر الملتزم الذي يکون في خدمة المجتمع وأبناءه ضدّ أنظمة الظلم وحکام الجور. حينما ساد الظلم والفساد علی المجتمع وکُبتت الحريات فيه، يقوم الشاعر يقوم بتصوير هذه الأوضاع المؤسفة في أشعاره بشکل واضح رائع، وذلک رسالة الشاعر الشعبيّ الحرّ. لذلک يصبح شعر شاعر المقاومة مرآة تنعکس فيها ظروف مجتمعه السياسية والأجتماعية والثقافية انعکاسا کاملا. إذا أمعنّا النظر في الشعر العراقي المعاصر وجدنا أحمد مطر من أکبر الشعراء السياسيين والمقاومين في العراق. أحد مضامين المقاومة في شعره هو التحريض علی الثورة ضد الأجانب والإحتلال والحکام الفاسدين. نری هذا الموضوع کثيراً في قصائده.

يهدف هذا البحث إلی دراسة إحدی ظواهر المقاومة في شعر أحمد مطر – أي التحريض علی الثورة – کما يتطرق إلی حياة الشاعر وشخصيته ومضامين شعره، خاصة ميزات شعره في المقاومة.

الکلمات الرئیسة : شعر المقاومة، أحمد مطر، التحريض علی الثورة.

درون‌مایه‌های تعهّد در شعر سلمان هراتی (مطالعه موردی: از آسمان سبز و دری به خانه‌ی خورشید)

محمود حیدری
ام البنی خرمیان

چکیده

یکی از مهم‌ترین ارکان شعر، درون‌مایه‌ی آن است که محتوای اصلی یک سروده را شکل می‌دهد و شعر هم با توجّه به حوادث و اتفاقات زمانش، از درون‌مایه‌ی مخصوص به آن برخوردار است. سلمان هراتی از جمله شاعرانی است که در جریان انقلاب و جنگ تحمیلی به بازتاب حوادث و اتفاقات آن دوره در شعر خود پرداخته است. در این پژوهش تلاش شده است با خوانش و بررسی اشعار هراتی درون‌مایه‌های شعری این شاعر دسته‌بندی گردد و نمونه‌های شعری آن آورده شود. نتیجه‌ی به‌دست آمده گویای این مطلب است که عمده درون‌مایه‌های شعری هراتی، دفاع مقدّس، شهید و شهادت و عاشورا و انتظار ظهور منجی و ستایش امام خمینی(ره) است.

واژگان کلیدی: شعر مقاومت، درون‌مایه، سلمان هراتی.

بررسی مؤلفه‌های پایداری در مجموعه‌ی داستانی “عناقید العطش” اثر علی حجازی

محمود حیدری
ام البنی خرمیان

چکیده

ادبیات پایداری، از مهم‌ترین سنگرهای فرهنگی ملّت‌های تحت سلطه است. از دیرباز تا کنون، شاعران و نویسندگان، همواره، تلاش داشته‌اند با بیان و بازتاب مسائل و مقولات گوناگون اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و… با استفاده از هنر خود به برانگیختن و تشویق و تهییج  مخاطبان برای مقاومت و پایداری در برابر دشمن بپردازند. علی حجازی، یکی از نویسندگان لبنانی است که قلم خود را در خدمت به سرزمینش به کار گرفته است. “عناقید العطش” عنوان مجموعه‌ی داستان‌های کوتاه این نویسنده است که به بیان داستان مقاومت و پایداری مردم جنوب لبنان در برابر رژیم اشغالگر صهیونیستی می‌پردازد. وطن‌پرستی و عشق به خاک و سرزمین، دعوت به رویارویی با دشمن و پایداری در برابر آن، ایثار و فداکاری و شهادت، امید و ایمان به پیروزی بر دشمن غاصب ازجمله مؤلفه‌های پایداری بیان شده در این مجموعه می‌باشد.

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری، مؤلفه‌های پایداری، داستان کوتاه، عناقید العطش.

بررسی نمود پایداری در چكامه ‏هاي ميهني محمود درويش

احمدرضا حيدريان شهري
فهيمه سيدمحمدي

چکیده

عشق به وطن یکی از امور غریزی است که در وجود آدمی نهادینه شده و ارتباط تنگاتنگی با اموری همچون دوری و هجرت از وطن دارد. محمود درویش، شاعر طراز اول مقاومت فلسطین از جمله سرايندگاني است كه با سروده هایش به مخالفت با صهيونيست برخاسته است و نگارندگان، ‌خوانش، بررسي و تحليل سروده‏هاي برجسته‏ي او را در گستره‏ي ادبيات پايداري و ارائه‎‏ي تصاويري روشن از پايمردي و ايستادگي وي را ‌رسالتي مي‏دانند كه بر دوش آنان نهاده شده است.

نوشتار حاضر در پی آن است تا با روشی توصیفی-تحلیلی، جلوه های وطن دوستی را در مجموعه «أغنیات إلی الوطن» محمود درويش مورد بررسی قرار دهد و از اين رهگذر به تصوير روحیه ی انقلابی این شاعر و عشق او به وطن و مردمشدست يازد؛ از مهم ترین جلوه ها و نمود های ميهن‏دوستي درويش و عشق او به سرزمينش كه در اين نوشتار مورد توجه قرار مي گيرد عبارت انداز: تقدیس و جاودانه دانستنن وطن، مبارزه و ظلم ستیزی، امید به فردایی روشن و بويژه مخالفت با دشمن و ايستادگي و پايمردي در برابر او.

برآيند نهايي اين پژوهش نشان مي‏دهد كه از يك سو امید بازگشت به وطن از پرکاربردترین مفاهیم مطرح در شعر محمود درويش است كه با روحیه ي مبارزه طلبی و ظلم ستیزی شاعر، قرين گشته است و از سوي ديگر، خمیر مایه ی اشعار وي: امید به فردایی روشن است كه در اشعارش در قالب لحنی حماسی و طيف واژگاني عصيانگر و انقلابی پديدار مي گردد.

واژگان کلیدی : ادبیات پایداری ، فلسطین ،  محمود درویش ، وطن دوستی.

بررسی مؤلفه‏ هاي پایداری در آثار جبران خليل جبران

احمدرضا حيدريان شهري
ساره چركزي

چكيده

ظلم ستیزی ، خودباوری، شهادت و آزادی‏خواهي از آبشخورهای کرامت انسانی هستند که در زمره ادبیات پایداری تجلی و نمود می یابند و چون ادبیات، نهادی اجتماعی است و از زبان که نهاد دیگری است،به عنوان ابزار استفاده می کند،با پایداری فردی و اجتماعی گره می خورد و به دفاع از مردم، جامعه و آرمان های انسانی برمی خیزد. جبران خليل جبران،‌سراينده‏ي برجسته‏ي لبناني نیز مانند هر شاعر دیگری از محیط سیاسی-اجتماعی زمان خویش تأثیر پذیرفته و كوشيده است تا رسالت خویش را در دفاع از نوع بشر، انسان، ،وطن،‌آزادي و ظلم‏ستيزي و …کامل نماید. نگارندگان در اين جستار كوشيده‏اند تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به اين پرسش بنيادين پاسخ دهند كه برجسته‏ترين مؤلفه‏هاي پايداري مطرح شده در انديشه‏ها و آثار جبران خليل جبران، سراينده‏ي برجسته‏ي لبناني‏تبار و بنيانگذار انجمن الرابطة القلميّة در مهجر شمالي كدامند.

نتايج به دست آمده از اين پژوهش نشان مي‏دهند كه از يك سو نابساماني شرایط اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی سرزمين‏هاي عربي در رویکرد جبران به ادبیات پایداری نقشي تعیین کننده داشته است و از سوي ديگر ادبیات پایداری در انديشه‏ي جبران،‌معادل و مرادف با ادبیات غربت عربي در مهجر است كه بارزترين مؤلفه های آن عبارتنداز: عشق به وطن، ستایش آزادی و آزادگی، ظلم‏ستيزي و خودباوری.

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری،ادبیات مهجر، جبران خلیل جبران،ظلم ستیزی،خودباوری،شهادت،آزادی

بررسی  نقش راهبردی-ادبی زنان در مقاومت فلسطین

زینب خاکبازان

چکیده

زنان باملیت های مختلف،همواره درمقاومت ازآرمان هاوارزش ها پیشگام بوده اند.زنان فلسطینی نمونه ای برجسته،ازاین قشرعظیم هستندکه مقاومت چندین ساله ی فلسطین را هدایت وحمایت می کنند این حماسه سازان درحوزه های مختلف ادبی،فرهنگی،آموزشی،بهداشتی،سیاسی وحقوق بشرمشغول فعالیت های چشمگیری بوده وهستند.

برای نمونه می توان به سازمان زنان سیاه پوش،سازمان زنان ضداشغال اشاره کردکه به دست زنان فلسطینی تاسیس گردیده است.بسیاری ازآن هادرصحنه مقاومت،مبارزه نظامی می کنندودرمیدان ادب این شاعران ونویسندگان بوده وهستندکه باحضورمعنوی خود،پتانسیل مقاومت راتقویت می نمایندومقاومت ونمادهای آن رادر آثارخودماندگارمی سازند.این آثارازجنبه های مختلف موردبحث وبررسی قرارگرفته است.امّاکمتربه ارتباط مقاومت وادبیات زنان فلسطینی پرداخته است.

دراین مقاله سعی شده است که باروش توصیفی- تحلیلی مقاومت زنان فلسطینی از جنبه ادب مورد مطالعه قرارداده شودوبه اثبات برسانیم که زنان ازگردانندگان اصلی مقاومت درفلسطین بوده و درجنبه ادبی نیز فعالیت هایی همدوش بامردان داشته اند .

واژگان کلیدی : فلسطین ، زنان ، مقاومت ، ادبیات.

ادبیات پایداری و مفهوم آزادی در آثار محمد ماغوط

ناهید خدادادیان
راضیه چراغی

چکیده

حس مقاومت و ظلم‌ستیزی همواره در نهاد بشر وجود داشته و این جریان به آثار ادبی نیز راه پیداکرده است و به‌مرور زمان به شاخه‌ای سترگ در ادبیات تبدیل‌شده است. ادبیات پایداری گونه‌ای از ادبیات است که تجربیات مبارزاتی نسل مقاومی را که در راستای رهایی سرزمین، دین و فرهنگشان در برابر تجاوزگران به پا خواسته‌اند در قالب فخیم و شیوای شعری به تصویر می‌کشد. آزادی یکی از مفاهیم چنین ادبیاتی است که همواره با تحولات سیاسی- اجتماعی جامعه همراه بوده است.

محمد احمد عیسی ماغوط شاعری سیاسی- اجتماعی است که آزادی، وطن‌پرستی و استبداد ستیزی از مهم‌ترین جلوه‌های ادبیات پایداری در آثار اوست. پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی درون‌مایه‌های مقاومت در شعر ماغوط بپردازد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که وی در آثارش همواره ندای آزادی را سر داده و به رهایی بشریت، آن‌هم از طریق قلم و نوشتن اندیشیده است. وی دست‌یابی به عدالت را در سایه به دست آوردن آزادی محقق می‌داند.

واژگان کلیدی: محمد ماغوط، ادبیات پایداری، آزادی، وطن، استبداد ستیزی.

جلوه های پایداری در شعر جودت فخر الدین

کبری خسروی
حاتم مرعی

چکیده

جودت فخر الدین، شاعر برجسته لبنانی است كه اشعار فراوانی در حوزه ادبيات پايداری سروده است. او با احساس عميق شاعرانه‌ی خود توانسته است مفاهيم والايی از مظلوميت را در اشعارش خلق كند. فخر الدین كه وطن (لبنان) عنصر اساسی اشعارش را تشکیل می‌دهد قلب خود را چنان برای مظلومیت مردم کشورش به تپش درمی‌آورد که گویی برای سرنوشت خود هيچ‌گونه دلواپسی و دغدغه‌ دیگری ندارد. وی فرزندان لبنان را به اتحاد، مبارزه، پايداری در برابر ظلم و اميد به آينده‌ای روشن فرا می‌خواند ولبنان را نماد تمام ملت‌های ستم‌دیده قلمداد می‌كند.

اين مقاله با روش توصیفی- تحلیلی در صدد آن است كه مقولۀ مقاومت و درون‌مايه-های آن در شعر جودت فخر الدین را بررسی نماید. نتایج مقاله نشان می دهد که جودت فخرالدین در اشعارش تلاش نموده است تا اراده ملت های اسلامی بویژه جوانان لبنانی را برانگیزد و از تسلیم و سازش دربرابر اسرائیل باز دارد؛ غم واندوه مردم کشورش را به تصویر بکشد و عمق فاجعه تعرض به سرزمینش و همچنین اوضاع نابسامان آنرا به جهانیان بنمایاند.

واژگان کلیدی : ادبیات پایداری، شعر عربی معاصر، جودت فخرالدین، لبنان.

جلوه‌های ادبیات پایداری در شعر ابراهيم نصرالله مطالعه موردی دیوان «نعمان یستِردُّ لونه»

علی خضری
رسول بلاوی
پروانه داشاب

چکیده

ادبيات مقاومت ثمره‌ي ظلم و ستم استعمارگران است. و شاعران در دفاع از میهن خویش در برابر این ظلم و ستم رسالت خود را با زبان شعری به جا آورده‌اند که گاهی برای بیان ایده‌های خود در دفاع از آرمان‌ها به دلیل شرایط نامساعد فضای جامعه از زبان نمادین بهره برده‌اند. بنابراین مقاومت با روحیه‌ی شاعرانه و صلابت مردانه در فضای فرا الگوها در بستر جامعه‌ی اسلامی فلسطین شکل گرفته است. ابراهیم نصرالله از جمله شاعران عرصه مقاومت است که اعتراض خویش را علیه استبداد با زبان شعری پر صلابت خود اعلام کرد. او با اشعار خود حقیقت ها را در فضای رمانتیک از پشت رمز و نماد در بستر الفاظ پر دلالت به مخاطب القا می‌کند. ما در این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی به دنبال یافتن جلوه‌های ادبیات پایداری در شعر این شاعر هستیم.  مهمترین محورهای بحث در پژوهش پیش‌رو رویای آزادی، سیمای مردان مبارز، یادکرد خاطرات خونین، تجلیل از شهادت، اندوه مقاومت و… است. نتایج بدست آمده گویای آن است که شاعر با تلفیق فضای رمانتیک و اندیشه‌های پر صلابت مقاومت، به هدف راهبردی جامعه در برون رفت از فضای ضد آرمان‌ها، که تنها با مقاومت خونین محقق می‌شود، پرداخته است.

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری، رمانتیک، نماد، فلسطین، ابراهیم نصرالله، دیوان (نعمان یستِردُّ لونه).

سیمای امام حسین(ع) در شعر عبدالله القرمزی

سجاد خندان
ایوب انصاری

چکیده

رویکرد به ادب مقاومت، با نشان دادن توجه خاص به پایداری های صدر اسلام آغاز شد و با برجسته نمودن پاسداری های شهیدان دفاع از آرمان پیامبر، سنگ بنای این نوع سروده ها  گذاشته شد. باید گفت علت اصلی توجه به ادب پایداری در عصر اسلامی برداشتها و توجهاتی بود که در قرآن کریم بدان اشاره شده بود؛ چراکه واژه شهيد از اسماء الله مي باشد و اين واژه در لغت به معاني مختلف به كار رفته است. عبدالله القرمزی از جمله شاعرانی است که در پرتو ادبیات پایداری بسیاری از سروده های خویش را میدان توصیف نبرد نینوا و تصویر مقاومت امام حسین(ع) قرار داده است. او با استمداد از مقاومت اباعبدالله، به تشویش هموطنان خویش در مبارزه با رژیم آل خلیفه پرداخت وضمن ترسیم استقامت آنان، خویشتن را در شمار شاعران ادبیات پایداری معرفی نمود. نوشتار حاضر بر آن است با استفاده از روش نقدگونه به بررسی تأثیر مقاومت امام حسین (ع) در سروده های عبدالله القرمزی بپردازد و شعر او را از این کانال مورد واکاوی و تحلیل قرار دهد. دستاورد پژوهش تأثیر پذیری شاعران مقاومت بحرین از پاسداری‌های سالار شهیدان را نشان می‌دهد و نیز بیان می کند که سیمای امام حسین تا چه اندازه در شعر القرمزی نمودار است.

واژگان کلیدی: عبدالله القرمزی، پایداری، امام حسین(ع)، نقد و تحلیل.

جلوه‌های پایداری در سروده‌های آیات القرمزی

سجاد خندان
ایوب انصاری جابری

چکیده

ادبيات اسلامي به مساله پایداری و شهادت رويكردي ويژه دارد. در قرآن كريم ماده شَهَد يكصدوشصت (160) بار به صورت مشتقات مختلف ذكر شده است و احاديث متعدد نبوي و مروي از ائمه مساله شهيد و شهادت را چون ميراثي عظيم به ما رسانيده است واین سببی اساسی در گزینش ادبیات ایستادگی نزد شاعران امروز عرب شد. آیات القرمزی شاعر وبانوی شیعه مذهب بحرینی است که در جریان انتفاضه مردم این کشور در صف مبارزان و مخالفان رژیم آل خلیفه درآمد و زبان شعر خویش را تمام‌قد در مسیر پایداری و ایستادگی قرار داد. او به واسطه چکامه‌هایی که بر علیه  این رژیم می‌سرایید و با دستاویز قرار دادن ستم‌هایی که بر مردم بحرین بخصوص شیعیان این کشور روا داشته می شد در صدد برآمد تا چهره حقیقی آل خلیفه را در آینه‌ی شعر خویش به تصویر بکشد.

نوشتار حاضر برآن است با استفاده از روش توصیفی وتحلیلی به بررسی و نقد جلوه های ادب پایداری در شعر آیات القرمزی بپردازد. دستاورد پژوهش به مخاطب می نمایاند که شهادت طلبی با رویکرد به مقاومت شهیدان نینوا، عشق به وطن، دفاع از آرمان شیعه، مبارزه با دست نشاندگی وتمجید از مبارزان راه آزادی سازه‌ی اصلی شعر او را تشکیل می دهند تا از این رهگذر فریاد وطن خواهی خویش را گوش‌ها برساند.

واژگان کلیدی:آیات القرمزی، شعر معاصر عربی، پایداری،شهادت، نقد

ادبیات مقاومت در شعر اندلس  ( مطالعه ی موردی: اشعار أبوالقاسم خلف بن فرج الإلبیری معروف به السُّمیسر )

مولود خوانچه زرد
رقیه صادقی نیری
مهین حاجی زاده

چکیده

مقاومت از قدیم الأیام در اشعار شاعران وجود داشته و در هر دوره با توجه به مقتضیات، شرایط سیاسی، آن دوره تغییر و تحول یافته است که یکی از موارد مقاومت در شعر، اشعار شاعران اندلس در قرن پنجم می باشد که جنگ، اختلاف، ظلم، خیانت، فساد، توطئه، همدستی حاکمان با دشمنان مسیحی شان علیه حاکمان همسایه ی مسلمانشان و … از واقعیت های آن روز اندلس می باشد که به نوعی باعث ظهور و بروز نوعی مقاومت در شعر گردید که در آن شاعران در عرصه ی ادبیات در سنگر مقاومت و پایداری به مبارزه و مقابله با شرایط ناگوار سیاسی و اجتماعی محیط پیرامون خود پرداختند که نمونه ای از اشعار شاعران این دوره، اشعار السَُمَیسِر می باشد که با سلاح هجو خود به میدان کارزار و پیکار علیه شرایط نابسامان سیاسی و اجتماعی جامعه روزگار خود آمد که اشعار هجوش، سراسر خشم و انتقاد از جامعه و سیاست حاکمان وقت است.    سمیسر با هدف دستیابی به آرمانهای اجتماعی خود از طریق هجو و با تداخل انگیزه های اخلاقی در آن و نیز داشتن عواطف و احساسات انسانی و دینی خود به نوعی به نقد دینی, سیاسی و اجتماعی جامعه ی روزگار خود می زند. مقاله ی حاضر درصدد است که دورنمایی از این واقعیتها را به شیوه ی توصیفی- تحلیلی در اشعار وی بررسی نماید.

واژگان کلیدی: شعر مقاومت، هجو، سیاست، اندلس، السمیسر، نقد دینی.

برجسته سازی در اشعار دفاع مقدس سلمان هراتی

سمیه خورشیدی

چکیده

برجسته سازی یا foregranding از مفاهیمی است که پیش از جنگ جهانی دوم در مکتب پراگ و تحت تاثیر آراء صورت گرایان روس ساخته و پرداخته شد؛صورت گرایان عامل شکل گیری زبان ادبی را برجسته سازی می دانند که نشان دهندۀ کاربرد نامتعارف زبان خودکار و تخطی شاعر از قواعد و قرار دادهای هنجار است. برجسته سازی در زبان ادبی به دو گونۀ انحراف از قواعد حاکم برزبان (قاعده کاهی) و افزودنقواعديبرقواعدحاكمبر زبان (قاعدهافزايي) امكانپذير است. این پژوهش با بررسی فرایند قاعده افزایی و قاعده کاهی(هنجارگریزی) در اشعار دفاع مقدس هراتی درصدد نشان دادن این برجستگی هاست.بهره گیری از قالب آزاد یکی از ویژگی های این شاعر انقلابی است که توانسته با زبان عامیانه و ساده، صمیمیت و صداقت و احساسات خویش را به راحتی در این قالب بیان کند. نقد جامعه و توصیف جنگ بیشتر از موضوعات دیگر در اشعارش نمود می یابد. همچنین وی با تأثّر از نیما، فروغ و سپهری، طبیعت کلامش را با طبیعت زادگاهش آمیخته و با عینی کردن ذهنیات خویش، تقلید گر موفق سپهری و فروغ است.همچنین گونه های برجسته سازی توازن نحوی و قاعده کاهی نوشتاری برجسته بود. و همخوان های انفجاری عاطفۀ شاعر را بیشتر به مخاطب القا می نمایند.

واژگان کلیدی : هراتی،برجسته سازی، قاعده افزایی، قاعده کاهی.

مضامین اشعار هشت سال دفاع مقدس

علی خوشه چرخ آرانی

چکیده

جنگ تحمیلی هشت ساله بر ملت مقاوم و پایدار ایران، واقعه ی کوچکی نیست که بتوان به راحتی از کنار آن گذشت و به سادگی آن را نادیده انگاشت. ادبیات نیز که روح حاکم بر جامعه و به سان رگ های جاری حیات اجتماع است، به این رویداد بی تفاوت نبوده و نیست، بلکه توجه به زوایا و دقایق ادبی ادبیات دفاع هشت ساله هر روز در حال زایش و تکوین است.

در این مقاله پس از بررسی ویژگی های بارز سروده های دفاع مقدس شامل مردمی بودن، ستایش فتوحات و دعوت به مقاومت، ستایش رشادت ها و دلاوری های رزمندگان، بهره مندی از فرهنگ عرفانی، دینی، تلفیق نهادهای ملی و مذهبی و دینی، سوگ سروده هاو… شواهد مثال هایی ذکر و در پایان ویژگی‌های شعر دوره ی اعتراض که پس از دوره ی مقاومت هشت ساله سروده شده بررسی نمونه هایی از شعر شاعران بیان شده است.

واژگان کلیدی :  مقاومت- دفاع مقدس- شعر، ادبیات، اسلام، وطن .

المقاومة الشعبیة وأبرز أسبابها  في دیوان معروف الرصافی

پگاه دالوند

الملخص

ولد الشاعر معروف الرصافي سنة 1875المیلادیة ببغداد، إنّه جرّ قلمه وخطّ ادبهُ لآلام مجتمعه ومحاربة الاحتلال، فالکثیرمن أجمل قصائد الرصافي تتحدث عن المسائل السیاسیة ولاسیما الاحتلال الانجلیزي للعراق؛ حتی لقب بشاعر السیاسة، وهذا یرجع إلی أسباب أهمها هي: السبب النفساني، بلد الرصافي وحساسیتهُ؛ ما کان الرصافي من الذین رأوا الاحتلال في البلاد فبدل أن یحللوها تلاعبوا وأمحوا صورة المسألة، بل جاهد بقلمه وادبه لهذا خُلقت لهُ أعداء وأصدقاء واتجاهات عدّة حتی ذهب البعض بمُعاداة الرصافي وحتی کفّروا اعتقاداته ومفاهیمه وسبّبوا خلل لاعتقاداته وأجبروه ترک مهنتهُ التي یعشقها کمهنة الرسول علیه وعلی آله السلام وهي المهنه المعلمیة آنذاک.

الکلمات الرئسیة : معروف الرصافی، الاحتلال، الشعر  السیاسی، المقاومة  .

بررسی مضامین مقاومت در شعر محمد کاظم کاظمی با گذری بر دو دفتر “پیاده آمده بودم” و “شمشیر و جغرافیا”

بنفشه دربندکوهی
شیوا صادقی
علی صیادی

چکیده

شاعران و نویسندگانی که در حوزه ادبیات مقاومت  کار کرده‌اند همواره روایت کننده تاریخ رشادت‌ها و جانفشانی‌های شهدا و مردم و زنده کننده ارزش‌ها و رساننده پیام‌های مقاومت به نسل‌های بعد هستند. از آنجا که این موضوع در تاریخ و ادبیات هر ملتی بیشترین اهمیت را در بین موضوعات ادبی و فرهنگی دارد، این مقاله بر آن است تا با تکیه بر دو دفتر “پیاده آمده بودم”و”شمشیر و جغرافیا” به  اشعار محمد کاظم کاظمی شاعر مهاجر افغان پرداخته و مضامین مقاومت را که می‌تواند زاییده نابسامانی‌ها و آشفتگی‌های اوضاع سیاسی و اجتماعی و جنگ‌های پی‌درپی داخلی و خارجی در تاریخ معاصر این کشور باشد، بررسی نماید. مقوله هایی همچون عشق به وطن و سرزمین ، ستایش شهدا، مقاومت و دعوت به قیام، تاثیر‌پذیری از الگوهای مقاومت ، بهره‌گیری از نماد و اسطوره ، امید به آمدن منجی ، ستایش رشادت و سلحشوری مردم و ستایش آزادی و آزادگی از شاخصه‌های مضمون مقاومت در این دو اثر است که مورد تحلیل واقع شده است.

واژگان  کلیدی : محمد کاظم کاظمی، افغانستان، ادبیات و شعرپایداری، مقاومت   .

تجلي ميهن دوستي در آثار آلفونس دوده با تأكيد بر ادبيات پايداري

سميه دهداريان

چكيده

آلفونس دوده، از نويسندگان نامدار قرن نوزدهم فرانسه است. او پيش از آنكه نويسنده شود، شاعر بود. شعر مي سرود و حكايت هاي شاعرانه مي نوشت. لكن جنگ فرانسه و آلمان، تصورات و افكار دوده را به قدري تحت تأثير قرار داد كه از او نويسنده اي واقع گرا (رآليست) بوجود آورد.

آنچه كه در اغلب آثار اين نويسنده واقع گرا جلب توجه مي كند، احساسات ميهن دوستانه او است. كتاب هاي «نامه هاي آسياب من» و «قصه هاي دوشنبه» از جمله آثار دوده هستند كه به فارسي برگردانده شده اند: ((آخرين درس)) يكي از داستان هاي كتاب «قصه هاي دوشنبه» است كه احساسات ميهن دوستانه در آن متجلي شده است. شيوه بيان اين داستان، در تجلي آن سهم بسزايي دارد. دوده، داستان را به شكلي زيبا از زبان كودكي دبستاني بيان مي كند. يكي از مهم ترين ويژگي هاي ميهن پرستي، حفظ زبان ملي است چرا كه زبان ملي هر ملتي ارزش آن ملت است. همانگونه كه پاسداري از خاك ميهن ارزشمند است. در اين مقاله، نگارنده مي كوشد پس از واكاوي داستان، ((آخرين درس)) از منظر ادبيات پايداري حفاظت از زبان ملي را به عنوان محوري ترين پيام اين داستان معرفي كند و مسؤوليت هر كسي را در حفاظت از زبان ملي در قبال ميهن دوستي تبيين نمايد.

واژگان كليدي: ميهن دوستي، زبان ملي، ادبيات پايداري، آلفونس دوده، قصه هاي دوشنبه، آخرين درس.

نگاهي به جايگاه حبسيه در ادبيات پايداري «بررسي حبسيه هاي مجيرالدين بيلقاني»

سميه دهداريان

چكيده

حبسيه، نوعي ادب پايداري است. حبسيه يا زندان نامه شعري است كه در محيط زندان به ظهور مي رسد. در نتيجه مي توان گفت حبسيه چون آئينه اي اوضاع زندان را انعكاس مي دهد. شاعر به وصف وضعيت زندان و هر آنچه در آن وجود دارد اعم از زنداني و زندانبان، در و ديوار، غل و زنجير و… مي پردازد. اما، آنچه اين وصف را دلنشين مي كند، ابياتي است كه شاعر از حالات دروني خود مي سرايد و در آنها از بي گناهي خود و جدايي از اقوام و نزديكان و توسل جستن به ديگران براي رهايي و… مي آورد. ابيات مذكور به حبسيه، جان مي بخشند. مجيرالدين بيلقاني، شاعر قصيده سراي ايراني در قرن ششم هجري است. شاعري پرمايه و خوش قريحه كه ديواني مشتمل بر پنج هزار بيت دارد. ديوان وي مملو از قصايد ناب و غزل هاي زيبا است. مجير بخشي از ديوان خود را به شكواييه ها اختصاص داده و در همين بخش به حبسيه ها كه شاخصه اصلي شكواييه هاي سياسي هستند برمي خوريم. ويژگي غالب حبسيه هاي مجير، وام گيري از آيات و مضامين قرآني است. مضموني چون قرباني كردن. داستان حضرت ابراهيم (ع) و همچنين ماجراي گاو بني اسرائيل از جمله مصاديق قرباني کردن در آيات قرآني به شمار مي آيد. وام گيري از مضمون قرآني، قرباني كردن در حبسيه سرايي، خردمندانه و به جا است. نگارنده در اين مقاله بر آن است تا با بررسي حبسيه هاي مجيرالدين بيلقاني به اين نتيجه برسد كه الهام بخشي از مضمون قرآني، قرباني كردن در حبسيه هاي اين شاعر بيشتر از ساير مضامين قرآني است.

واژگان كليدي: آيات و مضامين قرآني، قرباني، ادبيات پايداري، شكواييه، حبسيه، مجيرالدين بيلقاني.

وطن، اصلی ترین مؤلفه پایداری در شعر سمیح قاسم

رسول دهقان ضاد
آذین آذرمهر

چکیده

جنگ و اشغال کشورها، همواره با مقاومت و ایستادگی ملت‌ها همراه بوده است؛ در این میان شاعران نیز به‌عنوان بخشی از مردم به این اتفاقات واکنش نشان داده و سعی در همراهی مبارزان با زبان شعر داشته‌اند. اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی، از جمله بزرگترین اتفاقاتی است که شاعران، به آن پرداخته‌اند.مضمون کلی میهن و سرزمین از مضامین عمده و اصلی شعر مقاومت در جهان است.این پژوهش با بررسی پربسامدترین نمادها در شعر سمیح قاسم، به بررسی گستردگی استفاده از مفهوم وطن در شعر وی پرداخته است. انتخاب این شاعر به دلیل شهرت ایشان به سرودن اشعار حوزه مقاومت است.

این مقاله با بررسی نمادهای به‌کاررفته در شعر سمیح قاسم، و ارائه آمار مربوط به استفاده از این نماد‌ها در شعر شاعر فلسطینی و همچنین بررسی موضوعی اشعار وی به این مهم دست می‌یابد که مفهوم وطن با استفاده از تعابیر و نمادهای مختلفی از جمله «أرض»، «شمس»، «قمح» و «طین» تبدیل به اصلی‌ترین دغدغه سمیح قاسم، در سرایش اشعاری با مضامین عشق به وطن، مبارزه با دشمن وطن، شوق بازگشت به وطن و … شده است.

واژگان  کلیدی: مقاومت، ادبیات پایداری، نماد، نمادپردازی، سمیح قاسم، وطن.

ادبیات مقاومت در قرآن کریم

سهام ذاکر سواعدی

چکیده:

جُستار کنونی پژوهشی است با عنوان «ادبیات مقاومت در قرآن کریم» که در آن تلاش شده است انواع متدهای پایداری و مقاومت  که در قرآن کریم به مناسبت های فراوان با عبارت های متعدد و مترادف بیان شده است مورد بررسی قرار گیرد.

پژوهش کنونی به منظور شناسایی دقیقتر معنای مقاومت و مترادف آن که در قرآن در آیات متعدد و مناسبت های متفاوت ذکر شده تدوین شده است. شیوه تحقیق این موضوع کتابخانه و فش برداری می باشد که در آن جهت بررسی معنا شناسی واژه ها از فرهنگ های معتبر لغت و برای درک دقیق محتوای آیات از کتب تفسیر استفاده شده است.

قرآن کریم در آموزه های خود راه های متعدد مقاومت و پایداری رادر غالب سفارش به پیامبران، اولیاء و مؤمنان، با واژه های: ثَبِّتْ أَقْدامَنا،ْ ثَبَّتْناكَ، فَاثبتُوا، فَثَبِّتُوا یُثَبِّت، انْصُرْنا، اصْبِرُوا وَ صابِرُوا، سفارش و دستور داده است.  مژده پیروزی دادن در جنگ، یاری خواستن از خداوند و یادآوری نعمت های او، داشتن قول ثابت، دوری از وعده و وعیدهای مشرکان، ثبات قدم در راه حق،  عدم انحراف از مسیر و صراط مستقیم، از عوامل رسیدن به ثبات قدم و استقامت در قرآن می باشد.

با بررسی آیات قرآن مشخص می شود که پایداری در قرآن کریم مرتبط با صبر، ثبات قدم و استقامت است و هر یک از واژه های فوق، با توجه به نوع صیغه های بکار رفته انشایئ و خبری، مرتبه ای از پایداری را به خود اختصاص داده است.

واژگان کلیدی : استقامت، ثبات، پایداری، پیامبران، قرآن کریم، صبر، بردباری.

مفاهیم شهید و شهادت در شعر محمود درویش

کبری ذوالفقاری

چکیده

ادبیات پایداری با رویکرد فکری و اعتقادی اش مفاهیم ارزشمند و باور مندی را در خود جای داده است. شعر پایداری فلسطین نیز در برخورد با جنایات رژیم صهیونیستی و مظلومیت ملت فلسطین، شعري آميخته با حماسه و سرشار از مفاهيم اسلامي شد، از جمله این مفاهیم شهادت و ایثار است که اغلب شاعران فلسطینی دراین باره  اشعاری مملو از نبض ایثار و  انسانیت سروده اند.    از میان شاعران فلسطینی، محمود درویش از شاعران بنام و ژرف اندیش مقاومت فلسطین است که دارای اندیشه های عمیق و ناب درباره ارزش های پایداری فلسطین، بویژه مرگ و شهادت است. در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی مفاهیم و جلوه های شهید و شهادت در اشعار محمود درویش پرداخته شده است. نتایج بحث حاکی از آن است که شهادت در قصاید درویش علاوه بر تبلور آرمان پایداری ملت فلسطین، تولدی دوباره است برای رسیدن به آزادی و امید و آینده. مهمترین درون مایه شهید و شهادت در شعر درویش، زندگی زاییده از شهادت است؛ چرا که شهید جان خود را فدای وطن می کند تا بعد از شهادت او ملت فلسطین دوباره جان گیرد و به پا خیزد.  در واقع رثای شهدا توسط درویش، تلاش برای تعامل با مرگ است تا آن را به یک نیروی محرک و حیاتی برای دیگر افراد قرار دهد، پس این تصور که شهادت آغاز یک پایان است با تصور اسلامی زندگی پس از مرگ و تصور قرآنی شهادت، که شهدا نمی میرند و زنده اند، نیز منسجم است.

واژگان کلیدی  : ادبیات پایداری، شعر پایداری فلسطین، محمود درویش، شهید و شهادت،  زندگی جاویدان.

تأملات فلسفی در شعرمحمود درويش  (مرگ و زندگی و درون اندیشی)

کبری ذوالفقاری

چکيده

رويکرد تأملي یا ژرف اندیشی که شامل تفکر عميق انسان در طبيعت، ماورای طبيعت، انسان و هستي اوست، در شعر معاصرعرب بويژه بين شاعران ادبيات مهجر، عمق بيشتري پيدا کرده و شاعران مقاومت فلسطين نيز تحت تأثير بحرانهاي سياسي و اجتماعي سرزمين اشغالي و حس انسانگرایی و غربت، به اين گرايش روي آوردند.

از بين شاعران فلسطيني، محمود درويش، ژرف انديشي را بويژه در مراحل پاياني زندگي خود، هر چه بيشتر با شعر همراه کرد. جلوه هاي این ژرف انديشي فلسفي عبارتند از: زندگي و مرگ، ذات و جايگاه آن در زمان و مکان که در آخرین مجموعه هاي شعري وی یعنی«جدارية، کزهر اللوز أو أبعد، لا تعتذر عما فعلت و أثر الفراشة» بيشتر آشکار شده است.   نتایج این بحث حاکی از آن است که درويش در پي جستجوي هویت درونی، غربت مکاني را سبب غربت درونی و بي هويتي مي داند، او به مرگ نگاهي تمسخر آميز دارد و اين به دليل خوش بينی شاعر به اين مسأله است؛ چرا که در نزد او مرگ پايان همه چيز نیست؛ بلکه آن را گذرگاهی برای تولد زندگی نو می داند و به طور کلی منشأ همه ي تأملات او بحران فلسطين و ترس از بي هويتي است.

واژگان کليدي:  محمود درويش، تأمل فلسفي، زندگي و مرگ، درون انديشي.

سیمای ادبیات پایداری در اشعار علیرضا قزوه

حسن رحمانی راد
امیرعباس ایمانیان
محمد غفوری‌فر

چکیده

شعر پایداری ایستاده بر ستون‌های اعتقادات ملی و آیینی مشرق زمین، در سرزمین‌های نزدیک و دور، اما با عقاید همسان و همسو همواره بر محور مظلومیت اسلام و محرومیت انسان در جدال شوم ابرقدرت‌های فرصت‌طلب و ریاست‌جویان دنیادوست، در دو جبهه کفر و دین چرخیده است. شاعر شعر مقاومت با در نظر گرفتن تمام مؤلفه‌های دخیل در پیشامدهای صد سال گذشته بر اسلام و بلاد مسلمین، همواره این ندای خفته در گلوی زخمی مسلمانان را با صدایی رسا به گوش آزادی خواهان رسانده تا تکلیف خود را به عنوان عضوی از پیکره پاره امت محمد(ص) به نحوی احسن ایفا کند.  در این میان، شاعر متعهد و ملتزم بر خود لازم می‌بیند که سلاح خود، شعر را در دفاع از اسلام و حقوق مردم به کار گیرد. از جمله شاعرانی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی،‌ شعر خود را در خدمت اسلام و دفاع مقدس قرار داده، استاد علیرضا قزوه است. وی از جمله شاعرانی است که از ابتدای انقلاب اسلامی در آسمان ادبیات فارسی درخشیده و شعر خود را وقف مضامین و موضوعات ادبیات پایداری کرده است. نگارندگان در این جستار در صددند تا به بررسی و تحلیل اصلی‌ترین بن‌مایه‌های ادبیات پایداری همچون اعتراض، وطن،‌ مبارزه، شهادت،‌ ارج نهادن به مقام شهداء، امید به آینده و آرمانگرایی، ترسیم انسان مظلوم و ستمدیده و … در اشعار این شاعر توانمند بپردازند.

واژگان کلیدی : علیرضا قزوه، ادبیات پایداری، مقاومت، دفاع مقدس.

مؤلفه‌های ادبیات پایداری دربخش اساطیری شاهنامه

رضوان رحیمی

چکیده

دسته بندی و تقسیم نمونه‌های ادبی درحوزه‌ی دانش انواع ادبی قرار دارد؛ تقسیم بندی نمونه‌های‌ادبی به انواع‌حماسی، نمایشی‌ و تعلیمی و غنایی و عرفانی از نظر مادّه (معنی) و صورت (قالب و شکل و لفظ) انجام می‌شد. امروزه با نظریه‌های ادبی جدید، دامنه‌ی آن گسترده‌تر شده است. درنظریه‌ی مدرن انواع ادبی به وجه مشترک‌انواع، شگردهای ادبی مشترک و غرضی ادبی آن‌ها پرداخته می‌شود. ادبیات پایداری از نمونه انواع جدید ادبی است که مؤلفه‌های آن را می‌توان در آثار حماسی بررسی‌کرد. در این پژوهش ضمن تعریف اصطلاحی ادبیات حماسی و ادبیات‌پایداری و توجه به ویژگی‌های آن دو پیش زمینه‌های پیدایش شاهنامه و ادبیات‌پایداری و ویژگی های مشترک این دونوع ادبی توجه شده و در بخش دیگر تمام مؤلفه‌های ادبیات‌پایداری با ذکرنمونه‌شعری به شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی بررسی می‌شود. تمام ویژگی‌های ادبیات پایداری مانند ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی، دفاع از هویّت‌ملّی و استقلال‌کشور، ستایش‌آزادگی و آزادگی، میهن‌پرستی، ترسیم چهره‌ی بیدادگر و انعکاس مظلومیّت‌مردم، دعوت به مبارزه، رجزخوانی وتحقیردشمن، اهمیت‌پرچم درهویت جنبش‌عمومی، امید به پیروزی، ستایش جان باختگان و شهیدان و…درشاهنامه شاهد شعری دارند.

واژگان کلیدی: انواع ادبی، ادبیات حماسی (ادب مقاومت)، ادبیات پایداری، شاهنامه.

جلوه‌های ادبیات پایداری در شعر احمد شوقی

حجت رسولی
اعظم صادقی

چکیده

ادبیات پایداری سلاح شاعران و نثرنویسان متعهد و بیدار یک جامعه است که به مقابله و مبارزه با نیروهایی‌می‌پردازد که مانع رشد انسانیت و ترقی یک ملت می‌شوند. از این رو ادبیات پایداری مختص به یک ملت و جامعه نیست و با فراز و فرودهای خود در هر دوره تاریخی در قالب‌های متفاوت و به شکل‌های گوناگون به چشم می‌خورد. احمد شوقی از شاعران معاصر عرب است که ندای وطن خواهی و مبارزه، در سروده‌هایش طنین انداز شده است. او در زمانی که شاعر دربار است وطن خود را فراموش نکرده و این شیفتگی و علاقمندی به سرزمین مادری در اشعارش موج می‌زند، بعد از تبعید نیز  مبارزه با استبداد و استعمار، مقابله با بی هویتی و غفلت جامعه، احیای گذشته افتخار آمیز، تعهد ملی، احیای دین و … به دیگر جلوه‌های پایداری شعر او افزوده می‌شود. سروده‌های پایداری این شاعر متعهد و اصلاح گر، نه تنها مصر، بلکه سایر کشورهای عرب زبان را نیز که ندای آزادی خواهی و مبارزه در آنها شنیده می‌شود، در بر می‌گیرد. این پژوهش بر آن است که اشعار احمد شوقی را با روش توصیفی – تحلیلی از منظر ادبیات پایداری و مؤلفه‌های آن مورد مطالعه و بررسی قرار دهد.

واژگان کلیدی : ادبیات پایداری، شعر معاصر مصری، احمد شوقی، جلوه‌های ادبیات پایداری.

مفهوم عشق و زبانِ عاشقانه در رمانِ عاشوراییِ پدر، عشق و پسر

منصوره رضایی

چکیده

ادبیات عاشورایی، یکی از گونه های ادب مقاومت است که به بررسی وقایع و شخصیتهای اساطیر پایداری- امام حسین (ع) و یارانشان- می پردازد از جمله قالبهای مورد توجه در حوزۀ ادب عاشورایی،  رمان مذهبی است؛ شکل جدیدی از داستان که به روایتِ خیال انگیز وقایع مذهبی می پردازد. یکی از شیوه های تخیل بخشیدن به حوادث تاریخی و مذهبی، افزودن بارِ عاطفی و برجسته ساختنِ بُعدِ عاشقانه ی واقعه است. این روش علاوه بر ایجاد جذّابیّت در روایت، تصویری عاطفی و صمیمانه از شخصیتهای دینی ارائه می دهد. به دلیل اهمیت جایگاه داستان در انتقال مفاهیم و ارزشهای مذهبی، بررسی داستانهای آیینی از منظرهای گوناگون ضروری به نظر می رسد؛ به همین سبب در مقاله ی حاضر، انواع روابط عاطفی و ویژگیهایِ زبان شاعرانه در رمانِ پدر، عشق و پسر -که شرح ذوقی و ادبی  از زندگانی حضرت علی اکبر(ع) می باشد-  مورد بررسی قرار گرفته است. ابتدا به تعریف مقولۀ عشق و جایگاه آن در ادبیات داستانی پرداخته شده، سپس انواع روابط عاشقانه و عاطفی در رمان مذکور مورد بررسی قرار گرفته است؛ در پایان نیز ابزارهای ایجاد زبان عاطفی در این داستان عاشورایی ذکر می گردد.

واژگان کلیدی: عشق- علی اکبر(ع)- امام حسین(ع)- رمانِ مذهبی- زبانِ عاطفی.

موسیقی مقاومت و نقش آن در دفاع مقدس

خداداد رضایی

چکیده

در طول هشت سال دفاع مقدس، موسیقی مقاومت به عنوان سلاحي پنهان در دست رزمندگان اسلام عليه دشمن بعثي کاربردی شگرف داشت؛ سلاحي كه قدرتی مضاعف به نيروي روحي و معنوي رزمندگان مي بخشيد. اين سلاح  مؤثر باعث مي شد تا رزم آوران جبهه حق چهره زشت جنگ را كه بر ملّت مسلمان ايران تحميل شده بود، با نگاهي قدسي و در دفاع از ارزش ها  نظاره كنند و نتایج آن فتوحات بی شمار رزمندگان در هشت سال دفاع مقدس بود.  اندازه‌گيري تأثيرسروده ها، نوحه‌ها و اشعار در روحيه ی رزمندگان ايراني، با عشق و شور و شعوري كه در شب‌هاي عمليات و قبل و بعد آن از خود نشان مي‌دادند، امكان پذير است، پس در مقاطع مختلف زماني و مكاني و شعارهاي طرح شده در آن موقعيت، مي‌توان به تأثير بسيار و انكارناپذير آن در روحيه ی رزمندگان پي برد. هم چنين بعضي از اين شعارها را در بازوبندها و پيشاني بندهاي رزمندگان نيز مشاهده می شد كه موجب تشويق و تهيج آنان مي‌شد.موسیقی یک نیروی اثر گذار است که با استفاده از آن در پشتيباني هاي ايدئولوژيک و استفاده از تعاليم مکاتب ملّي و مذهبي برای کلام و آموزه هاي تثبيت شده محور اصلي و اساسي تحريک نيروهاي مهاجم يا مدافع قرار گیرد. براي انتقال بهتر و پرنفوذتر کلام، موسيقي بسیار تأثیر گذار خواهد بود، ولو اين که هيچ نوع آلت و ابزار موسيقايي در ميان نباشد، اما کار را بايد به وزن، نغمه و ملودي سپرد، بايد آهنگ ساز، نوازنده و خواننده اي باشد، ريتم و ملودي و ذوقي که از آن ميان موسيقي کلام بجوشد و غيرت و مردانگي بخروشد.

هدف از این پژوهش بررسی تاثیرات موسیقی در روحیات رزمندگان و پیروزی های هشت سال دفاع مقدس است که در این مقاله به پنج نوع موسیقی جنگ ( مارش، سرود،سمفونی، نوحه و چاووشی) اشاره شده است و به روش تاریخی و تحلیل محتوایی بررسی شده است

واژگان کلیدی:  موسیقی، جنگ، دفاع، مقدس، مقاومت.

موتیف الإستشهاد عند سمیح القاسم

کبری روشنفکر
خلیل پروینی
حامد پورحشمتی

الملخّص

إنّ الموتیف مصطلح غربيّ وارد فی الأدبین العربيّ والفارسيّ ویلعب دورا رئیسا فی نقد الأعمال الأدبیّة وتحلیلها وهذه الظاهرة الفرنسیّة تعتبر إحدی مصطلحات جدیدة ترفدنا علی معرفة ماهیّة النص وتمثّل الفکرة المهیمنة علیه عارضة نفسها علی نحو تکریر یغري حسّاسیّة المخاطب حتّی یلمّ بحوافزه عبر المطاردة؛ فلذلک یعدّ الموتیف مؤشّرا خاصّا للوعي بتطوّر الفکرة لصاحب النص ویتجلّی في حیّز تجاربه الذاتیّة والشعوریّة. وأمّا الموتیف عند الشاعر الفلسطینيّ سمیح القاسم فیدلّ علی علاقة وطیدة بین مشغولیاته والصورة الّتي یرسمها بالألفاظ، الجمل والعبارات، والفکرة المکرّرة؛ ویتجسّد في قالب الخیال والرمز وکلّ ما یرفد الشاعر علی الوصول بالمتلقّي إلی مضمون المقاومة.

تحاول هذه الدراسة تسلیط الضوء علی توظیف موتیف الإستشهاد وتکریر فکرته في طیّات ألفاظ مختلفة مثل الشهادة، والدم، والموت في شعر سمیح القاسم مع الإشارة إلی الدلالات والصور الکامنة فيه معتمدة علی طریقة وصفیّة- تحلیلیّة ونقد السیمیائیّة کمنهج رافد علی تحلیل النص وفکّ الدلالات.

الکلمات الرئیسة: الشعر الفلسطیني المعاصر، الموتیف، سمیح القاسم، الإستشهاد.

رئالیسم در شعر سیاسی نزار قبانی

علی رومی پور

چکیده

رئالیسم واقعیت را به شیوه‌های گوناگون بیان می‌کند. این شیوه‌ها عبارت‌اند از توضیح و تشریح جزئیات وتحلیل دقیق جامعه، نزار قبانی تعدادی از شعرهای خودش  را در قالب رئالیسم سروده است. وآن واقعیت زندگی اعراب است که آن را در مواجهه ی با سران عرب و رژیم اشغالگر قدس به وسیله ی شعر مقاومت بیان می کند .

از آنجائیکه مساله ی فلسطین، فقط مساله سیاسی نیست بلکه مساله سیاسی اعتقادی هست ، از اهمییت زیادی برخوردارمی باشد. لذا نزار قبانی شاعر سوری یکی از شعرایی است که با اشعار طنزگونه و واقعیت نگرخود به مساله ی فلسطین پرداخته است  و با اشعار خود، سران حکومت های عرب و استعمارگران و صهیونیست اشغال گر را به چالش کشیده است،  نزار قبانی؛ از شاعران عربی است که با سلاح شعر به مبارزه با اسرائیل غاصب برخاسته وبا اشعارش ، مصائب و بدبختی های فلسطین و مردم عرب را به تصویر کشیده است. هدف نگارنده  این مقاله بررسی سبک رئالیسم درشعر نزار قبانی می باشد تا ثابت کند که این شاعر فقط شاعر زن نیست و وی نیمی از اشعار خود را به طور شفاف و ملموس به مسئله فلسطین و سرزمین هالی اشغالی اختصاص داده است ، کسیکه در رابطه با مقاومت نیمی از زندگی خود (همسرش )را با ترور از دست داده  است .

واژگان کلیدی : ادبیات،رئالیسم، نزار قبانی ، شعرسیاسی، مقاومت ، فلسطین .

بررسی مضامین مشترک شعر پایداری ایرانِ عصر مشروطه، نهضت مصر، و عراقِ دوران استعمار

منصوره زرکوب
سمیه نصرتی

چکیده

شرایط و رخدادهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایران در دوره‌ی مشروطه و نهضت مصر و همچنین اوضاع کشور عراق در دوره‌ی استعمار، نقش موثری در گرایش شاعران این سرزمین ها، به مساله ی بیداری و پایداری داشته است.

در این برهه‌های خاص از تاریخ این کشورها‌،‌ شاعرانی متعهّد وارد عرصه شدند و با سرودن اشعار و قصاید فراوان در موضوع وطن و مقاومت، به فکر بیدار نمودن مردم سرزمینشان از غفلت، و توجه به مفاهیم بیداری و پایداری بر آمدند.

نتایج این پژوهش حاکی از آن است که ناسیونالیسم و میهن‌پرستی، مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی و دعوت به وحدت و همبستگی ملی از مفاهیم مشترکی است که در نتیجه‌ی شرایط مشابه ایران و مصر و عراق، در شعر بیداری آن دوره به وجود آمده است.

واژگان کلیدی: ادبیات مقاومت، شعر بیداری، ایران، مصر، عراق.

نمود عزت و کرامت در آینه شعر ابوالقاسم شابی

آیت الله زرمحمدی
سعید زرمحمدی

چکیده

ابوالقاسم شابي، شاعر انقلابي و ضد استعمار تونسي، از پيشگامان شعر معاصر عربي به شمار مي رود. اشعار وی از آن روی که برخاسته از احساس جوشان و عاطفه پاک دلانه است و نمایانگر قدرت بیان و سلاست تعابیر اوست در سراسر جهان عرب و حتی فراتر از آن مورد استقبال تمامی آزادی خواهان و عزت جویان و کرامت پویان قرار گرفته است. این شاعر دردمند، درون مایه های ژرف و جاویدان انسانی را در قالب تصاویری روح افزا فراروی مخاطبان خود نهاده است و سرِ آن دارد پرده های ضخیم غفلت را از برابر دیدگان آنان به کنار نهد. تجلّیات این عزت خواهی و کرامت طلبی در مضامینی چون جهل ستیزی، کمال جویی، خواری ناپذیری، بلندی طبع، تحمّل شدائد، و امیده به آینده خود را نشان می دهد.

واژگان کلیدی : ابوالقاسم شابی، عزت، کرامت، امید .

جلوه بیداری اسلامی در نمایش نامه وزیر عاشق

آیت الله زرمحمدی
سعید زرمحمدی

چکیده

بیداری اسلامی، خیزش مبارکی است که در مقیاس نسبةً وسیع، از حدود دو سده پیش، خودنمایی کرده و در طی این مدت، فراز و فرودهایی به خود دیده است. در این میان، بیدارگران هر کدام طبق اندیشه خود، عواملی را مد نظر قرار داده و بر اموری تأکید ورزیده اند. فاروق جویده ادیب و شاعر و روزنامه نگار مصری در نمایش نامه «الوزیر العاشق» بر خلاف بسیاری از همکاران خود، بر قومیت گرایی و ملیت گرایی تکیه ندارد بلکه بیداری امت اسلامی را هدف گیری نموده و دین باوری را یگانه عامل یکپارچگی امت واحده اسلامی می داند و بیش از سایر مفاهیم، دین گرایی را مورد تأکید قرار می دهد. البته ناگفته نماند دین مفهوم جامعی است که مصادیق فراوانی را چون حاکمیت دینی و خردورزی و مبارزه و امید را تحت پوشش خود قرار می دهد.

واژگان کلیدی : بیداری اسلامی، فاروق جویده، وزیر عاشق، دین گرایی.

تجليات المقاومة الوطنية في شعر فاروق جويدة

سعيد زرمحمدي
آيت الله زرمحمدي

الملخص

إنّ شعر المقاومة الوطنية يُعتبر ركناً رئيساً وهامّاً من أركان الأدب الملتزم، ومن شأنه أن يعبّر عن الاستبداد الداخلي ومثالبه هادفاً من ورائه إلى نفخ روح المقاومة والمقدرة على التغيير في نفوس الشعب من أجل الانعتاق من ربقة الديكتاتورية والفساد. فاروق جويدة الشاعر المعاصر المصري يُعدّ من أبرز الشعراء الملتزمين، الذي قد وضع قسطاً وافراً من أعماله الأدبية لمصر بما يشعر في صميم قلبه من المسؤولية أمام الوطن الذي ينتمي إليه فراح يغنّي بحبّه الغلّاب بالنسبة إليه، ونظراً إلى ما كان يشاهد فيه من السلبيات المترتّبة على الاستبداد كالظلم، والفقر، وحالة الاختناق، وانعدام الحرّيات يدعو الناس إلى الثورة، والكفاح، وإعادة الشموخ والعزّة التي فقدتها المصر.

يهدف هذا المقال مؤسّساً على المنهج الوصفي- التحليلي إلى بلورة تجليات المقاومة الوطنية في شعر فاروق جويدة كما يركّز على إظهار بعض الخصائص الفنّية التي تتّسم بها قصائد الشاعر الوطنية، الخصائص التي استعان الشاعر بها في سبيل التعبير عن رؤيته إزاء المجتمع وقضاياه.

الكلمات الرئسیة : الالتزام، المقاومة، مصر، فاروق جويدة. الرمز.

جلوه های ادبیات پایداری در کتب درسی دوره راهنمایی

احمد زمانی اصل
فهیمه حیاری

چکیده

ادبیات پایداری دارای مفهومی عام نزد همه ی ملّتها و از جمله ملّت ایران است. این نوع از ادبیّات به آثاری اطلاق می شود که تحت تأثیر شرایطی چون اختناق و استبداد داخلی، نبود آزادیهای فردی و اجتماعی، قانون‌گریزی و قانون‌ستیزی با پایگاههای قدرت، غصب قدرت و سرزمین و سرمایه‌های ملی و فردی و… در دوران خاصّی از تاریخ ملّت یا قومی شکل می‌گیرد و هدف از آن به و جود آوردن روحیه پایداری و مبارزه در میان مردم است. ادبیات مقاومت معمولاً به توصیف دلاوری ها و از خود گذشتگی هایی می پردازد که ملّت یا قومی علیه ملّت یا قوم دیگری که اغلب متجاوز است از خود نشان می دهد.

در مقاله پیش رو سعی بر این است که جلوه های پایداری را به شیوه تحلیلی در کتب درسی ادبیات فارسی دوره های تحصلی راهنمایی مورد بررسی قرار گیرد. سوال های تحقیق عبارتند از: چه میزان از کتب درسی به ادبیات پایداری اختصاص یافته است؟ در محتوای دروس مورد بررسی ضمن بیان هدف که همان ایستادگی مردم در برابر ظلم و ستم است آیا راهکارهایی عملی برای رسیدن به این هدف ارائه شده است؟

واژگان کلیدی:  ادبیات پایداری، کتب درسی، دوره راهنمایی و متوسطه

بررسی موسیقی پایداری در شعر بیداری اسلامی بحرین

صدیقه زودرنج
زهرا کوچکی نیت

چکیده

ادبیات مقاومت در دوره‌ی معاصر، تصویرگر بیداری و پایداری ملت‌ها در مقابله با استبداد و استکبار است. درواقع، مقاومت، هسته‌ی اصلی بیداری اسلامی را تشکیل می‌دهد و با آن پیوند عمیق و ناگسستنی  دارد. مسلّم است که ادبیات مقاومت و بیداری در جوامع عدالت خواه شیعه از اهمیّت خاصی برخوردار است. با شروع خیزش‌های گسترده‌ی جهان معاصر عرب، مردم عدالتخواه بحرین به شورش علیه ظلم و جور حاکم برخاستند. در این میان، مسئولیت شاعران و نویسندگان، در مسیر انقلاب، بیش از دیگران و از اهمیت بسیاری برخوردار بود. بنابراین، بسیاری از شاعران متعهد و انقلابی بحرین در اولین صفوف مبارزان قرار گرفتند و با سروده‌های مقاومتی و دینی خویش بر جنبش انقلابیان قدرت بخشیدند. تحقیق حاضر در پی آن است تا چگونگی ظهور انواع موسیقی در شعر این شاعران و تاثیر آن در ایجاد انگیزه های مردمی را بررسی نماید. ‌ شاعران مبارز، از«موسیقی» به عنوان یکی از عناصر سازنده‌ی شعر برای برجسته کردن معنای نهفته‌ی شعر خویش استفاده کردند. در این راستا، آن‌ها از انواع متفاوت موسیقی؛ یعنی موسیقی بیرونی(وزن)، موسیقی کناری(قافیه و روی)، موسیقی درونی( جناس و تکرار و چیدمان مناسب حروف)، موسیقی معنوی (طباق، مراعات النظیر و ترادف)، موسیقی دیداری و همچنین استفاده از علایم نگارشی بهره جسته و با لحنی حماسی و اوزانی تند و ضربی، مبارزان انقلابی را به خشم و خروش در برابر ظلم و استبداد حاکمه فرا‌‌خوانده‌اند. از این‌رو، تناسب در اشعار شاعران بحرینی بین موسیقی و محتوی و درونمایه در اوج است.

واژگان کلیدی: پایداری، بیداری اسلامی، موسیقی، شاعران مقاومت بحرین.

بررسی حوزه‌های معنایی حیرت در اشعار پایداری ایلیاابوماضی

زینب سپه وند

چکیده

نوشتار حاضر جستاری کوتاه در بررسی حوزه‌های معناشناسی حیرت در دیوان ایلیا ابوماضی است که در آن مرحله شعری شاعر و دیگر عناصری که باید در حوزه‌های معناشناسی به آن توجه کرد ازجمله روابط دلالی حوزه‌های معنایی حیرت، تضاد مانند: حق، حقیقت و یقین و ترادف مانند: باهت، وهم، خیال، قلق، الحمی، جهل، موحش، ظلالة و….. مورد بررسی قرار می‌گیرد. ایلیاابوماضی شاعری است که در لبنان چشم به جهان گشود، سپس به سبب فقر و تنگدستی خانواده به مصر و بعد هم به خاطر عدم موفقیت در عرصۀ شعر و ادب و زبان تلخ نقاد آن به نیویورک سفر کرد. از مهم‌ترین عناصری که وی در سروده‌هایش به آن پرداخته است مسئلۀ حیرت و سرگردانی است که تقریبا در تمام دیوانش با وی همراه بوده، به گونه‌ایی که با اندک تاملی می‌توان حیرت و سرگردانی وی را در اشعارش درک کرد.

هدف از نگارش این مقاله بررسی حوزه‌های معناشناسی حیرت از دید ایلیاابوماضی است که با استفاده از ترفندهای شایسته‌ی ادبی در کنار بیان معانی و افکار در قالب الفاظ خاص که باعث به جلوه در آمدن زیبایی قصیده‌های وی شده به شیوه‌ایی که تحلیل الفاظ حوزه‌های معنایی حیرت بازتابی از افکار متحیرانۀ شاعر را به تصویر می کشد.

واژگان کلیدی : ایلیاابوماضی، دیوان، حوزه‌های معنایی، حیرت.

بررسی حوزه‌های معنایی مرگ در اشعار پایداری ایلیاابوماضی

زینب سپه وند

چکیده

این مقاله در نظر دارد به بررسی حوزه‌ی مفهومی مرگ به عنوان یکی از مفاهیم مهم و اساسی در اشعار ایلیاابوماضی بپردازد و ارتباط آن را با دیگر مفاهیم مشابه همچون الردی، الفنا، هلک و … مشخص کند. با بررسی اشعار ابوماضی، این نتیجه به دست آمده که مرگ یک واقعیت کاملا طبیعی است که همه را در بر خواهد گرفت، چنانکه شاعر نامبرده ما به استناد بر قرآن کریم بارها با تعابیر گوناگون گویای انا لله و انا الیه راجعون بوده است. اگر چه افراد با دلایل مختلف به کام مرگ می روند اما این دلایل شاخصه‌های مشترک هستند که واقعیت مرگ را می رسانند. می‌توان بیان داشت که در اشعار شاعر حوزه‌ی معنایی مرگ از حوزه‌های مشابه و متمایز بیان شده‌اند که دیگر حوزه‌های مذکور را به بحث برمی‌انگیزد.

واژگان کلیدی :  حوزه‌ی‌معنایی،مرگ،ایلیاابوماضی

بازتاب واقعه ی عاشورا در اشعار شاعران دفاع مقدس

طارق سلامات

چکیده

کربلا اساس نامه ی ایمان، فهرست همه ی خوبی ها و فرهنگ نامه ی معرفت و عشق است و عاشور زلال ترین و شورانگیزترین حماسه ی تاریخ اسلام، الهام بخش همیشه ی رهروان آزادی و وارستگی است. عاشورا منشأ ادب پایداری، مقاومت، حماسه، جانبازی و ایثار است و حسین بن علی(ع) سمبل مدح و رثای ادب پارسی می باشد. هشت سال دفاع مقدس که حرکتی هدفمند و بر مبنای قیام ارزشمند امام حسین(ع) برای معرفی دگر بار اسلام بود، بیانگر وفاداری به آرمان های اصیل اسلام است.

یکی از برجسته ترین ویژگی های شعر دفاع مقدس انعکاس قیام عاشورا است دفاع مقدس ایران که در راستای قیام حسینی شکل گرفت با خون هزاران جوان برومند این سرزمین بارور گشت و شاخه های سرسبز آن سایه گستر دل های غمدیده و پریشان شده است. حادثه ی عاشورا درطول تاریخ، الهام بخش شاعران بوده است و شاعران دفاع مقدس با توجه به حماسه عاشورا روح لطیف و درون مایه حساس خود جلوه های این ایثار و ایمان را در آثار و نوشته های خود متجلی می نمایند. مقاله ی حاضر تحقیقی است پیرامون بازتاب واقعه ی عاشورا در اشعار شاعران برجسته انقلاب و دفاع مقدس. این پژوهش برآن است تا وجوه مشترک عاشورا و دفاع مقدس و بازتاب واقعه عاشورا را بر اشعار شاعران دفاع مقدس با ذکر شواهد بیان نماید.

واژگان کلیدی: حماسه ی عاشورا، امام حسین(ع)، دفاع مقدس، شعر فارسی، شهید، شهادت

جلوه های ادببات پایداری در اشعار شاعران مشروطه   با تاکید بر بهار، عشقی،عارف قزوینی، فرخی یزدی

طارق سلامات

چکیده

اوضاع خاص سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه، سبب ظهور شاعرانی شد که مهم ترین مضامین شعری آنها، اشعار وطنی و مهم ترین دغدغه شان، مبارزه با نیروهای مستبد داخلی و خارجی بود که استقلال و آزادی کشور را به مخاطره می افکندند.در عصر مشروطه رخ دادهايي مانند جنگ جهاني اول، ورود استعمار انگليس و روس به ايران، استبداد داخلي، شكست‌هاي پي در پي از بيگانگان و جدا شدن قسمت‌هاي وسيعي از ايران زمين، جريان موسوم به روشن فكري و دين ستيزي، وجود حاكمان و دولتمردان نالايق و… توجه شعراي واقعي و فرزندان راستين ميهن را بيش از پيش به دفاع از حيثيت و كيان ايران زمين معطوف داشته و در نتيجه شاهد گسترش بي نظير مضامين و درون‌مايه‌هاي وطن دوستي، ميهن پرستي و پايداري در راه دفاع از سرزمين و ميهن در شعر و ادب اين دوره هستيم. مقاله‌ي حاضر درصدد است با بررسي شعر عصر مشروطه در ديوان برخي از مهم‌ترين شاعر اين دوره «ملك الشعراي بهار، ميرزاده عشقي، عارف قزوینی، فرخي يزدي» و به بررسي و تحليل بازخورد مفهوم ميهن پرستي و دفاع از سرزمين در اشعار ايشان بپردازد. مبارزه با استبداد داخلي، دعوت به آزادي، پرهيز از تفرقه، ستايش اتحاد، قيام عليه استعمار خارجي، مخالفت با قراردادهاي يكجانبه و… از  جمله مسائلي است كه در اين زمينه مورد بررسي و كنكاش قرار مي‌گيرد.

واژگان کلیدی :  عصر مشروطه، وطن دوستي، پايداري، استعمار ستيزي، ادب معاصر فارسی

بازتاب محتوایی هشت سال دفاع مقدس در شعر سپیده کاشانی

علی اصغر سلطانپور
فروزان آزادبخت

چکیده

سپیده کاشانی ازجمله شاعران ادب پایداری است که باید  او را با گرایش دینی و اجتماعی، نماینده‎ی طبقه‏ی زنان جامعه‌ی خود دانست. شعر او بازتابی‌از هشت سال دفاع مقدس و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است. از آنجایی که شاعران متأثر از رویدادهای زمان خود هستند، سپیده نیز با اعتقادی که به مبانی انقلاب اسلامی در ایران  دارد،  با فراخوانی شخصیت های مذهبی و دینی‌، با الگوپذیری از آن‌ها در جهت رسیدن انقلاب، به اهداف وآرمان‌های الهی خود با تمام توان، با سلاح قلم،  همگام با آحاد مردم از ارزش های انقلاب اسلامی در برابر دشمنان اسلام، به دفاع  و مبارزه برمی‌خیزد.  در این مقاله به تحلیل بازتاب مؤلفه‌های اجتماعیِ هشت سال مقاومت ملّت ایران، وشخصیت‌های انقلاب   اسلامی‌درشعرسپیده‌کاشانی با رویکرد محتوایی پرداخته شده‌است. شاعر با مدح و ستایش از پیامبرگرامی اسلام(ص) وائمه‌ی اطهار(ع)، به پاس داشت یاد شهیدان، تهييج و ترغيب رزمندگان به جهاد و مبارزه با دشمنان و بیگانگان روی آورده‌است. اودفاع مقدس ملّت شریف ایران را به رهبری امام خمینی(ره)درجنگ تحمیلی باحماسه‌ي حسيني(ع)، آموزه‌های‌دینی ودر یک کلام ارزش‌ها و اهداف انقلاب اسلامی به هم پیوند داده است.   هدف این پژوهش‌، آن است، تا میزان تأثیر پذیری سپیده کاشانی را از حوادث عصرخود نشان دهد وخوانندگان را نیز با  اوضاع اجتماعیِ زمان شاعر آشنا ‌سازد.

واژگان کلیدی :  سپیده‌کاشانی،بازتاب‌اجتماعی،دفاع مقدس‌وشخصیت‌ها.

برررسی دینداری و ارتباط آن با جلوه های پایداری در دفاع مقدس

اکبر سلیمان نژاد
حسین طلعتی

چکیده

در این مقاله تلاش شده است ، دینداری و ارتیاط آن با جلوه های پایداری در دفاع مقدس ازدیدگاه حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری وسرداران دفاع مقدس وکتابها و مقالات ونظر صاحب نظران با هدف کلی موضوع دینداری وارتباط آن با جلوه های پایداری وهم چنین تبیین جلوه های دینداری و ارتباط آن باپایداری در دفاع مقدس و تبیین چگونگی تاثیر دینداری در پایداری رزمندگان اسلام در دفاع مقدس و رمزهای مقاومت وپایداری رزمندگان اسلام با بررسی ریشه های  دینداری مورد پروهش  قرارگیرد و بنا به فرموده مقام معظم رهبری دوران هشت ساله‌ی دفاع مقدس اوج افتخارات ملت ایران است ؛ سخن گفتن در این مقاله هر چند به کرات، ارزش و زیبایی آنها را بیشتر جلوه‌گر می‌سازد سعی شده است دفاع مقدس را ازمنظردینداری و ارتباط آن با جلوه های پایداری پژوهش واهمیت والا ی آن را در  دفاع مقدس بیان شود تا ارزش و مقام رزمندگان این دفاع عظیم و بی نظیر تبیین گردد . گرچه در این مورد مطالعات وسیعی انجام شده است ولی هنوز ابعاد گسترده ای از ویژگی های دفاع مقدس مردم عزیز ایران اسلامی و دلاورمردیهای زنان و مردان و جوانان با غیرت بخصوص در این مورد پژوهش قرار نگرفته است و هرکس به سهم خود ازاین دریای بی کران قطره ای نوشیده و به نگارش درآورده است بنا به فرموده مقام عظمای ولایت ظرفیت 8 سال دفاع مقدس برای تولید هزاران کتاب و مقاله  برای انتقال فرهنگ و ارزش‌های اسلامی و اهمیت تدوین و انتشار خاطرات آزادگان در شکل‌بخشیدن به تاریخ ما و تأثیر آن در آینده مهم میباشد.تا حد امکان تلاش شده این  مقاله را با مطالعه کتابخانه ای نگارش  شود و ازمشخصه ها و مزایای دیگرمقاله تازگی و سادگی آن می باشد .بدون تردید نوشتن مقاله ای با این عنوان آرزوی هر جوان ایرانی می باشد, ودرنگارش این مقاله از روزنامه های و سایت ها و کتابهای ومقالات مرتبط با دفاع مقدس بهره برداری شده است امیداست  رضایت خاطر خوانندگان عزیز را بر آورده کرده باشد.

واژگان کلیدی : دینداری، پایداری، دفاع مقدس

الشعر النسوی المقاوم ومناصرة الامام علی علیه السلام

صابره سیاوشی
مینا السادات امیرآفتابی
سمیه اکبری فر

الملخص

إن المراءة ساهمت فی جمیع احداث عصرها واثبتت تواجدها فی شتی المجالات الإجتماعیة والثقافیة والإقتصادیة، وبالنسبة الی القضایا السیاسیة واحداث عصرها فهی لم تکن منعزلة بل اعلنت  تواجدها عن طرق مختلفة ومنها کمانری فی العصر الاموی الصمود والمقاومة تجاه اضطهاد بنی امیة واستنکارهم واعلان جدارة الامام علی علیه السلام بالخلافة وعدم الصمت اتجاه الظلم المفروض علی الشیعة آنذاک.فهذا هو موضوع دراستنا الذی حاولنا فیه نکشف عن المواقف الثورویة والمقاومة النسویة للحزب الشیعی  فی العصر الاموی اتجاه اضطهاد الجهاز الحاکم والدفاع عن ولایة الامام علی علیه السلام ورفض مشروعیة معاویة فذلک من خلال شعرها فحسب.ففی هذا البحث قمنا بتحلیل تلک المواقف عن طریق المنهج الوصفی – تحلیلی لتبیین الجهود النسویة فی الدفاع عن الولایة وظهر لنا من خلال دراستنا ان مواقف الصمود والثورة فی الدفاع عن الامام علیه السلام  تنجز فی اغراض مختلفة من الشعر النسوی الشیعی ومنها مدح و رثاء الامام علی علیه السلام، وذم معاویة بصورة معلنة والفصح عن جدارة الامام علی علیه السلام بالنسبة الی الخلافة وایضا استنتجنا ان المراءة  کانت ذات وعیاَ سیاسیاَ تاماَ  آنذاک وایضا کشفنا عن نوعیة مشارکتها فی الدفاع عن احقیة الامام علی علیه السلام.

الکلمات  الرئیسیة: المراءة،الخلافة، الشعر النسوی المقاوم، مناصرة الامام علی علیه السلام.

جلوه‌های پايداري در شعر عزالدین مناصره

محسن سيفي
فرحناز شريعت

چکیده

مسأله مقاومت یکی از مضامين شعر معاصر عرب است که ظهور و استمرار آن پيوندي عمیقی با اشغال فلسطین دارد وشاعران آزاديخواه و ميهني آن را ابزاري براي دفاع از تماميت ارضي اين سرزمين و تبيين انديشه هاي ضد صهيونيستي خويش قرار داه اند.عزالدین مناصره یکی از اين اديبان بزرگ است که روحیه‌ی مقاومت و ميهن پرستي در شعر او موج می‌زند. وی در برابر تجاوز صهیونیست‌ها به وطنش سکوت اختیار نکرده و آگاهانه، اشعار خود را در جهت مقابله با زياده خواهي هاي اين غاصبان قرار داه است.وطن‌دوستی، شوق بازگشت به وطن، اعتراض به قتل عام‌های فلسطینیان، مسأله زمين و سرزمين و رنج آوارگی از مهم‌ترین جلوه‌های پایداری در شعر مناصره است.یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که عزالدین مناصره با وجود زندگی در غربت و تبعید، خود را از مسایل فلسطین و گرفتاری‌های مردم آن، جدا نمی‌بیند و قضایای مربوط به وطن، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فکری اوست.

واژگان کلیدی: شعرمعاصر فلسطين، مقاومت، عزالدین مناصره،سرزمين، اشغالگر.

بررسی سهم شعر دفاع مقدس در رشد شعر معاصر فارسی

فرنگیس شاهرخی
سارا نافیان دهکردی
الهه کیوانی هفشجانی

چکیده

شعر دفاع مقدّس به جهت ژرف‏ساختش، دارای وجوه ممیّزة خاصی است که آن را از سایر آثار حماسی و ادبی متمایز می‌کند. شعر این دوره، آمیزه‌ای از انواع مختلف حماسی، عرفانی، غنایی و تعلیمی است که در قالب‌های گوناگون کهنه و نو و با شیوه‌های متنوعی ظهور یافته است. در واقع شاعران دفاع مقدّس خود را ملزم به پیروی از یک سبک و سیاق و یا بیان مضامین و موضوعاتی مشخص نمی‌دانند و همین امر سبب وجود کیفیّت‌ها و شناسه‌های ویژه‌ای در آن شده است. شعر دفاع مقدس به دلیل داشتن ویژگی های منحصر به فرد، سهم زیادی در رشد شعر معاصر داشته است. در این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیلی برآنیم تا به بررسی میزان تأثیر شعر دفاع مقدس در رشد شعر معاصر فارسی از نظر محتوا، قالب و زبان بپردازیم. شعر دفاع مقدس به دلیل تنوع بی‌نظیر مضامین،، تجلّي آرمان‌خواهي در شعر، بیان همانندی و همسویی دفاع مقدّس با مبارزات دیگر ملل مسلمان، احیای قالب‌های سنتی، توجه به قالب‌های نو، به وجود آمدن قالب‌های جدید، استعمال واژه‌های کهن، ابداع در ترکیب‌سازی، رعایت اعتدال در کاربست آرایه‌های لفظی و معنوی، دوری از ابهام و پیچیدگی در زبان، ورود موضوعات جدید در حوزة محتوا، جسارت‌های زبانی، نوجویی و نوگرایی، حضور الفاظ محاوره‌ای و عامیانه در شعر و….. تحولات چشمگیر و مثبتی در شعر معاصر ایجاد نموده است.

واژگان کلیدی: شناسه‌های زبانی و محتوایی، شعر دفاع مقدس، شعر معاصر.

المقاومة اللبنانیة فی الادب المعاصرالعربی

عطیه شفیعی خوزانی
غلامعلی مدیح
مریم ستوده

الملخص

فأدب المقاومة هو الأدب المعبر عن الذات الجمعية. تعد التجربة الحربية من أهم محاور الأدب المقاومة أن عمر الحرب يكاد يناهز عمر الإنسان على الأرض منذ معركة قابيل وهابيل والصراع قائم ولا يبدو زواله. الجمهوريه اللبنانية هي إحدي الدول العربية الواقعة في الشرق الأوسط. ولموقعه الاستراتيجي كانت مطمحاً للاحتلال الأجنبي وساحة دامية للنزاعات والحروب ومنها الغارات التي شنّتها الكيان الصهيوني في العقود الأخيرة علي أراضيها الطيبة.ولم يتنازل شعب لبنان المقاوم في تاريخها الطويل لحظة عن الدفاع عن حقوقهم ووطنهم وهويتهم وبذلك أبدعوا ملاحم رائعة لاتزول عن ذاكرة الأجيال أبداً وحين ينشد شاعر المقاومة اللبنانية أنشودته الحماسية . الرواية والقصه القصيره هما نوعان علي تمثل مقاومة الأدبي الجديد.

الکلمات الرئسیة : ادب المقاومه ، المقاومه اللبنانيه ، الشعر، الروايه ، القصه القصيره.

جستاري بر جلوه‌هاي ادب پايداري در اشعار هارون هاشم رشيد

محمود شهبازي
سحر محبي
نجمه سادات حسيني
زهرا شيخ حسيني

چكيده

برجسته‌ترين عنصري كه بر سراسر هر ادبي سايه مي‌افكند، پيام نهفته در آن است. هسته اصلي پيام ادبيات پايداري نيز به عنوان يك گونه مهم ادبي، وطن دوستي، دعوت به مبارزه و ترسيم دردهاي مشترك جامعه بشري و پاسداشت ارزش‌هاي انساني مي‌باشد. شاعران با نگاه تيزبين و قلم ظريف خويش به زيبايي تمام توانسته‌اند پيام‌هاي ادب پايداري را به تصوير كشيده و خطي از مبارزه را نمايان سازند. هارون هاشم رشيد نيز يكي از اين شاعراني مي-باشد كه در سروده‌هاي خويش با رساترين شيوه رسالت ادب پايداري كه همان مقاومت با سلاح هنر مي‌باشد را منعكس نموده است. از آنجا كه شاعر در دوران كودكي با چشمان خود نظاره‌گر يورش تجاوزگران به سرزمينش بوده؛ لذا به عنوان يك شاعر آزادي‌خواه با مهارت خاصي توانسته است ژرفاي مظلوميت مردم سرزمينش را به گوش همگان برساند و در آثار خود آنان را به مبارزه با ظلم و ستم فراخواند.اين پژوهش با ذكر مختصري از زندگي هارون هاشم رشيد، به جلوه‌هاي ادبيات پايداري در اشعار وي، چون وطن پرستي، آزادي، تجليل بر شهداي راه آزادي، دعوت به مبارزه و القاي اميد به آينده پرداخته است. از طريق اين بن مايه‌ها و تحليل آنها در اشعار وي، مي‌توان گستره انديشه پايداري را در سروده‌هاي اين شاعر متعهد و دردآشنا بررسي كرد.

واژگان كليدي: ادبيات پايداري، بن مايه‌هاي شعر پايداري، هارون هاشم رشيد.

نگاهی به درون مایه‌های مقاومت در مجموعه داستانک “صمت النوافذ” محمود شقیر نویسنده معاصر فلسطینی

حدیث شیخ اسدی
غلامرضا کریمی فرد

چکیده

ادبیات مقاوت به شعرها، داستان‌ها، نمایش‌نامه‌ها،سرود‌ها، ترانه‌ها و تصنیف‌هائی گفته می‌شود که در دوران خاصی از تاریخ ملتی یا قومی به وجود می‌آید و هدف آن ایجاد روحیه‌ی مبارزه-طلبی و پایداری در مردم است. داستانک، داستانی به نثر است که باید از ” داستان کوتاه ” جمع و جور‌تر باشد و از پانصدکلمه کمتر و از هزار و پانصد کلمه بیشتر نباشد و در آن عناصر ” کشمکش ” و ” شخصیت پردازی ” و ” صحنه ” و دیگر عناصر داستان کوتاه مقتصدانه و ماهرانه به کار رفته است. شقیر یکی از پیشگامان داستانک در فلسطین و سرزمین‌های عربی است که به خاطر التزام به مسائل قومی و وطنی نزدیک به 18 سال از عمرخود را در تبعید و دور از وطن سپری کرده است.وی معتقد است که ادبیات مقاومت باید اصول فنی یک عمل ادبی در آن لحاظ شده باشد وفقط یک وسیله تحریک کننده موقتی نباشدکه شأن مبارزه مسلحانه را بالاببرد بلکه باید سهم بسزائی در پرورش وجدان‌ها برای رد ظلم و بالا بردن ارزش و کرامت انسان داشته باشد.”صمت النوافذ” دومین مجموعه داستانک شقیر پس از “طقوس للمرأة الشقیة” است که تحت تأثیر زندگی درتبعید وغربت نگاشته شده است و روایتی از داستان انتفاضه ملت فلسطین است.در این مجموعه به بررسی درون‌مایه های مقاومت در 40 داستانک آن پرداخته شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که  داستانک‌های این مجموعه به مسأله فلسطین و مفاهیمی چون شهادت،آواره‌گی، ویرانی، ایستادگی و … اختصاص یافته است.

واژگان کلیدی: داستانک، محمود شقیر، ادبیات مقاومت، درون‌مایه، صمت النوافذ.

جلوه‌های مبارزه و پایداری در داستان‌های کوتاه اکرم هنیّه

حدیث شیخ اسدی
حسین یوسفی آملی

چکیده

ادبیات پایداری به مجموعه آثاری اطلاق می‌شود که تحت تاثیر شرایطی چون استبداد داخلی، نبود آزادی‌های فردی و اجتماعی، قانون ستیزی و قانون گریزی، غصب سرزمین شکل می‌گیرد. بنابراين، محتوای ادبیات پایداری مربوط به هر نوع رویارویی و ایستادگی انسان در برابر ظلم و بیداد است که در قالب شعر و نثر پدید می‌آید. موضوع شعر فلسطین از اوایل قرن بیستم، تکرار معانی شعر کهن و تشبیهات ساده بود، اما از زمان صدور اعلامیۀ بالفور در سال1917 میلادی تا زمان به رسمیت شناختن اسرائيل در سال1948میلادی درگیری فلسطینیان با یهودیان تبدیل به موضوع اصلی شعر فلسطین شد. اکرم هنیّه نویسنده و روزنامه‌ نگار معاصر فلسطینی است که آثارش پیرامون مقاومت و پایداری ملت فلسطین است. داستان‌های او بخاطر فضای حزن‌آلود دورانش بیشتر رنگ تراژدی به خود گرفته است. در این مقاله سعی شده است، مؤلفه‌های پایداری و مقاومت در نوشته‌های این نویسندۀ مبارز فلسطینی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. شناساندن چهرۀ ظالم، دعوت به مبارزه و مبارزطلبی، ستایش شهیدان، آزادی و آزادیخواهی، دلتنگی برای وطن، اسارت و تبعید از بارزترین مؤلفه‌های پایداری در داستان‌های این نویسنده است.

واژگان کلیدی : مؤلفه‌های پایداری، فلسطین، أکرم هنیّه، داستان کوتاه.

تصویرپردازی های غاده السمان در ادب مقاومت با تکیه بر علم بیان

زینب صابری
فاطمه لطفی

چکیده

محرکه ی اصلی اهل ادب برای نشان دادن اوضاع خفقان آور جامعه خود زندگی در استبداد داخلی و تجاوز است، از این رو به ادبیات مقاومت روی می آورند تا از آن طریق روحيه‌ي مبارزه و پايداري را در مردم زنده کنند. غاده السمان شاعر ونویسنده ی سوری را می توان در کنار محمود درویش از جمله ادبیان مقاومت نامید که همیشه در آثارش، از درد و رنج انسان به ویژه از مصیبت پنهان و آشکار زنان سوریه و لبنان روایت می کند. جلوه های ادب مقاومت را بیشتر در آثار منثور این نویسنده و شاعر سوری می بینیم که به دفاع از مردم مخصوصا زنان می پردازد وهدفش ایجاد انگیزه مبارزه و پایداری در برابر ظلم و خفقان بوده است. همیشه تلاش اهل ادب بر این بوده که ادبیات پایداری را در شعر جستجو کرده و به بررسی موضوعی آن بپردازند؛ حال آنکه آثار منثور نیز جزء آثار ادبی محسوب می شوند و ما در حال حاضر در حد نیاز با موضوعات و مؤلفه های مقاومت آشنایی داریم، بنابراین در این جستار بر آنیم تا در برخی آثار منثور این نویسنده وشاعر بنام عرب نگاهی انداخته و با استفاده از اسلوب علم بیان به نحوه ی بیان نویسنده در تصویرپردازی عقاید و حرف هایش در زمینه ی ادبیات مقاومت بپردازیم. این شاعر پر آوازه در تصویرپردازی های خود بیشتر از هر اسلوب دیگری از فن استعاره مکنیه بهره گرفته است و اصرار دارد که ظرافت زنانه ی بیان خود را حفظ نماید و جلوه های مقاومتی ادبیات او تفاوت های ویژه ای با دیگر شاعران و نویسندگان دارد.

واژگان کلیدی : تصویرپردازی، ادبیات مقاومت، غادة السمان، علم بیان

تحلیل مجموعه‌ی داستان کوتاه«عن الرجال والبنادق» از غسان کنفانی با رویکرد مقاومت

پیمان صالحی
پروین خلیلی

چکیده

فلسطین و سایر کشورهای خاورمیانه، از قدیم الایام به علت موقعیت جغرافیایی مفید و داشتن منابع غنی نفتی، مورد هجوم بیگانگان متجاوز و اشغالگری چون انگلیس و یهودیان صهیونیست قرار گرفته است و این  باعث آشفتگی و نابسامانی، فقر و محرومیت، آوارگی و تبعید شده است. در این شرایط بود که ادبا با سلاح زبان، به مقاومت و ستیز علیه بیگانگان پرداختند و باعث پیدایش جریان‌های ادبی از جمله “ادبیات مقاومت” گردید. اصطلاح ادبیات مقاومت نخستین بار از طرف غسان کنفانی (1972-1936) نویسنده‌ی شهید فلسطینی در ادبیات عرب مطرح شد و در تمام شاهکارهای ادبی او، بصورت بارزی نمود پیدا کرده است. این مقاله از نوع کیفی و با شیوه‌ای تحلیلی، مجموعه‌ی داستان کوتاه” عن الرجال والبنادق” از این نویسنده را با رویکرد مقاومت مورد تحلیل قرار می‌دهد. و یافته‌ها نشان داده که غسان  با شیوه‌ای نمادین و با توجه به شرایط وخیم ملتش همه‌ی آوارگی و تبعید خود و هم‌وطنانش را تصویر کرده و مقاومت و بیداری مردم را تنها راه مقابله با رژیم اشغالگر معرفی می‌کند. از طرف دیگر با درون‌مایه‌ای انتقادی، از آسیب‌های اقتصادی و فقر مردم فلسطین، کمبود سلاح و ابزار جنگی آنان در میدان-های نبرد انتقاد کرده و نیاز آنان به کمک و یاری را گوشزد می‌کند علاوه بر آن، به جوانان درس شجاعت و پاسداری از وطن، داشتن عزم و اراده‌ای پولادین می‌آموزد.

واژگان کلیدی :  غسان کنفانی، فلسطین، عن الرجال والبنادق، ادبیات مقاومت، داستان کوتاه.

نگاهی به عناصر روایی داستان‌های کوتاه یوسف ادریس با رویکرد مقاومت «مطالعه موردی: معاهدة سیناء»

پیمان صالحی

چکیده

«معاهدة سیناء» یکی از داستان‌های کوتاه مجموعه «لغة الآي آي» نوشته نویسنده‌ مصری، یوسف ادریس (1927-1991) است. پژوهش مذکور تلاش کرده است با رویکردی توصیفی-تحلیلی، عناصر برجسته روایی داستان مذکور را مورد بررسی قرار دهد تا مبحث مقاومت و اعتماد به نفس را در آن جلوه‌گر نماید. نتایج، نشان از آن دارد که این داستان کوتاه برخلاف سایر داستان‌های نویسنده، اغلب شخصیت‌ها صراحتاً و به شکل مستقیم معرّفی می‌شوند و این شخصیت‌ها نماد و رمز خلقیات و روحیات ملت‌ها و دولت‌های آنان هستند. مضمون اصلی داستان به رویارویی قدرت‌های بزرگ بر سر سلطه بر کشورهای ضعیف از جنبه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و… اشاره دارد و پیام داستان دعوت به خودکفایی، اعتماد به نفس و مقاومت است.

واژگان کلیدی :  یوسف ادریس، معاهدة سیناء، عناصر روایی، مقاومت، خودکفایی.

مظاهر أدب المقاومة في شعر مصطفی وهبي التل( عرار)

حامد صدقی
فاطمه گنج خانلو

المستخلص

أدب المقاومة هو أدب الصرخة الشجاعة بوجه الظالم، و صیحة المظلوم بوجه الغاصب المستبد، یدعو أبناء الأمة لنبذ المذلة عن أعناق عباد الله. لا شک أن شعر المقاومة یُعدّ نوعا من التصدي لکل أشکال الإستعمار و الإستبداد؛ کما لا یخفی أن شعر شعراء المقاومة ینم عن مشاعرهم القلبية من حبّ و غضب  و حرمان؛ و شعراء المقاومة یجمعون بین مصیرهم و مصیر أمتهم و یتحملون السجن و الإضطهاد لیقومون في وجه أعداء شعبهم و ینفضون عن أمتهم غبار التخلف و العذاب و التوتر. یهدف هذا البحث علی أساس المنهج الوصفي و التحليلي و استنتاجي إلی دراسة أشکال شعر المقاومة في ديوان مصطفی وهبي التل الذي لقد غذّت ْ ثورتَه نفسٌ شديدة الحساسية، وذكاء  وقـّاد ، ورؤية عميقة للحياة، فلم يرض َ بالمجتمع والحياة كما وجدهما ، بل كان يريدهما كما يرى هو، فسعى جاهداً للعمل على تغيير هذا المجتمع في جوانبه السياسية والاقتصادية والاجتماعية. في الإستجابة علی هذا السؤال: ما هو أهم مظاهر المقاومة في أشعار عرار؟ جعلنا هذه الفرضية: إن أهم محاور الأشعار المقاومة في شعر مصطفی وهبي التل تتمثل في الشعر الوطني، و الثورة علی عادات المجتمع و الإلتزام القومي و الحرية و النضال.لقد كان مصطفی وهبي التل شاعراً ملتزماً بقضايا الوطن والمواطن حدد لنفسه موقفاً إزاء كل ما يحدث حوله وثبت عليه ودافع عنه.و في شعره روح شعبي یسوقه إلی نقد المجتمع و ما فیها من الآلام و العناء.

الکلمات الرئسیة : عرار، شعر المقاومة، الوطن، الأردن .

بررسی موتیف های پایداری در سروده‏های  بدر شاکر السیاب

كلثوم صديقي
فرزانه زارعي

چکیده

مفهوم مقاومت، پایداری و دفاع،  مفهومی فراگير و عام در فرهنگ همه‏ي ملت‏هاست؛  این مفهوم، معادل یک واکنش غیر ارادی  در برابر تهاجم و يورش اقوام بيگانه همواره به عنوان يك ارزش تلقی می‏شود  و ادبیاتی که زاییده‏ي این حالت بوده و ناظر به مفاهيم، نمادها، رويكردها و برون‏داد پايداري و دفاع در برابر هرگونه هجوم دشمن باشد، ادبیات پایداری و مقاومت نام دارد .

از بارزترین و عالیترین مفاهیم  مورد توجه در ادبیات پایداری،  شهادت طلبی و نثار خون، ازخودگذشتگي و ايثار در راه آزادی است؛ بدر شاکر سیاب، سراينده‏ي نامدار عراقي در دوره‎‏ي معاصر، متأثر از شرايط تأثّر برانگيز و رنج و درد پايان ناپذير مردم ستمديده‏ي سرزمينش، عراق از موفق‏ترين سرايندگان ادبيات پايداري به شمار مي‏رود كه همواره در چكامه‏هاي خويش در پوششي نمادين و سمبوليك به طرح و تحليل عناصر و سازه‏هاي  ادبيات پايداري پرداخته است؛ نوشتار حاضر بر آن است تا بربنیاد شیوه توصیفی تحلیلی به این پرسش بنيادين پاسخ دهد كه پركاربردترين مؤلفه ها و موتيف هاي ادبیات پایداری و نمادهاي پركاربرد در قصاید المسیح بعد الصلب، غریب علی خلیج  والنهر والموت سياب  كدامند؟

برآيند نهايي اين پژوهش،‌ حكايت از آن دارد كه بدر شاکر سیاب شاعري است متعهد كه در سروده‏هاي پايداري خود از موتیف هایي چون انسان- قربانی ، اشتیاق به میهن و تعهد به جامعه و سرزمين در كنار نمادهاي  طبيعي جهت بیان دردهای جامعه بهره جسته است.

واژگان کلیدی :ادبیات پایداری ، مولفه های ادبیات پایداری، بدر شاکر السیاب ،  مسیح .

ادبیات پایداری در شعر ایلیا ابوماضی

محمد حسین صوت داوودی

چکیده

واژه مقاومت وپایداری همواره با ظلم ستیزی عجین بوده است و همچینین این واژه ظلم ستیزی و مبارزه با ظالم را در ذهن تداعی میکند. ادبیات پایداری در طول تاریخ پیشینه ای طولانی دارد وگسترش ظلم بی عدالتی و بالا رفتن انگیزه دفاع از سرزمین خود در تقویت آن موثر بوده است. واژه ادبیات پایداری اختصاص به سرزمین خاصی ندارد. یکی از شاعران عرب در عرصه ادبیات پایداری، ایلیا ابو ماضی است. ایلیا ابوماضی از بزرگان شعرای مهجر است. او در روستای المحیدثه در سال 1899 م متولد شد و به مصر در سال 1900م مهاجرت کرد و در اسکندریه سکونت گزید. وی بسیار مشتاق به ادب و شعر بود.او در اشعارش به ایجاد برابری و عدالت و در هم کوبیدن قید و بند های شعری دعوت میکند.

عشق به سرزمین مادری،توجه به فلسطین ،آزادی خواهی ، ظلم ستیزی و مبارزه با بی عدالتی از مهم ترین جلوه های ادبیات پایداری در شعر اوست. او هم چنین در اشعار خود تلاش میکند تا امید را در مردم ایجاد کند و با بی هویتی و عدم عشق به سرزمین مادری و نا امیدی مقابله و مبارزه کند.

واژگان کلیدی: ادبیات پایداری ، ایلیا ابو ماضی ، جلوه های شعر پایداری.

چالش میان پایداری و سازش در نمایش‌نامة شمشون و دليلة نوشتة معین بسیسو

نجمه طاهری سرتشنیزی
حسین ایمانیان

چکیده

از آنجایی که مفهوم ادبیات مقاومت در ادبیات معاصر جهان گسترش یافته و ویژگی خاصی در میان انواع ادبی گوناگون جهان پیدا کرده است در این پژوهش سعی می‌شود برخی اصول و مبانی اصلی ادبیات مقاومت در نمایشنامة «شمشون و دليلة» نوشتة معین بسییسو، تبیین و نمادها و رمز‌های مهم وارد شده در این متن، با توجه به برداشت‌های شخصی نمایش‌نامه‌نویس مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. موضوع اصلی این نمایش‌نامه، درگیری و دوگانگی فکری میان شخصیت‌ها (اعضا)ی خانواده‌ای است دربارة شیوة برخورد با موضوع جنگ با اسرائیل. برخی مقاومت را تنها راه چاره می‌دانند و دلایل خود را می-آورند و برخی دیگر این امر را بیهوده و ناکارآمد دانسته و چاره را در سازش (تسلیم) می-پندارند اما در پایان داستان کفة باورمندان به مقاومت سنگینی می‌گیرد. نویسنده در پایان نمایش از اسطورة معروف شمشون و دلیله به عنوان دلیلی منطقی برای مقاومت، بهره می-گیرد. نام این نمایش‌نامه نیز از همین اسطوره گرفته شده است. جستار پیش رو به تحلیل مهم‌ترین روی‌دادهای این نمایش‌نامه و چالش یادشده می‌پردازد.

واژگان کلیدی: ادبیات مقاومت، فلسطین، نمایش‌نامه، معین بسیسو، اسطورة شمشون و دلیله.