فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مسئله واژه‌سازی

– روش‌های واژه‌گزینی
1. برگزینش: انتخاب یک واژه از میان واژه‌های موجود در زبان. (فرهنگستان،1388: 11)؛ زبان فارسی که دارای قدمتی طولانی است، بی‌شک گستره واچگانی درخوری دارد و علی-‌رغم واژگان مانوسی که امروزه کاربرد زیادی یافته‌اند، قطعا واچگانی هم دارد که علی‌رغم زیبایی و خوش‌تراشی، رایج نیستند. واژه‌گزین ابتدا باید برای مفهوم مورد نظر در گنجینه واژگانی زبان فارسی به جستجو بپردازد. علی کافی این روش را با عنوان «جستجو» مطرح می‌نماید؛ با مراجعه به منابع فارسی این امر محقق می‌شود. (فرهنگستان اول ازین روش بسیار بهره برد.) (کافی،1384)
از ذخیره‌ی خوارزمشاهیِ جرجانی:
maxilla استخوانِ فک برسُوین
maxible استخوانِ فک فروسُوین
orbit چشم خانه
Sequestrum پاره استخوانه

2. نوگزینش: انتخاب یک واژه موجود در زبان و دادن مفهومی جدید به آن، بطوریکه با مفهوم اولیه بی‌ارتباط نباشد. نوگزینش در واقع گسترش معنایی آگاهانه است. گسترش معنایی یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای هماهنگ ساختن زبان با نیازهای جدید است، در گسترش معنایی، معنی سابق واژه حفظ می‌شود ولی معنی جدید هم برآن بر می‌گردد، ماند: مجلس، پیچ، سپر، یخچال.

3. ساخت واژه باتوجه به مفهوم و نمود آن: در این روش از رهیافت‌های مختلفی استفاده می شود:
رهیافت اول: توجه به عملکرد: با توجه به کارکرد، واژه را می- سازد: فرودگاه، زودپز، آب سردکن
رهیافت دوم: توجه به شکل ظاهر و ویژگی‌های آن: واژه گزین بین آنچه می‌شناسد و پدیده نو، شباهت می‌بیند و واژه می‌سازد: زانویی، سگ دست، کله گاوی
رهیافت سوم: تعمیم مفهوم واژه: که خود به دو قسمت تقسیم می شود: 1. بدون افزودن واژه تازه: یخچال، چراغ 2. با افزودن کلمه‌ای جدید که موجب تفاوت بین آن واژه و واژه قدیم می‌شود: گوجه فرنگی، بست سوسماری

4.  روش تحلیلی-ترکیبی: این روش معمول‌ترین در دهه‌های اخیر است. بدین نحو که واژه گزین اگر معادلی برای واژه مبدا پیدا نکرد، اجزای آن را تحلیل می‌کند و برای هر جزء یک معادل می‌یابد و سپس از راه ترکیب این معادل‌ها، واژه مورد نظر را می‌سازد:
metalinguistic فرازبانی
phonemic phonology واج شناسیِ واجی
antiisomorphism پادیک ریختی

5 –وام‌گیری: اخذ یک واژه از زبانی بیگانه (معمولاغربی) با همان مفهومی که در زبان مبدا دارد. اگر وام‌گیری به صورت محدود و سنجیده و بر اساس ضوابطی مشخص صورت بگیرد، نه تنها به زبان آسیب نمی‌رساند، بلکه غنای واژگانی آن را افزایش می‌دهد.

منابع
-کتاب‌ها
آشوری،داریوش، باز اندیشی زبان فارسی، نشر مرکز، چاپ اول،تهران،1372
فرشیدورد، خسرو، 1380،لغت سازی و وضع و ترجمه اصطلاحات علمی و فنی، چاپ اول، تهران: سوره مهر
گل گلاب، حسین و صادق کیا، فرهنگستان ایران و فرهنگستان زبان ایران، انتشارات فرهنگستان ایران، تهران،2535
روستا، محسن،1385، تاریخچه فرهنگستان ، چاپ اول، تهران: نی
گروه واژه گزینی، اصول و ضوابط واژه گزینی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی،1388
-مقالات
سمیعی، احمد،1374 ،سابقه فرهنگستان در ایران، فصل نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال اول،ش1
حدادعادل، غلامعلی،وظیفه فرهنگستان،نامه فرهنگستان، سال چهارم، ش3
حدادعادل، غلامعلی،1384، درآمدی بر واژه گزینی مردمی، نامه فرهنگستان، سال ششم، ش2
کافی، علی،1384، مبانی علمی واژه ساری و واژه گزینی،فصل نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال اول،ش2